Μήπως κάνετε συχνά λάθη από αφηρημάδα;

Ακρόαση άρθρου......

Όλοι μας βιώνουμε μνημονικά λάθη ή αφηρημάδα από καιρό σε καιρό. Συνήθως, τα λάθη που προέρχονται από αφηρημάδα είναι σχετικά επουσιώδη,σε ορισμένες όμως περιπτώσεις μπορεί να αποβούν εξαιρετικά σοβαρά - όπως στην περίπτωση ενός οδηγού ο οποίος κατέστρεψε τον επάνω όροφο ενός διώροφου λεωφορείου επειδή το οδήγησε κάτω από μια γέφυρα που ήταν πολύ χαμηλή.

Και τούτο διότι συνήθως οδηγούσε ένα μονώροφο λεωφορείο σε εκείνο το δρόμο και απλώς ενεργούσε από συνήθεια. Σε πολλές περιπτώσεις η πραγματική διαφορά ανάμεσα σε ένα σημαντικό ή ένα ασήμαντο λάθος δεν έγκειται στην ψυχολογία που βρίσκεται στο υπόβαθρο του λάθους, αλλά στις συνέπειές του.

Δεν έχει και μεγάλη σημασία αν στρίψετε σε έναν γνωστό δρόμο καθώς γυρίζετε σπίτι, αντί να διακόψετε τη διαδρομή για να κάνετε την προσχεδιασμένη βόλτα σας στα μαγαζιά. Όμως έχει σημασία όταν το ίδιο λάθος το κάνει ο οδηγός του λεωφορείου σε αυτό το συγκεκριμένο δρόμο.

Σφάλματα μνήμης και ολισθήματα

Ο Reason (1984) προέβη σε μια διάκριση ανάμεσα σε δύο βασικούς τύπους λαθών: στα σφάλματα και στα ολισθήματα.

Τα σφάλματα είναι λάθη στις ίδιες τις σχεδιασμένες ενέργειες, όπου τα πράγματα πηγαίνουν στραβά εξαιτίας κάποιων εσφαλμένων υπολογισμών.

Αντίθετα, τα ολισθήματα είναι λάθη στα οποία τα πράγματα δεν πηγαίνουν σύμφωνα με το σχέδιο συνήθως επειδή το άτομο δεν προσέχει. Ο Reason επίσης περιγράφει συγκεκριμένα είδη ολισθημάτων που τα ονομάζει ''παραλείψεις'', τα οποία δεν είναι συνήθως εμφανή σε έναν εξωτερικό παρατηρητή αλλά μόνο στο άτομο που αφορούν, όπως το να ξεχάσουμε το όνομα ενός ανθρώπου.

Αν και όλοι αυτοί οι τύποι λαθών έχουν ερευνηθεί, το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας επικεντρώνεται στα ολισθήματα της καθημερινής ζωής.

Μελέτες και έρευνες για την αφηρημάδα

Μερικοί ερευνητές έχουν διερευνήσει την αφηρημάδα χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια. Οι Broadbent et al. (1982) βρήκαν ότι, όταν ζητούσαν από τους ανθρώπους να αναφέρουν τα λάθη τους με τη βοήθεια ερωτηματολογίων και συνέκριναν τα αποτελέσματα με εκτιμήσεις για το ίδιο πρόσωπο οι οποίες δίνονταν από τους/τις συζύγους τους, οι δύο μετρήσεις συσχετίζονταν αρκετά ικανοποιητικά.

Αυτό δείχνει ότι τα ερωτηματολόγια ίσως είναι ένας χρήσιμος τρόπος μέτρησης των καθημερινών λαθών. Επίσης, βρήκαν ότι οι άνθρωποι που παρουσιάζουν εξίσου υψηλή βαθμολογία σε έναν τύπο λάθους, όπως η αδυναμία τους να θυμούνται ονόματα ανθρώπων, συνήθως παρουσιάζουν εξίσου υψηλή βαθμολογία και σε άλλους τύπους λαθών.

10 Βιωματικά Εργαστήρια για Γονείς (Νοέμβριος 2024 – Απρίλιος 2025) | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR | Συμμετοχή: 35 ευρώ για εγγραφές που θα γίνουν έως Κυριακή 17 Νοεμβρίου. Με αυτό το κόστος, έχετε πρόσβαση στο σύνολο των 10 σεμιναρίων που θα διεξαχθούν.

Οι ερευνητές θεώρησαν ότι αυτό σημαίνει πως τα λάθη συνδέονται περισσότερο με κάποιου είδους γενική λειτουργία συνολικού γνωστικού ελέγχου παρά ότι οφείλονται στην ανεπάρκεια ενός συγκεκριμένου υποσυστήματος στη μνήμη.

Οι Martin & Jones (1983) βρήκαν ότι οι άνθρωποι που έτειναν να παρουσιάζουν υψηλές βαθμολογίες σε τέτοια ερωτηματολόγια είχαν συνήθως μεγάλες δυσκολίες στην εκτέλεση δύο έργων ταυτοχρόνως, ενώ δε δυσκολεύονταν να εκτελέσουν το καθένα ξεχωριστά.

Παρόμοια αποτελέσματα από άλλους ερευνητές οδήγησαν στη γενική ιδέα ότι η λειτουργία του ''κεντρικού ελέγχου'' που εμπλέκεται σχετίζεται με το πώς κατανέμουμε την προσοχή μας σε διαφορετικά πράγματα ταυτοχρόνως. Αυτό μπορεί να εξηγήσει, επίσης, γιατί οι άνθρωποι αναφέρουν συνήθως τους περισσότερους από αυτούς τους τύπους λαθών όταν βρίσκονται σε κατάσταση άγχους: αν το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής τους καταλαμβάνεται από το άγχος το οποίο βιώνουν, τότε οι καθημερινές άλλες εργασίες θα υποβαθμιστούν.

Ο Reason (1979) χρησιμοποίησε το ημερολόγιο ως ερευνητική μέθοδο, ζητώντας από τα υποκείμενα της έρευνας να καταγράψουν σε αυτό οποιαδήποτε ολισθήματα μνήμης ή άλλα λάθη έκαναν τη στιγμή που πρόσεχαν ότι τα έχουν διαπράξει. Από τα δεδομένα που απέκτησε από αυτά τα ημερολόγια, ο Reason ήταν σε θέση να βγάλει κάποια γενικά συμπεράσματα για τα καθημερινά λάθη.

Συμπεράσματα ερευνών για την αφηρημάδα

Τα συμπεράσματά του σε γενικές γραμμές, ήταν τα ακόλουθα:

1. Τα ολισθήματα πράξεων είναι πιο πιθανό να συμβούν όταν οι άνθρωποι εκτελούν αυτόματες, αλλά μαθημένες ενέργειες σε πολύ οικεία περιβάλλοντα.

2. Τέτοια λάθη συνήθως συμβαίνουν όταν η προσοχή του ατόμου απορροφάται από κάτι άλλο -είτε εσωτερικά (για παράδειγμα, αν ανησυχούν για κάτι) είτε εξωτερικά (για παράδειγμα, αν αποσπάται η προσοχή τους από μια άφιξη ή έναν ξαφνικό θόρυβο).

3. Περίπου το 40% από τα ολισθήματα πράξεων που αναφέρθηκαν ήταν ''εισβολείς συνηθειών''. Συνέβαιναν σε ανθρώπους που ακολουθούσαν συνηθισμένες ακολουθίες ενεργειών σε στιγμές που έπρεπε να κάνουν κάτι διαφορετικό. Συνήθως συνέβαιναν στον ίδιο τόπο και εμπεριείχαν παρόμοιες κινήσεις με ενέργειες που το άτομο σκόπευε αρχικά να κάνει. Οι άνθρωποι απλώς είχαν την τάση να ''παλινδρομούν'' στην ίδια ρουτίνα.

4. Άλλα ολισθήματα πράξεων που αναφέρθηκαν έτειναν να εντάσσονται σε δύο ομάδες:

α. λάθη στα οποία οι άνθρωποι ''χάνουν τη σειρά τους'' σε μια ακολουθία, δηλαδή ξεχνούν πού βρίσκονται και ξαναξεκινούν από λάθος σημείο και

β. λάθη στα οποία οι άνθρωποι ''αναμειγνύουν'' δύο διαφορετικές εργασίες μαζί ή στοιχεία εργασιών, όπως, ας πούμε, το να ανακατεύουν τον καφέ με το μαχαίρι ή να απλώνουν μαρμελάδα στο ψωμί με το κουτάλι του τσαγιού.

Η δουλειά του Reason μας επέτρεψε να προσδιορίσουμε έναν αριθμό διαφορετικών χαρακτηριστικών της καθημερινής μνήμης και τον τρόπο που αυτή λειτουργεί: συχνά μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για ένα σύστημα αν το μελετήσουμε τη στιγμή που δε λειτουργεί σωστά.

Όταν όλα λειτουργούν ομαλά, δεν είναι πάντα εύκολο να πούμε τι συμβαίνει.

Παρ΄ όλα αυτά βρισκόμαστε ακόμη μακριά από το να κατανοήσουμε τα πάντα για την ανθρώπινη μνήμη, καθώς πρόκειται για ένα σύνθετο αντικείμενο μελέτης που είναι πολύ στενά συνδεδεμένο με άλλες περιοχές της γνώσης. Όπως και με όλες τις περιοχές της γνώσης, αυτά που γνωρίζουμε είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ακόμη κι έτσι, όμως, μπορεί να είναι πολύ χρήσιμα.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από τον Α΄Τόμο του βιβλίου Εισαγωγή στην Ψυχολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο

Βιβλιογραφία:

Nicky Hayes Εισαγωγή στην Ψυχολογία Α΄Τόμος, εκδόσεις Πεδίο