Παιδαγωγική και ψυχολογία: Συνεργασία ή εξάρτηση; Η άποψη του Piaget

Ακρόαση άρθρου......

Αναμφισβήτητα, η σχέση μεταξύ της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής απασχολούσε έντονα τους παιδαγωγούς κατά τον 19ο αιώνα όπου σχολίαζαν τις αξιώσεις των ψυχολόγων, οι οποίοι ήθελαν να καταστήσουν τη ψυχολογία βάση της παιδαγωγικής.

Η θέση του Piaget στη διαμάχη παιδαγωγικής και ψυχολογίας

Η θέση του Piaget παρέμενε διφορούμενη αναλύοντας τη σχέση μεταξύ παιδαγωγικής και ψυχολογίας μέσω της αντίθεσης παραδοσιακού και νέου σχολείου. Ανέλυε έτσι τις αρχές του ενεργητικού σχολείου μέσα από διάφορες απόψεις όπως η δραστηριότητα του παιδιού, η σημασία της παιδικής νοοτροπίας και ο μηχανισμός της παιδικής κοινωνικής ζωής. Επιπλέον, σε αντίθεση με τη παραδοσιακή εκπαίδευση, το νέο σχολείο επικαλείτο τη δραστηριότητα του παιδιού, την αυθόρμητη εργασία και το προσωπικό ενδιαφέρον. Η ψυχολογία, λοπόν, μας βεβαιώνει ότι το παιδί είναι πράγματι ικανό για αυτή τη δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τη νέα εκπαίδευση, το παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτόνομο ον σε ό,τι αφορά τις λειτουργικές συνθήκες ενώ πρέπει να λαμβάνεται υπόψην και η δομή της νοοτροπίας του. Από την άλλη, σύμφωνα με την παραδοσιακή εκπαίδευση, η νοητική δομή του παιδιού είναι όμοια με του ενήλικα, αλλά διαφέρει ως προς τη λειτουργία της.

Ωστόσο, ο Piaget ισχυρίζεται ότι η σκέψη του παιδιού λειτουργεί όπως των ενηλίκων, παρουσιάζει τις ίδιες ειδικές λειτουργίες συνοχής, ταξινόμησησης, ερμηνείας και ανάπτυξης σχέσεων. Οι ιδιαίτερες όμως λογικές δομές, οι οποίες στηρίζουν αυτές τις λειτουργίες, εκλαμβάνονται ως αναπτυσσόμενες και μεταβαλλόμενες. Η θέση αυτή συμφωνεί με τις απαιτήσεις του νέου σχολείου, το οποίο προυποθέτει ότι το παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτόνομο ον.

Παραδοσιακό και νέο σχολείο σύμφωνα με τον Piaget

Επιπρόσθετα, σε ό,τι αφορά την κοινωνική ζωή του παιδιού, ο Piaget αντιπαραβάλλει επίσης το παραδοσιακό με το νέο σχολείο. Ενώ το παραδοσιακό αναγνωρίζει μόνο τη σχέση εξουσίας την οποία ασκεί ο δάσκαλος στο παιδί, στο νέο σχολείο έχουν ξεχωριστή θέση η κοινωνική ζωή μεταξύ των παιδιών, η εργασία κατά ομάδες και η αυτοδιακυβέρνηση, δηλαδή ουσιώδη στοιχεία για τη λειτουργία του ενεργητικού σχολείου. Σε αυτό το σημείο ο Piaget θα τονίσει ακόμα μια φορά τα προβλήματα που δημιουργούνται στην κοινωνική ζωή των παιδιών δηλαδή τον εγωκεντρισμό και την αμοιβαιότητα.

Γενικότερα, ο Piaget απέφευγε να πει την άποψή του για την παιδαγωγική ωστόσο σε μια συνέντευξή του είχε πει τα εξής:

«Ακούστε, δεν έχω γνώμη σε ό,τι αφορά την παιδαγωγική. Το πρόβλημα όμως της παιδείας με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, γιατί έχω την εντύπωση ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που πρεπει να μεταρρυθμιστούν και να αλλάξουν. Πιστεύω όμως ότι ο ρόλος του ψυχολόγου είναι κυρίως να παρουσιάζει γεγονότα τα οποία μπορεί να αξιοποιήσει η παιδαγωγική, και όχι να μπαίνει στη θέση της για να της δίνει συμβουλές». 

Επανειλημένως, ο Piaget προσπαθεί να εδραιώσει ρητά μια σχέση εξάρτησης της παιδαγωγικής από την ψυχολογία. Αναφέρει: «Η παιδαγωγική είναι όπως η ιατρική: μια τέχνη η οποία στηρίζεται- ή θα έπρεπε να στηρίζεται- σε συγκεκριμένες επιστημονικές γνώσεις». Ένας καλός γιατρός διαθέτει ξεχωριστές ικανότητες, σχεδόν έμφυτες, οι οποίες του επιτρέπουν να είναι ένας καλός κλινικός. Αυτό όμως δεν αρκεί, πρέπει να έχει και ουσιαστικές γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας.

Ψυχοπαιδαγωγική

Με τον ίδιο τρόπο «γεννιέσαι παιδαγωγός», κατέχεις δηλαδή αυτή την ιδιαίτερη τέχνη που έγκειται στο να βοηθάς το μαθητή να συνειδητοποιεί τα ερωτήματά του και να του προκαλείς με ένα είδος «μαιευτικής» την ανάγκη να τα επαληθεύσει. Ωστόσο, τα ερωτήματα που γεννιούνται στο παιδί ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του. Είναι λοιπόν, απαραίτητο για κάθε εκπαιδευτικό να γνωρίζει όχι μόνο την ύλη που θα διδάξει αλλά και τους μηχανισμούς που υπόκεινται στις διεργασίες της νόησης και επομένως στις έννοιες που θα διδαχθούν. Οι μηχανισμοί αυτοί αντιστοιχούν στις επιστημονικές γνώσεις, στις οποίες η παιδαγωγική πρέπει να στηρίζεται αν θέλει να γίνει επιστήμη.

Επισημαίνει επίσης: «Αν η πειραματική παιδαγωγική θέλει να καταλάβει αυτά που ανακαλύπτει, να εξηγήσει τα αποτελέσματα που διαπιστώνει, να ερμηνεύσει γιατί ορισμένες μέθοδοι είναι πιο αποτελεσματικές σε σχέση με άλλες, τότε βέβαια είναι απαραίτητο να συνδέσουμε την παιδαγωγική έρευνα με την ψυχολογική έρευνα, να κάνουμε δηλαδή ψυχοπαιδαγωγική και όχι απλώς μέτρηση αποτελεσμάτων στην πειραματική παιδαγωγική».

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι ο δεσμός μεταξύ παιδαγωγικής και ψυχολογίας είναι στενός ενώ σύμφωνα με τη «πιαζετιανή» αντίληψη περί παιδαγωγικής, θα πρέπει πρώτα για να καταλάβουμε, να δημιουργήσουμε τα μέσα που θα μας επιτρέψουν να καταλάβουμε τον κόσμο, ένα χώρο στον οποίο θα μπορούμε να εκφραστούμε ελεύθερα.

Πηγή: Περί παιδαγωγικής, Jean Piaget (επιστημονική θεώρηση: Σταυρούλα Σαμαρτζή), Ελληνικά γράμματα,2000.