Η Αυτο-οργανωτική σοφία στην προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία

Ακρόαση άρθρου......

Η προσωποκεντρική κοινότητα συχνά αναλώνεται σε διαφωνίες σχετικά με το τι σημαίνει να είναι κανείς προσωποκεντρικός. Η διαφωνία επικεντρώνεται στο τι πρέπει να κάνουν ή να αποφεύγουν οι προσωποκεντρικοί θεραπευτές. Πρέπει να περιορίζονται αποκλειστικά σε ενσυναισθητικές αποκρίσεις;

Η υπόδειξη τεχνικών ή η συνάντηση σε σχεσιακό βάθος παραβιάζει τη μη- κατευθυντικότητα- και ούτω καθεξής. Πιστεύω ότι οι διαφωνίες αυτές αποσπούν την προσοχή μας απο την ουσία της προσωποκεντρικής προσέγγισης, που είναι το βαθύ της όραμα ως προς τη φύση του ανθρώπου. Ο John Wood (2008 ) επεσήμανε ότι η ουσία της προσέγγισης δεν είναι το τι κάνουμε-είναι πολύ περισσότερο η πίστη στη σοφία και την ικανότητα αυτο-οργάνωσης αυτών με τους οποίους εργαζόμαστε: πελάτες, φοιτητές ή ομάδες.

Προϋπόθεση οράματος

Για να προσεγγίσουμε το όραμα αυτό, θα πρέπει να στραφούμε προς τον πελάτη και να επικεντρωθούμε σ'αυτόν. Το όραμα στηρίζεται σε μια θεμελιώδη προϋπόθεση: κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί την άδηλη σοφία του για να αναπτυχθεί, να αυτο-οργανωθεί με πιο δημιουργικούς και γόνιμους τpόπους, να αντιμετωπίσει δυσκολίες και να δημιουργήσει μια πιο λειτουργική και αρμονική αλληλεπίδραση με τον εαυτό του και τον κόσμο.

Ο Wood (2008) διευκρινίζει το σημείο αυτό με κρυστάλλινη σαφήνεα, αντιπαραθέτοντας την εφαρμογή των αρχών της προσωποκεντρικής θεραπείας σε μεγάλες ομάδες. Η εφαρμογή των αρχών της προσωποκεντρικής θεραπείας συχνά δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα μέλη της ομάδας, για παράδειγμα, δεν εκτιμούν πάντα τη χρήση ενσυναισθητικών αποκρίσεων από τους διευκολυντές. Έμπειροι προσωποκεντρικοί θεραπευτές έχουν κάποιες φορές αποκαρδιωθεί, συνειδητοποιώντας ότι εφαρμόζουν μια φόρμουλα που αποδείχτηκε αναποτελεσματική.

Αντίθετα, η ομάδα γινόταν λειτουργική όταν οι προσωποκεντρικοί διευκολυντές εφάpμοζαν την τοσέγγιση, εμπιστεύονταν δηλαδή την ικανότητα αυτο-οργάνωσης των συμμετεχόντων και της ομάδας. Οι διευκολυντές, ως συμμετέχοντες πλέον, βοηθούσαν τότε πολύ περισσότερο με το να  αυτο-αποκαλύπτονται, ή να εκφράζουν ενσυναίσθηση με τρόπους διαφορετικούς, και όχι μέσω ενσυναισθητικών αποκρίσεων. Κι επιπλέον, τα μέλη έβρισκαν πολλές φορές μόνα τους λύσεις στο προβλήματα της ομάδας.

Η κεντρική ιδέα της προσωποκεντρικής προσέγγισης

Η κεντρική ιδέα, λοιπόν, της προσωποκεντρικής προσέγγισης είναι η εμπιστοσύνη στην αυτο-οργανωτική σοφία των ανθρώπων με τους οποίους εργαζόμαστε. Αυτή ήταν η σημαντικότερη ενόραση του Carl Rogers. Σε ένα κλασσικό πλέον παράδειγμα, ο Rogers (1961) περιγράφει την περίπτωση της μητέρας ενός αγοριού με προβληματική συμπεριφορά. Ο Rogers πίστευε πως η αιτία ήταν η απορριπτική στάση της μητέρας απέναντι στο γιο της και προσπαθούσε να την κάνει να το συνειδητοποιήσει.

Η θεραπεία έφτασε σε αδιέξοδο, κι ο Rogers συμφώνησε με τη μητέρα να τη διακόψουν. Η μητέρα ρώτησε στη συνέχεια τον Rogers αν εργαζόταν και με ενήλικες. Της απάντησε καταφατικά, και τότε εκείνη επέστρεψε κι άρχισε να μιλά για τα προβλήματα στο γάμο της, πράγμα που τελικά προκάλεσε μεγάλες αλλαγές τόσο στην ίδια όσο και στο γιο της. Στηριζόμενος σ' αυτήν και σε παρεμφερείς εμπειρίες, o Rogers κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ίδιοι οι πελάτες γνωρίζουν ποια κατεύθυνση πρέπει να ακολουθήσουν για να επιλύσουν τα προβλήματά τους.

Προσωπικά , εξακολουθώ να εκπλήσσομαι από τη δύναμη της αυτο-οργανωτικής σοφίας των ανθρώπων. Υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα για το πώς οι πελάτες μετασχηματίζουν γόνιμα και δημιουργικά όσα βιώνουν στη θεραπεία ή τα εφαρμόζουν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο εκτός θεραπευτικού πλαισίου (Βοhart, 2009). Κατά την άποψή μου, η προσωποκεντρική θεραπεία τελεσφορεί, επειδή εμείς, ως θεραπευτές, χρησιμοποιούμε αυτήν τη θετική ενεργητική ικανότητα των ανθρώπων. Ή, για να το θέσω διαφορετικά, δουλεύουμε με «αυτόν που δεν αρρωσταίνει».

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο Η προσωποκεντρική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία σήμερα, το οποίο μπορείτε να προμηθευτείτε από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο της Πύλης μας.

Υπάρχει ένα κοάν τού Ζεν

Όταν ο Ντόνγκσαν αρρώστησε, ένας μοναχός ρωτησε:«Είσαι άρρωστος δάσκαλε, αλλά υπάρχει κανείς που να μην αρρωσταίνει;»
Ο Νόνγκσαν απάντησε: «Υπάρχει».

O μοναχός ρώτησε: «Εκείνος που δεν είναι άρρωστος, σε φροντίζει;»
Ο Ντόνγκσαν απάντησε : «Εγω έχω τη δυνατότητα να τον φροντίζω».
Ο μοναχός ρώτησε: «Πώς είναι όταν τον φροντίζεις;»
Και ο Ντόνγκσαν απάντησε: «Τότε δεν βλέπω να έχει κάποια αρρώστια».
(Cleary , 1990, περίπτωση 94, σ. 402)

Η ερμηνεία που συχνά δίνεται σε αυτό το κοάν είναι πως ο μοναχός, όταν είναι άρρωστος, φροντίζει το υγιές κομμάτι του εαυτού του, «αυτό που δεν αρρωσταίνει. Πιστεύω ότι στην προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία διευκολύνουμε τον πελάτη να φροντίζει αυτόν που δεν αρρωσταίνει. Με άλλα λόγια, εργαζόμαστε με το ισχυρό, υγιές και σοφό άτομο που κρύβεται μέσα του.

Σε άρθρο του ο Gendlin (1967) διατυπώνει την υπόθεση πως μέσα σε κάθε σχιζοφρενή πελάτη του υπάρχει ένας λογικός ανθρωπος και σ' αυτόν ακριβώς απευθύνεται.

Δημιουργούμε μια σχέση με το πρόσωπο που κάθεται απέναντί μας

Ένας άλλος τρόπος θεώρησης του θέματος, σύμφωνα με τον Ρeter Schmid (2006), θα ήταν να πούμε ότι δημιουργούμε μια σχέση με το πρόσωπο που κάθεται απέναντί μας με κάποιον που είναι διαφορετικός, που έχει τη δική του ξεχωριστή, μοναδική και απόλυτα σεβαστή ταυτότητα, αλλιώτικη από τη δική μας. Αυτό συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, ότι του αναγνωρίζουμε τη δυνατότητα να διεκδικεί αυτή του την ταυτότητα, να κάνει επιλογές για τη ζωή του και να παίρνει συνετές αποφάσεις για τον εαυτό του.

Σχετιζόμενοι με τους πελάτες ως πρόσωπα, τους αντιμετωπίζουμε ως ικανούς να είναι σοφοί, νοήμονες και υπεύθυνοι . Μέσ'από μια
τέτοια σχέση κινητοποιούν την αυτο-οργανωτική σοφία τους. Το να σχετιζόμαστε με τους πελάτες ως άτομα που έχουν επίγνωση και συναίσθηση υποδηλώνει ότι η σχέση μας οικοδομείται μέσω διαλόγου (Schmid, 2006). Το να σχετιζόμαστε με ένα πρόσωπο ως πρόσωπο, μέσω διαλόγου, είναι διαφορετικό από το να σχετιζόμαστε μαζί του μέσω στρατηγικών ή παρεμβάσεων.

Αν και οι θεραπευτές ορισμένων άλλων προσεγγίσεων επίσης εμπλέκονται σε διάλογο με τους πελάτες τους, επικεντρώνονται κυρίως στο τι θέλουν να κάνουν στους πελάτες να τροποποιήσουν τη δυσλειτουργική τους σκέψη, να αλλάξουν τους μηχανισμούς άμυνάς τους, και ούτω καθεξής.

Αυτό είναι διαφορετικό από το να έχουν ως πρωταρχική πρόθεση το διάλογο. Η διαλογική σχέση δεν σημαίνει ότι ο προσωποκεντρικός θεραπευτής δεν μπορεί ποτέ να προτείνει μια τεχνική, αν αυτή προκύψει ως μέρος του διαπροσωπικού διαλόγου. Αλλά το να προτείνει μια τενική με πρωταρχική επιδίωξη το διάλογο, είναι κάτι πολύ διαφορετικό απ' το να την προτείνει με το σκεπτικό και την πρόθεση να κάνευν κάτι στον πελάτη.

Προσωπικά, αντιλαμβάνομαι τις διευκολυντικές συνθήκες του Rogers κάπως διαφορετικά όταν τις εξετάζω από την οπτική της αντιμετώπισης του πελάτη ως συνετού ατόμου. Συνήθως, θεωρούμε την άνευ όρων αποδοχή ως μια λειτουργία που έχει ζεστασιά, υποστήριξη, ασφάλεια και εκτίμηση στον πελάτη, ενώ παραμερίζει τους όρους αξίας. Όλα αυτά ισχύουν, αλλά υπάρχει και κάτι περισσότερo.

Σχετιζόμενοι με βάση την άνευ όρων αποδοχή με τους πελάτες μας, τους σεβόμαστε ως άτομα-που σημαίνει ότι πιστεύουμε στο δικαίωμά τους να έχουν τις δικές τους αντιλήψεις και πεποιθήσεις, να είναι διαφορετικοί από εμάς και τους άλλους Έχουν δικαίωμα στο δικό τους βίωμα. Είναι αυθεντικές πηγές βιώματος (Bohart και Greenberg, 1997). Σεβόμαστε την ικανότητά τους να διαμορφώνουν τη ζωή τους με τρόπο συνετό και ισορροπημένο για τους ίδιους , Επομένως, η άνευ όρων αποδοχή είναι κάτι περισσότερο από ζεστασιά και αποδοχή-είναι η θεμελιώδης αναγνώριση του άλλου ως ατόμου.

Η ενσυναισθητική κατανόηση θεωρείται χρήσιμη, επειδή βοηθά τους πελάτες να αποσαφηνίσουν και να κατανοήσουν τις εμπειρίες τους Ωστόσο, και πάλι υπάρχει κάτι περισσότερο. Η ενσυναισθητική κατανόηση είναι ένας θεμελιώδης τρόπος να σχετιζόμαστε με έναν άνθρωπο ως έναν πραγματικό Άλλο. Αυτό σημαίνει ότι είναι διαφορετικός από μένα, πράγμα που μου επιβάλλει να προσπαθήσω να καταλάβω σε βάθος τον δικό του, μοναδικό εαυτό.

Η προσπάθεια να κατανοήσω τον άλλον σημαίνει ουσιαστικά ότι πιστεύω πως υπάρχει νόημα στον τρόπο του. Εάν εγώ ως θεραπευτής δεν τον καταλαβαίνω, δεν σημαίνει ότι είναι τρελός ή έχει παθολογικά χαρακτηριστικά. Είναι αποτυχία από την πλευρά μου. Πρέπει να καταβάλω προσπάθεια να τον κατανοήσω. Κατανόηση σημαίνει να «αφουγκραστώ την ουσία» και το νόημα τού πώς βιώνει τον κόσμο να ανταποκριθώ στο κομμάτι που δεν είναι άρρωστο.

Τέλος, η αυθεντικότητα είναι η πεμπτουσία του να σχετίζομαι με τον άλλον αναγνωρίζοντάς τον ως Άλλον. Το να είμαι αυθεντικός και αληθινός απέναντί του, σημαίνει ότι αναγνωρίζω την ατομικότητά του, και όσον αφορά τη σχέση μου μαζί του, την ιδιαιτερότητα της σχέσης μας. Είναι η βαθιά πεποίθηση ότι μπορώ να σχετιστώ μαζί σου ως άτομο, ότι μπορούμε να σχετιστούμε ο ένας με
τον άλλον ως δύο διαφορετικές πηγές αυθεντικής εμπειρίας με το να δείχνω και εγώ την ατομικότητά μου σε εσένα.

Επομένως, οι βασικές συνθήκες στηρίζονται στην ιδέα ότι είμαστε δύο πρόσωπα σε διάλογο. Όντας σε διάλογο μαζί σου, σχετίζομαι μαζί σου ως άτομο που έχει συναίσθηση.

Αυτό οδηγεί σε μια θεώρηση της ψυχοθεραπείας ριζικά διαφορετική απο τις προσεγγίσεις που εστιάζουν στην παθολογία. Αντί να επικεντρωνόμαστε στην ύπαρξη και τη θεραπεία της παθολογίας, ανοίγουμε διάλογο με τα πρόσωπα, υποστηρίζοντας έτσι τη δημιουργική και ενεργητική ικανότητά τους να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες, να μαθαίνουν και να ωριμάζουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εξουδετέρωση της παθολογίας, αλλά και στην ανάπτυξη νέων, δημιουργικών τρόπων να αντιμετωπίζουν μια κατάσταση. Οι πελάτες μπορούν να βρουν δημιουργικούς τρόπους ύπαρξης, άσχετα από το ποιο είναι το πρόβλημα τους -είτε είναι αγχώδεις, καταθλιπτικοί ή σχιζοφρενείς, είτε παράλυτοι από ατύχημα .

Βρίσκοντας δημιουργικούς τρόπους ύπαρξης 

Ο ηθοποιός Κρίστοφερ Ριβ, παρόλο που έμεινε παράλυτος σε ατύχημα ιππασίας βρήκε τρόπους να ζει χρήσιμα και παραγωγικά. Το ίδιο και οι πελάτες μπορούν να βρουν τρόπους θετικής και δημιουργικής οργάνωσης του εαυτού τους και της ζωής τους γύρω από τα ψυχολογικά τους προβλήματα. Αντί να απαλλαγούν από την κατάθλιψη ή το άγχος, μπορεί να ανακαλύψουν γόνιμους τρόπους να ζουν με τέτοιες εμπειρίες ή να τις μεταστρέψουν σε κάτι θετικό. Η κατάθλιψη, για παράδειγμα, μπορεί να αποτελέσει πηγή δημιουργικής ενόρασης.

Χρησιμοποιώντας τη δύναμή του, μπορεί κανείς να απαλύνει την κατάθλιψη και το άγχος, ώστε να παίζουν ολοένα μικρότερο ρόλο στη ζωή του, χωρίς ποτέ να έχει εστιάσει ειδικά στην εξουδετέρωσή τους. Ενδυναμώνοντας τις θετικές, ενεργητικές πτυχές του εαυτού τους, οι πελάτες μπορούν να βρουν τρόπους να μετατρέψουν τη σχιζοφρενική εμπειρία σε κάτι χρήσιμο, ή να σχετίζονται με τα σχιζοφρενικά βηματά τους έτσι, ώστε να μπορούν να τα διαχειρίζονται και να τα ενσωματώνουν στη δομή της ζωής τους χωρίς να τους επιτρέπουν να την διαταράσσουν.

Ανεξάρτητα από το ποιο είναι το πρόβλημά τους, καθώς οι πελάτες διαμορφώνουν μια ζωή όλο και πιο γεμάτη και δημιουργική, καθώς μαθαίνουν να φοβούνται όλο και λιγότερο τον εαυτό τους, οι διαταραχές που ονομάζουμε «ψυχοπαθολογία» μπορεί αυτόματα να συρρικνωθούν από μόνες τους. Και γι' αυτό υπάρχουν αποδείξεις. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι πολλοί σχιζοφρενείς αντιμετωπίζουν την πάθησή τους χωρίς φαρμακευτική αγωγή, όταν τους δίδεται η ευκαιρία να σχετισθούν με έναν τρόπο θετικό που διακρίνεται από σεβασμό (π.χ. Mosher, Hendrix και Fort, 2004) .

Η προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία λοιπόν δεν λειτουργεί εστιάζοντας σε προβλήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πελάτες και οι θεραπευτές δεν μιλούν για προβλήματα-φυσικά και το κάνουν. Η διαδικασία όμως δεν εστιάζει στο πρόβλημα. Αντίθετα, ο θεραπευτής επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στη σχέση του με τον πελάτη ως άτομο. Γι' αυτό, όταν θεραπευτής και πελάτης μιλούν για προβλήματα, ο θεραπευτής τον ακούει προσεκτικά για να συλλάβει το νόημα όσων λέει, στοχεύοντας στο διάλογο και την επαφή. Αυτό σημαίνει επιπλέον ότι ακούει με την ίδια προσήλωση όταν ο πελάτης μιλά για θέματα άσχετα με τα προβλήματα του, και ιδιαίτερα για όσα έχουν προσωπική σημασία, θετική ή αρνητική. Και αυτό είναι που λειτουργεί βοηθητικά.

Γιατί χρειαζόμαστε την Ψυχοθεραπεία;

Τη χρειαζόμαστε όταν οι συνθήκες στη ζωή μας ή ο τρόπος που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας παρεμβαίνει στην αυτο-οργανωτική σοφία μας. Η θεωρία του Carl Rogers (1959) υποστηρίζει ότι οι όροι αξίας που μας επιβάλλονται όταν είμαστε παιδιά, παρεμποδίζουν την ικανότητά μας να σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας με τρόπους που ενισχύουν την αυτο-οργανωτική σοφία.

Εξίσου ανασταλτικά λειτουργεί το να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας ως αντικείμενο, να τον αναλύουμε νοητικά, να μην τον ακούμε με σεβασμό και να ασκούμε αυστηρή αυτοκριτική. Ρόλο παίζουν αναμφίβολα και οι περιστάσεις. Όταν είμαστε σε μεγάλη ένταση, όταν αισθανόμαστε ότι απειλούμαστε ή ότι μας κακομεταχειρίζονται, δυσκολευόμαστε να ακούσουμε τον εαυτό μας με τον τρόπο που είναι απαραίτητος για να λειτουργήσει η αυτο-οργανωτική σοφία (Bohart, 2007, 2008).

Μια σχέση ενσυναίσθησης, ακρόασης και διαλόγου βοηθά να αφυπνισθεί αυτο-οργανωτική σοφία. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι ο διευκολυντικός διαπροσωπικός διάλογος ενισχύει την εσωτερική σοφία. Δεν εαι αλήθεια, ωστόσο, ότι εμείς οι θεραπευτές, «προκαλούμε» την εμφάνιση της αυτο-οργανωτικής σοφίας. Δεν την «απελευθερώνουμε» ούτε την «ενεργοποιούμε».  Όταν όμως νιώθει κανείς ότι κάποιος τον ακούει πραγματικά, τότε κάτι συμβαίνει κι αρχίζει να βρίσκει μόνος του τρόπους για να διορθώσει τη ζωή του και να της δώσει νέο νόημα.

Ο Gendlin (1990) έχει αναφερθεί στο πώς ο τομέας της ψυχολογίας γενικά υποστηρίζει ότι οι εσωτερικές διεργασίες (σκέψεις, ιδέες , κ.λπ.) πρέπει να προέρχονται από έξω. Οι θεραπευτές εμφυτεύουν ιδέες στους πελάτες, αλλάζουν τον τρόπο σκέψης τους ή τους βοηθούν να εσωτερικεύσουν το θεραπευτή ως μια «καλή μητέρα». Οι θεραπευτές φέρνουν τους πελάτες σε επαφή με τα συναισθήματά τους, αναδομούν τα συναισθήματα ή οδηγούν τους πελάτες στην αλήθεια. Λίγες θεωρίες πέρα από την προσωποκεντρική δέχονται ότι οι πελάτες είναι ικανοί να παράγουν τη δική τους σοφία.

Η προσωπική ανάπτυξη ξεκινά από μέσα προς τα έξω.

Η διαδικασία της αλλαγής ξεκινά και κινείται με τρόπους που ακόμα και εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να κατευθύνουμε, πόσο μάλλον κάποιος τρίτος (Gendlin, 1984 , σ. 297) .

Η αιτία γι' αυτό βρίσκεται στο γεγονός ότι η διαδικασία της αυτο-οργανωτικής σοφίας είναι συστημική. Ο άνθρωπος είναι ένα πολύπλοκο σύστημα. Η αυτο-οργανωτική σοφία απορρέει από τη διαδικασία αυτού του συστήματος που στοχάζεται πάνω στον εαυτό του και τον οργανώνει. Προκύπτουν νέες, και ίσως απρόβλεπτες λύσεις. Με το έναυσμα για να ξεκινήσει η διαδικασία, οδηγούμαστε σε δημιουργικές και παραγωγικές νέες ιδέες, την προέλευση των οποίων δεν μπορούμε καν να προσδιορίσουμε.

Η διαδικασία περιλαμβάνει διάφορες αυτο-στοχαστικές δραστηριότες όπως είναι, για παράδειγμα, ο προσδιορισμός θεμάτων, η ονομασία τους, η ταξινόμηση και η προσπάθεια να τα βάλουμε σε τάξη, η αντιπαραβολή των στοιχείων τους, η εύρεση και δοκιμή εναλλακτικών λύσεων. Είναι βασικό να εξετάζουμε την αίσθηση και την εσωτερική απήχηση που προκαλούν όλα αυτά, κι όχι μόνο τι μοιάζει λογικά αληθινό. Παρά το γεγονός, ωστόσο, ότι όλα αυτά αποτελούν μέρος της διαδικασίας, την ίδια τη διαδικασία δεν την προκαλούμε εμείς συνειδητά

Όπως επεσήμανε ο Gendlin (1970), η διαδικασία είναι τελικά σωματική. Το σώμα ταξινομεί και τακτοποιεί. Βιωματικά, το πρόβλημα μοιάζει να έχει εμπλακεί με εσωτερικές πτυχές που και αυτές έχουν συμπτυχθεί, και αναδιπλωθεί η μια πάνω στην άλλη. Καθώς αρχίζουμε να ξεδιπλώνουμε αυτές τις πτυχές και να αφουγκραζόμαστε όσα αναδύονται, η διαδικασία αποδεσμεύεται κι αρχίζει να κινείται.

Από την ανάδυση στο ξεκαθάρισμα

Παλιότερα (Bohart, 2007, 2008), ισχυριζόμουν ότι η βασικότερη διάσταση για να διευκολυνθεί αυτή η διαδικασία, είναι η προσοχή με αποδοχή. Καθώς το άτομο μετακινείται από την αμυντική σκέψη ή την εκλογίκευση, σε μια δεκτική, ανοικτή, μη-αμυντική στάση, τα πράγματα αρχίζουν να «αναδύονται» στην επιφάνεια - και να ξεκαθαρίζουν. Σήμερα, θεωρώ μεν τη διάσταση αυτή βασική, αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Οι άνθρωποι χρειάζονται κι ένα χώρο ακρόασης με αποδοχή, μέσα στον οποίο μπορεί να ξετυλιχτεί αυτή η διαδικασία. Αυτό μπορούν να το προσφέρουν οι θεραπευτές με την ενσυναισθητική ακρόαση.

Ο ενσυναισθητικός ακροατής δεν είναι απολύτως απαραίτητος. Έναν τέτοιο χώρο τον δημιουργεί κανείς και μόνος του-κρατώντας ημερολόγιο, για παράδειγμα. Ωστόσο, η ακρόαση φαίνεται να είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό μέσο δημιουργίας αυτού του χώρου.
Ο χώρος επιτρέπει τη λειτουργία της διαδικασίας, αλλά δεν τη δημιουργεί -γιατί το άτομο την ακολουθεί, συμμετέχει και εμπλέκεται σ' αυτήν. Η διαδικασία κινείται από μόνη της. Θα την περιέγραφα: σαν ροή των «δημιουργικών χυμών του ατόμου».

Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε ορισμένους πελάτες αρκεί να τους ακούσει ο θεράπευτής, για να συνεχίσουν την καθημερινότητά τους, βρίσκοντας μόνοι τους δημιουργικές λύσεις στα προβλήματά τους (Βohart,Taliman,Bock και Mackrill, υπό έκδοση, Μackri l1, 2008)

Στη συστημική φύση της διαδικασίας οφείλεται το γεγονός

α) ότι οι πελάτες γνωρίζουν συχνά καλύτερα απο τους θεραπευτές ποια κατεύθυνση να ακολουθήσουν, αλλά

β) δεν γνωρίζουν οτι το γνωρίζουν, και

γ) ότι συχνά προκύπτουν ατρόσμενες λύσεις.

Ας θυμηθούμε το παράδειγμα του Carl Rogers με τη γυναίκα που είχε έρθει να τον συμβουλευτεί για το γιο της (Rogers, 1961). Όσο μιλούσε για αυτόν και τη σχέση της μαζί του, δεν συνέβαινε τίποτα. Όταν όμως άρχισε να μιλά για ό,τι διαισθητικά γνώριζε πως την απασχολούσε-για τη σχέση με το σύζυγό της, βελτιώθηκε και η σχέση με το γιο της.

Στοιχηματίζω πως οι περισσότεροι από εμάς καταλαβαίνουμε άμεσα και διαισθητικά πώς η συζήτηση της γυναίκας αυτής για τα προβλήματα με το σύζυγό της, άλλαξε τη σχέση με το γιο της, χωρίς να διερευνήσουμε τις διάφορες δυνατότητες. Στη συνέχεια, θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε και λεκτικά τις δυνατότητες αυτές. Το σημαντικό είναι ότι εμείς, ως σύνθετα ανθρώπινα συστήματα μπορούμε διαισθητικά να κατανοήσουμε το πώς ενδέχεται να προκύψουν λύσεις από πολύπλοκες συστημικές δυναμικές, όχι απαραίτητα προβλέψιμες.

Η κινητοποιήση της αυτο-οργανωτικής σοφίας μέσω του διαλόγου 

Η διαδικασία αυτή δεν αφορά μόνο άτομα, αλλά και ομάδες (Ο'Hara, 1997 Wood, 2008). Ο Wood (2008) έδωσε το παράδειγμα των άνεργων μηχανικών. Σε ένα πείραμα μία ομάδα άνεργων μηχανικών συμμετείχε σε ομάδα αυτοβοήθειας οπου συζητούσαν για τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους. Μια δεύτερη ομάδα έκανε συνεδρίες επαγγελματικής συμβουλευτικής με κάποιον ειδικό. Το 80% της ομάδας αυτοβοήθειας βρήκε εργασία, έναντι του 30% αυτών που έκαναν επαγγελματική συμβουλευτική.

Γιατί; Επειδή η ομάδα αυτοβοήθειας κινητοποιήσε μέσω του διαλόγου την αυτο-οργανωτική σοφία. Οι συμμετέχοντες μου μοιράστηκαν τα αισθήματα και τις σκέψεις τους, ακολούθησαν ίσως διεργασίες παρόμοιες με αυτήν που περιέγραψα πιο πάνω και κατέληξαν σε νέες, δημιουργικές και πρωτότυπες λύσεις και ιδέες.

Η αυτο-οργανωτική σοφία προέρχεται από το γεγονός ότι ο άνθρωπος λειτουργεί ως ολιστικό σύστημα που έχει την ικανότητα να συνθέτει τις εμπειρίες του και να εξισορροπεί παλιούς, σημερινούς και μελλοντικούς στόχους και φόβους, πρoσωπικές αξίες και τις ανάνκες των άλλων, με την τρέχουσα κατάσταση.

Πολλές φορές, αυτό γίνεται κυριολεκτικά ασυνείδητα και η λύση προκύπτει αυθόρμητα. Ο Carl Rogers συνήθιζε να λέει ότι τα πράγματα απλώς «ξεφυτρώνουν». Συχνά, όταν το άτομο βρίσκεται στο κατάλληλο νοητικό πλαίσιο, δηλαδή όντως απλά «ξεφυτρώνουν». Δεν είναι μια συνειδητη διαδικασία «ανακάλυψης» του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, παρόλο που και αυτό μπορεί να παίξει ρόλο.

Μερικές φορές τα άτομα αλλάζουν χωρίς καν να ξέρουν ότι έχουν αλλάξει.

Υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη της αυτο-οργανωτικής σοφίας, παρόλο που δεν είναι αναγκαστικά το είδος των επίσημων αποδεικτικών στοιχείων που θα προτιμούσαν οι επιστήμονες ψυχολόγοι. Τα αποδεικτικά στοιχεία προέρχονται απ' το γεγονός ότι αρκετές διαφορετικές προσεγγίσεις και διαδικασίες καταδεικνύουν την ύπαρξη αυτο-οργανωτικής σοφίας. Το focusing του Gendlin (1996) είναι μια τεχνική στην οποία το άτομο ακούει ενσυναισθητικά και με αποδοχή τον εαυτό του. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στο να ξετυλιχθεί μια σειρά από οργανισμικά σοφές ιδέες που εξελίσσουν δημιουργικά τις βιωματικές εμπειρίες του ατόμου. Το μόνο που κάνει ο θεραπευτής, είναι να υποδείξει αρχικά στον πελάτη πώς να ακολουθήσει τη διαδικασία.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει στη διαδικασία απευαισθητοποίησης και επανεπεξεργασίας μέσω οφθαλμικών κινήσεων (Bohart, 2002 Shapiro, 2002). Στο 50% των περιπτώσεων, οι πελάτες κατορθώνουν να προχωρήσουν από τραυματικά ή αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα ή προβληματικές αντιδράσεις σε μια δημιουργική αναδιοργάνωση αντιλήψεων και βιωμάτων, με το θεραπευτή απλώς να τους καθοδηγεί με κινήσεις των ματιών του. Το σημαντικό στη διαδικασία αυτή είναι το γεγονός ότι οι πελάτες δεν ξεπερνούν απλώς τραυματικά συναισθήματα, αλλά αναδιοργανώνουν με δημιουργικό τρόπο κομβικής σημασίας κομμάτια της ζωής τους τίποτε απ' αυτά δεν προέρχεται απ' το θεραπευτή.

Τρίτον, μια τεχνική που χρησιμοποιείται από πολλούς διαφορετικούς θεραπευτές, αλλά κυρίως αυτούς που χpησιμοποιούν τον κατευθυνόμενο οραματισμό (guided imagery), είναι αυτή του «εσωτερικού οδηγού» (π.χ., Zilbergeld και Lazarus, 1987). Ο πελάτης μαθαίνει να χαλαρώνει. Στη συνέχεια, φαντάζεται ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές και άνετο μέρος φαντάζεται ότι κάποιος άνθρωπος, ζώο ή πουλί, έχει έρθει να τον επισκεφθεί.Αυτός είναι ο εσωτερικός οδηγός, στον οποίο μπορεί να κάνει ερωτήσεις συχνά βρίσκουν δημιουργικές και χρήσιμες λύσεις μέσω του εσωτερικού οδηγού, λύσεις που τους ταιριάζουν, έχουν νόημα και είναι λειτουργικές γι' αυτούς.

Υπάρχουν και ορισμένα συμβατικά εμπειρικά στοιχεία που υποστηρίζουν την ικανότητα των ανθρώπων για σοφία. Έρευνα των Baltes και Staudinger(2000) διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι σκέφτονται πιο σοφά όταν συνομιλούν με άλλους. Επιπλέον, όταν φαντάζονται πως συζητούν με έναν σοφό άνθρωπο, όπως στην άσκηση με τον εσωτερικό οδηγό, βρίσκουν πιο κατάλληλες λύσεις από ό,τι αν απλώς σκεφτούν το πρόβλημά τους (Staudinger και Baltes, 1996). Οι Βaltes και Staudinger (2000) υποστηρίζουν ότι οι «σοφές επιδόσεις» επιτυγχάνονται πιο συχνά μέσω διαλόγου.

Το παρόν άρθρο απόσπασμα από την ομιλία του Arthur C. Bohart στο Διεθνές συνέδριο Προσωποκεντρικής Προσέγγισης που πραγματοποιήθηκε στην ΑΘήνα, τον Ιούνιο του 2009. Αποκτήστε το βιβλίο του συνεδρίου: Η προσωποκεντρική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία σήμερα, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.