Σχηματισμός επίγνωσης στο εδώ και τώρα

Ακρόαση άρθρου......

Η Θεωρία της Gestalt τόσο στην πρακτική όσο και στη μέθοδό της είναι επικεντρωμένη, ως προσέγγιση στο παρόν. Και τόσο η επίγνωση όσο και το πεδίο, που είναι οι κυρίαρχες ιδέες της, έχουν νόημα στην παρούσα στιγμή. Στο τώρα. Πολλά σημαντικά ρεύματα φιλοσοφικά, πνευματικά, πολιτικό, επιστημονικά ή ψυχολογικά όπως και η θεραπεία Gestalt, συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στη φαινομενολογία αυτής της επίγνωσης. Υπάρχουν βέβαια και άλλες προσεγγίσεις που αυτήν την οπτική τη θεωρούν δεδομένη ή άλλες που την αμφισβητούν.

Η Gestalt ως ολιστική θεραπεία

Η ψυχολογία Gestalt επικεντρώνεται στη δομή και τη φύση της διαδικασίας της αντίληψης. Η διαδικασία αυτή αναπόφευκτα λαμβάνει χώρα στο παρόν. Εξ ορισμού, αντίληψη σημαίνει τι λαμβάνει κάποιος στο τώρα. Επίσης, πολλοί τομείς της έρευνας και της γνώσης είναι εστιασμένοι στο τώρα, όπως η φυσική, η χημεία, η ιατρική, η αρχιτεκτονική. Άλλοι τομείς, οπως η αστρονομια, η κοινωνιολογία, οι πολιτικές επιστήμες, μελετούν το εξειδικευμένο εύρος του παρελθόντος, και άλλοι τομείς, όπως η ιστορία, η νομική, η γεωλογία, ερευνούν το πριν, καθώς και το τώρα.

Η Gestalt, ως θεραπεία ολιστική, επικεντρώνεται στο τώρα, καθώς διαφορετικά αδυνατείς να λάβεις ολιστική οπτική. Ολιστική οπτική έχεις όταν ερευνάς το όλον του Παρόντος χρόνου. Ως θεραπεία φαινομενολογική, επίσης, μελετά γεγονότα τα οποία παρατηρούνται στον παρόντα χρόνο. Ως θεραπεία υπαρξιακή, μελετά τη φύση, το νόημα της ζωής και του θανάτου, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη σχέση του ανθρώπου με την εξουσία (έξωθεν ουσία) , ακόμα και με τον Θεό ή την ανώτερη δύναμη στον παρόντα χρόνο .

Όμως και άλλες προσεγγίσεις, αν όχι εστιάζουν, πάντως συμπεριλαμβάνουν το εδώ και τώρα, όπως η Ψυχανάλυση, με την αναφορά της στη μεταβίβαση-αντιμεταβίβαση ή η προσέγγιση του Reich, που κοιτά πως το σώμα καταγράφει την εμπειρία του τώρα. Το ''πως'' και "τι" που εξερευνά ο θεραπευτής έχουν αξία όταν επικεντρώνονται στο παρόν, στο τώρα. Αυτό που είναι σημαντικό και ισχύει είναι αυτό που πραγματικά συμβαίνει τώρα και όχι αυτό που εν δυνάμει θα μπορούσε να συμβεί, αν αυτό ή αν εκείνο. Επίσης, δεν είναι αυτό που έχει ήδη συμβεί. Δηλαδή, σημασία έχει η δράση του τώρα και όχι η αντίδραση του παρελθόντος ή η κίνηση του μέλλοντος.

Το Εδώ και Τώρα

Με την έννοια του χρόνου έχουμε το τώρα και με την έννοια του χώρου το εδώ. Πίσω από αυτήν τη φράση βρίσκεται η ιδέα ότι η παρατήρηση, η περιγραφή και η μελέτη του τι και πως είναι διαθέσιμα ως μορφή στο εδώ και τώρα. Αυτή η οπτική μας επιτρέπει να κατανοήσουμε και να συναντήσουμε έναν άλλο άνθρωπο ικανοποιητικά. Η προσέγγιση του εδώ και τώρα διαφέρει απο τις ιστορικές προσεγγίσεις που βλέπουν το Τώρα μόνο ως συνέπεια του Παρελθόντος. Aυτές οι προσεγγίσεις, ενώ στέκονται στο τώρα, εστιάζουν πίσω στο παρελθόν και έχουν ως βασική ερώτηση το γιατί. Αυτό αναζητούν να ανακαλύψουν. Γιατί συνέβη κάτι πριν. Επιθυμούν την ερμηνεία του φαινομένου, όχι τη συνάντηση. Η ερμηνεία έχει όμως απόσταση και πιθανόν μη συναισθηματική εμπλοκή. Είναι voητική, ασφαλής συναισθηματικά, διαδικασία. Και είναι ασφαλής καθώς, όπως έχουμε πει, συναίσθημα είναι η επαφή με το όχι εγώ, είναι πίεση, είναι φθορά, τριβή, θάνατος.

Αν όμως ο θεραπευτής δεν αντέχει το ''θάνατό του'' δεν θα μπορέσει να στηρίξει τον θεραπευόμενο του να αντέξει τον δικό του. Στην πραγματικότητα, μεταφορικό ή κάποιες φορές και κυριολεκτικά, πάντα για θάνατο μιλάμε, αφού τα πάντα είναι επαφή με μια μορφή ενδιαφέροντος και, όταν αυτή καλύψει την ανάγκη μας, περνάμε στην επόμενη και η προϋπάρχουσα πεθαίνει. Ενδυναμώνουμε λοιπόν τον θεραπευόμενο να αντέχει τα αντίο, τους αποχωρισμούς, τη φθορά, τις ρυτίδες, τις αρρώστιες και τον τελικό κυριολεκτικό θάνατο. Ενδυναμώνουμε επίσης την επαφή και τη διάκριση σε σχέση με τις ανάγκες του, ώστε να αυξηθεί η επίγνωσή του γι' αυτές. Είναι, βέβαια, προϋπόθεση πρώτα εμείς να αντέχουμε με αλήθεια και αυθεντικότητα όλα τα παραπάνω.

Οι ερωτήσεις της Gestalt

Η Gestalt, εστιάζοντας στη διεύρυνση αντοχής των συναισθημάτων, έχει ως βασική ερώτηση το ''τι'' και το ''πως''. Το να κατανοείς μέσα από το γιατί μερικές φορές σε φέρνει σε αντίθεση με το να υπάρχεις. Όπως πιστεύουν και οι Κινέζοι: Οι πίσω φανοί λίγο φωτίζουν το δρόμο μπροστά.

Οι ερωτήσεις, λοιπόν, της Gestalt είναι του Τύπου:

• Τι είναι αυτό;
• Πώς βιώνεις την εμπειρία του;
• Από τι αποτελείται;
• Πώς το βιώνεις εσύ τώρα;
• Πώς υπάρχει μέσα σου τώρα;

Η Gestalt εστιάζει στο να συναντήσει και να εκτιμήσει το τώρα, αφού το τώρα συμπεριλαμβάνει το παρελθόν. Ακόμα και όταν θυμάμαι κάτι που συνέβη πριν από 15 χρόνια, τώρα το θυμάμαι. Πόσα, λοιπόν, χάνουν οι άνθρωποι που εστιάζουν στο πριν και στο μετά, τη στιγμή που όλα συμβαίνουν στο τώρα .

Κάποιες Ανατολικές θεωρίες πρεσβεύουν ότι, στην ουσία, μόνο το τώρα υπάρχει. Είναι ίσως το κομμάτι της πίστης ή η δέσμευση της Gestalt, όσον αφορά την ανθρώπινη φύση, αυτό που την κάνει να εστιάζει στο παρόν και που ζητά τη σύνδεση μαζί του. Την απορρόφησή του, την αφομοίωσή του, όταν αυτό είναι θρεπτικό για τον οργανισμό ή την απόρριψή του όταν αυτό είναι τοξικό για εκείνον. Η εστίαση στο Παρόν δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να ζει μια ζωή που δεν θα είναι απλώς ό,τι καλύτερο κάτω από τις δεδομένες υπάρχουσες συνθήκες, αλλά θα τον βοηθήσει και θα τον στηρίξει να αποδεχτεί τις δοσμένες υπάρχουσες συνθήκες.

Αποκτήστε το βιβλίο Gestalt με Ζωή της Ζωής Γιαννακούρου, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης του Psychology.gr

Η επίγνωση του εδώ και τώρα

Η επίγνωση του εδώ και τώρα δεν είναι η γνωστή παθητική διαδικασία που αφορά την επίγνωση και την αντίληψη, όπως την έχουμε μάθει - σαν τα κύματα του ήχου ή του φωτός που χτυπούν τα αυτιά ή τα μάτια μας παθητικά, για παράδειγμα. Κατά την Gestalt, υπάρχει και η ενεργητική αντίληψη, η οποία δεν κοντρολάρεται μόνο από την ισχύουσα κατάσταση του περιβάλλοντος, όπως στην παθητική αντίληψη, αλλά και από τον οργανισμό. Η Gestalt θεωρεί την επίγνωση ως διάδραση οργανισμού και περιβάλλοντος. Πότε ο οργανισμός, πότε το περιβάλλον είναι ενεργά και παθητικά με τη σειρά τους.

Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι το ενδιαφέρον σας για όσα διαβάζετε αυτή τη στιγμή χάνεται, έχοντας επίγνωση ότι πεινάτε. Μόλις ακούσατε και νιώσατε την κοιλιά σας να γουργουρίζει και να διαμαρτύρεται. Το βιβλίο, το στυλό, η θέση που κάθεστε, η στάση σας αν διαβάζετε όρθιοι, όλα ξεθωριάζουν από την επίγνωση, καθώς ξεκινάτε να σκέφτεστε τι υπάρχει μέσα στο ψυγείο ή αν ο φούρνος απέναντι είναι ανοιχτός τέτοια ώρα. Πηγαίνετε στο ψυγείο και ανοίγετε την πόρτα του. Ψάχνετε με χέρια και μάτια τι υπάρχει, μετατοπίζοντας μπολ, τυριά, βάζα. Παρατηρήστε πώς και πόσο η επίγνωση παίρνει μορφή και δομή από αυτό που εσείς θεωρείτε σημαντικό με βάση την ανάγκη σας και πς παίρνει μορφή και δομή η πραγματικότητα σας αντίστοιχα. Βλέπετε αυτό που είναι σημαντικό για εσάς στο τώρα σας, αυτή την πεινασμένη στιγμή σας, και πλησιάζετε το πεδίο με το σώμα σας.

Ψάχνετε στο ψυγείο, εστιάζεστε στο ψυγείο και στο περιεχόμενό του και όχι στον σκουπιδοτενεκέ, στο νεροχύτη ή στον άδειο πάγκο της κουζίνας. Και όσα δεν είναι σημαντικά στο τώρα σας, για παράδειγμα η θεία Κωνσταντίνα, η εργασία της σχολής, οι σεξουαλικές σας προτιμήσεις, είναι φαινομενολογικα άσχετα στο τώρα σας. Σε αυτή σας τη στιγμή δεν υφίστανται. Τα εξαφανίζετε. Τρώτε. Προς στιγμή, αφού νιώσετε πληρότητα, λέτε να γυρίσετε να συνεχίσετε το διάβασμα . Όντας σε επαφή με το σώμα σας, το οποίο βάρυνε από το φαγητό έρχεστε σε επίγνωση με το ότι, στο τώρα, η ανάγκη σας δεν είναι το διάβασμα. Ξεκινάει μια καινούργια ''μορφή'', η οπoία έχει να κάνει με την ανάγκη για ύπνου. Κλείνετε την προηγούμενη, λέγοντας αντίο στο φαγητό και κατευθύνεστε προς το κρεβάτι ή τον καναπέ κ.ο.κ.

Όταν μια μορφή ολοκληρώνεται νιώθουμε πληρότητα. Η ολοκλήρωση συμπεριλαμβάνει και το αντίο, το θάνατο της μορφής.

Τι είναι το όλον για την Gestalt;

Στην πληρότητα δομείται το όλον. Το όλον είναι διαφορετικό και περιεκτικότερο από αυτό που θα είχατε αν αθροίζατε τα μέρη του. Αν κοιτάξετε τα πέντε δάχτυλά σας, την παλάμη σας, το πάνω μέρος της παλάμης, δεν θα επαρκούσαν από μόνα τους τα μέρη για να μας πουν τι είναι το χέρι. Το χέρι είναι μια ενότητα μερών και γίνεται αντιληπτό μόνο ως όλον, ως ολότητα. Τι είναι λοιπόν το ''όλον'' ; Είναι μία μετάφραση της λέξης  Gestalt, Είναι κάτι που βιώνεται ως ένα, Παρόλο που συντίθεται από πολλά. Λέω μία μετάφραση, γιατί στα Γερμανικά σημαίνει ως λέξη και άλλα που η ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να αποδώσει, όπως και η αγγλική.

Στα Ελληνικά η λέξη Gestalt μεταφράζεται ως μορφή, σημείο, όλο, ολότητα. Στο Αγγλικά ως whole, figure, configuration. Στα Γερμανικά, όμως, σημαίνει και κότι παραπάνω. Όμως, στην ουσία, εννοεί το όλον ως ολότητα. Ο,τιδήποτε βιώνεται ως ολότητα είναι Gestalt. Ο άνθρωπος, για παράδειγμα, είναι μια ολότητα, μια Gestalt που αποτελείται, από μέρη, π.χ. καρδιά, εγκέφαλο, ιστορία, και κάθε μέρος είναι μια άλλη Gestalt που αποτελείται από μέρη, π.χ. κοιλίες, υπόφυση, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτά τα μέρη είναι μια άλλn Gestalt, που αποτελείται από άλλα μέρη, π.χ. αιμοσφαίρια, ορμόνες, Γερμανοί κ.ο. κ., και ολα το μέρη και όλες οι Gestalt είναι το πεδίο μέσα σε ένα άλλο πεδίο και όλα είναι συνδεδεμένα και σε διάδραση.

Όταν το πρωτοσυνειδητοποίησα, σκέφτηκα αρχικά τη ρωσική κούκλα ματριόσκα ή μπάμπουσκα και μετά το πόσο σύνθετη είναι η ζωή ως διαδικασία πορείας, από τη γέννηση στο θάνατο. Είπα αστειευόμενη (ανάκλαση): Δεν είναι μπάχαλο η ζωή μου. Μια χαρά είναι, εφόσον, τελικά , μπάχαλο είναι η ζωή!

Η ολότητα του ανθρώπου

Θαύμα η ανθρώπινη φύση και η ζωή. Μία ζωή δεν φτάνει να την γνωρίσεις, να την αντιληφθείς, να την ζήσεις! Κάθε άτομο, λοιπόν, είναι μέρος του όλου. Μέρος του γάμου του, της σχέσης του, της ομάδας του, της τάξης του, του κόσμου όλου. Το όλον εμπεριέχεται στη φύση του βιώματος της κάθε ύπαρξης. Είναι η υπαρξιακά εγγενής κατάστασή μας. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να σχηματοποιούμε ενότητες. Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Το πώς τις σχηματίζουμε, το μελετά η Ψυχολογία Gestalt και έχει βρει τους νόμους και τους κανόνες του εγκεφάλου. Αξίζει να διαβάσετε τη θεωρία της αντίληψης της ψυχολογίας Gestalt. Είναι εντυπωσιακή διαδικασία. Σαν μαγικός είνα ο τρόπος αντίληψης. Υπάρχει αφ ' εαυτού του χωρίς τη δική σας παρέμβαση. Aυτός θα κάνει αυτό που ξέρει να κάνει.

Η θεραπεία Gestalt, λοιπόν, θεωρεί ποιότητα καλής, υγιούς ζωής την ολότητα του ανθρώπου, την ένωση δηλαδή του νου του σώματος, της πνευματικότητας, της ενέργειας και των συναισθημάτων του, σε κάθε Eδώ και Τώρα του και σε σχέση με τη διάδρασή του και με τις ανάγκες του περιβάλλοντος, αντίστοιχα, σε κάθε εδώ και τώρα.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο της Ζωής Γιαννακούρου Gestalt με Ζωή των Εκδόσεων Π.Ασημάκης