Η επίδραση της ψυχολογίας στις διατροφικές επιλογές

Ακρόαση άρθρου......

Η πρόσληψη τροφής είναι αναμφίβολα η κύρια πηγή ενέργειας που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να επιβιώσει. Τι συμβαίνει, όμως, όταν το φαγητό γίνεται μέσο διαχείρισης συναισθημάτων;

Ο όρος συναισθηματικό φαγητό αποτελεί μία πρακτική, κατά την οποία το άτομο καταναλώνει τροφή ως αντίδραση στις συναισθηματικές διακυμάνσεις, όπως θυμό, άγχος, χαρά και όχι για να καλύψει την πείνα ή τον φυσιολογικό ενδοκρινή κύκλο του οργανισμού.

Πώς δημιουργείται αυτή η σχέση;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Από την πρώιμη βρεφική ηλικία το παιδί συνδέεται με τον σημαντικό άλλο (μητέρα) μέσω της τροφής.

Σύμφωνα με την ψυχοδυναμική προσέγγιση η μητέρα ‘’μεταγγίζει’’ στο παιδί την δυσκολία διαφοροποίησης εσωτερικών αισθήσεων, όπως ,για παράδειγμα, την αίσθηση πείνας/κορεσμού και των συνοδών συναισθημάτων που μπορεί να βιώνει[1].

Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι γονείς συχνά συγχέουν τις ανάγκες του βρέφους π.χ κούραση, δυσφορία, πόνος με την πείνα, με αποτέλεσμα το κλάμα να ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα αυτής και να το ταΐζουν[2].

Μεγαλώνοντας, το άτομο αρχίζει να διαμορφώνει διατροφικές συνήθειες οι οποίες ακολουθούν και ένα είδους μάθησης. Συχνά παρατηρούμε πως το φαγητό γίνεται τρόπος επικοινωνίας, όπως στα οικογενειακά τραπέζια κάθε μεσημέρι, μπορεί να πάρει μορφή ποινής ή επιβράβευσης σε ένα παιδί, να γίνεται μέσο φροντίδας ακόμα και να συνδέεται με τα γενέθλια ή την όποια επιτυχία.

Θα λέγαμε, λοιπόν, πως η επικρατούσα συμπεριφορά που σχετίζεται με το φαγητό ενισχύεται από το κοινωνικό περιβάλλον και εμφανίζεται όλο και πιο συχνά, καλύπτοντας από την μία την ανάγκη του "ανήκειν" - δεδομένου πως το φαγητό αποκτά μία μορφή κοινωνικοποίησης- αλλά και τις γευστικές αισθήσεις.

Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς την διατροφή και από το βιοχημικό πρίσμα. Η δημιουργία νευροδιαβιβαστών, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την ρύθμιση του συναισθήματος, αλλά και της συμπεριφοράς μας, επηρεάζεται και από τις διατροφικές μας επιλογές, λόγω του ότι οι τροφές περιέχουν ουσίες οι οποίες ενισχύουν ή όχι την έκλυση συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών [3].

Έχει αποδειχθεί,μάλιστα, πως οι υδατάνθρακες ενεργοποιούν την έκκριση ενδορφινών (βοηθούν στον έλεγχο συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους), αλλά και της σεροτονίνης (έχει καταπραϋντική δράση) γεγονός που εξηγεί γιατί συνήθως επιθυμούμε γλυκό που βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα.

Είναι ικανά τα παραπάνω μοτίβα να δημιουργήσουν μια προβληματική σχέση με το φαγητό;

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ανθρώπινη ψυχολογία είναι πολύπλευρη καθώς και επηρεάζεται και εκφράζεται ποικιλοτρόπως. Η συνύπαρξη οποιασδήποτε διατροφικής παθολογίας με κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές είναι σύνηθες φαινόμενο και συχνά αναγνωρίζεται ως συνοδευτικό σύμπτωμα. Έχει βρεθεί πως οι δύο τελευταίες μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στην όρεξη, την ενέργεια, την αυτοεικόνα, γεγονός που καθορίζει και την σχέση με το φαγητό.

Έχοντας κατανοήσει πώς γίνεται να αναπτυχθεί και να επηρεαστεί η σχέση μας με το φαγητό αξίζει να δούμε πως αυτό "ρυθμίζει" την διάθεσή μας. Παρατηρούμε ανθρώπους που χρησιμοποιούν το φαγητό ως αυτοτιμωρία, τιμωρούν τον εαυτό τους επειδή νιώθουν πως ευθύνονται για πράξεις άλλων -συνήθως κακοποιητικές συμπεριφορές άλλων-.

Υπάρχουν άτομα τα οποία βιώνουν ένα δυσφορικό συναίσθημα κενού, το οποίο σπεύδουν να καλύψουν με την πρόσληψη τροφής. Συχνά η ποσότητα είναι πολλαπλάσια από αυτήν που τρώει ένας μέσος άνθρωπος. Επιπλέον, κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν το φαγητό ,ασυνείδητα, ως μέσο για να αναβιώσουν την εγγύτητα και την ασφάλεια που ένιωθαν όταν τρέφονταν από την μητέρα τους. Τέλος, παρατηρείται συχνά να χρησιμοποιούν το φαγητό ως μέσο ελέγχου, νιώθοντας πως ανακτούν τα ηνία της ζωής τους ασκώντας έλεγχο στην πρόσληψη τροφής.

Μην αφήνεις το άγχος να "στρεσάρει’’ την διατροφή σου.

Τα τελευταία δέκα χρόνια, έρευνες δείχνουν πως η ενίσχυση της ενσυνειδητότητας είναι ικανή να μειώσει την "ασυνείδητη" διατροφή και την διατροφική παθολογία όπως και να συμβάλει στο να είμαστε επικεντρωμένοι στον εαυτό μας κατά τη διάρκεια του φαγητού[4].

Ταυτόχρονα αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματά μας και φυσικά, τα σήματα που σχετίζονται με το φαγητό. Χαρακτηριστικά μάς βοηθά στην αντίληψη πείνας και κορεσμού, εμποδίζοντας την υπερβολική κατανάλωση τροφής ή την κατανάλωση για ικανοποίηση συναισθηματικών λόγων. Επιπλέον, μας επιτρέπει να μένουμε εστιασμένοι στην γεύση, υφή, άρωμα και άλλες αισθητηριακές εμπειρίες.

Τέλος, η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα μας προσφέρει την ευκαιρία να μάθουμε να εστιάζουμε στα πραγματικά συναισθήματά μας χωρίς να τα "παρασύρουμε" μαζί με το φαγητό.  

Καταληκτικά, προτού κάνουμε την σύνδεση πως η συναισθηματική τροφή κατοικεί μόνιμα στο ασυνείδητο μέρος του εγκεφάλου μας, αξίζει να κάνουμε μία προσπάθεια να γνωρίσουμε καλύτερα το οποιοδήποτε αναδυόμενο συναίσθημα που θα μας βοηθήσει να βρούμε δυσλειτουργικές πεποιθήσεις που συνδέονται με την τροφή.

Άλλωστε, η επίλυση ενός τέτοιου προβλήματος προϋποθέτει προσωπική αντίληψη η οποία μπορεί να ενισχυθεί μέσω της υποστήριξης από έναν ειδικό ψυχικής υγείας και να έχετε στο νου σας πως σε κάθε ανατροπή του εαυτού μας, ανοίγουν πόρτες για την αυτοανακάλυψη.

Βιβλιογραφία:

Bruch, H. (1973). Eating disorders-obesity,anorexia nervosa, and the person within. New York: Basic Books.  

Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην ψυχοπαθολογία του ενήλικα.

Τζίτζικα, Μ. Η ψυχολογία της διατροφής: Διατροφικές διαταραχές και η αντιμετώπισή τους.

Χριστοδούλου, Ε. (2022). Συγχρονική μελέτη συσχέτισης της ενσυνείδητης διατροφής και της προσκόλλησης στη μεσογειακή δίαιτα με την ψυχική ανθεκτικότητα.