Παραμύθια ή Αλήθειες;

Ακρόαση άρθρου......

Καθώς έπιασα στα χέρια μου το βιβλίο του Bucay «Κλασσικά Παραμύθια», ήξερα ότι ένας πλούσιος κόσμος συναισθημάτων, γνώσεων και πολιτισμού, επρόκειτο να ανοίξει μπροστά μου. Σαν παιδί είχα την αίσθηση πως τα παραμύθια γράφτηκαν από την αρχή ξεκάθαρα για τα παιδιά, προκειμένου να μας περάσουν με ξεχωριστό τρόπο διάφορες νουθεσίες, εξάπτοντας τη φαντασία μας.

Κλασσικά παραμύθια από τον Bucay για μεγάλους

Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Τα περισσότερα παραμύθια προέρχονται από αληθινές ιστορίες οι οποίες απευθύνονταν αρχικά στους ενήλικες με σκοπό να τους βοηθήσουν να ενταχθούν πιο ομαλά στο μαγικό κόσμο της ζωής και των συναισθημάτων και να μπορούν σταδιακά να την κατανοούν ολοένα και περισσότερο. Έπειτα και με τα χρόνια μεταποιήθηκαν, προκειμένου να απευθύνονται και στους μικρούς αναγνώστες.

Τέσσερα από τα παραμύθια του βιβλίου που ξεχώρισαν απευθείας στο μυαλό μου ήταν το «Ασχημόπαπο», η «Σταχτοπούτα», ο «Ντάμπο το ελεφαντάκι» και ο «Ιωνάς» όπως τον ονομάζει ο ίδιος ο Bucay.

Αυτά τα τέσσερα παραμύθια προσπαθούν ουσιαστικά να μας περάσουν το ίδιο μήνυμα. Μας μιλούν για τις έννοιες της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης. Μας λένε επίσης πως αυτό που θεωρείς ότι είναι το μεγαλύτερο σου μειονέκτημα, στην πραγματικότητα είναι ίσως το μεγαλύτερο σου ταλέντο, το οποίο μόλις το αποδεχτείς και το απομυθοποιήσεις ίσως και να είναι αυτό που θα σε κάνει να ξεχωρίσεις και θα σε οδηγήσει στην προσωπική ευτυχία που τόσο πολύ αναζητάς.

Ηθικά διδάγματα από το Ασχημόπαπο

Πάμε λοιπόν να δούμε τι διδάγματα περνάν πρώτα σε εμάς τους ενήλικες αυτά τα παραμύθια...

Την ιστορία με το «Ασχημόπαπο» πολύ πιθανό να την έχουμε ακούσει όλοι μας τουλάχιστον μία φορά στη ζωή μας. Ουσιαστικά μας δείχνει μία περίπτωση έντονης καταπίεσης και τις επιπτώσεις που αυτή η καταπίεση θα μπορούσε να έχει στη ζωή μας αν της επιτρέψουμε να ριζώσει βαθιά μέσα μας.

Η ιστορία θέλει να μας δείξει ότι ανεξάρτητα από το που ξεκινάς τη ζωή σου, ανεξάρτητα από το πόσο σημαντικός/ή νομίζουν οι άλλοι ότι είσαι ή ακόμη και εσύ ο ίδιος/ ίδια για τον εαυτό σου λόγω της ευαλωτότητας που πιθανόν να νιώθεις σε κάποια αδύναμη περίοδο της ζωής σου και ανεξάρτητα του τι πιστεύουν οι άλλοι ότι πρέπει να κάνεις για να επιτύχεις, σημασία έχει το τι πραγματικά πιστεύεις εσύ, τι πραγματικά θέλεις εσύ, τι πραγματικά νιώθεις εσύ.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της κουβέντας της «Κότας» του αγροκτήματος προς το «Ασχημόπαπο»:

«Όλο βλακείες! Κοίτα να κάνεις κανένα αβγό ή να μάθεις να γουργουρίζεις, γιατί βλέπω να σε πετάμε σύντομα έξω. Και αλλάζοντας ύφος προσθέτει: Εγώ για το καλό σου το λέω, γιατί να ξέρεις ότι μόνο οι καλοί φίλοι σου λένε την αλήθεια.» (2019, p.48)

Στην προκειμένη περίπτωση το «Ασχημόπαπο» είχε εκφράσει την επιθυμία του να κολυμπήσει στη λίμνη κάτι που για την «Κότα» ήταν ανεκδιήγητο.

Υπάρχουν λοιπόν τρία σημεία μέσα στο παραμύθι που σύμφωνα με τον Bucay έρχονται να σε βοηθήσουν να σε γνωρίσεις περισσότερο και καλύτερα.

Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή σου που αποφασίζεις να βγεις από τη ζώνη ασφαλείας σου και συνειδητοποιείς όπως το «Ασχημόπαπο»:

• Ποιος/α είσαι: « Είμαι κύκνος»
• Που θέλεις να πας: «Σε πιο ζεστά μέρη» και
• Με ποιους: «Με τους άλλους κύκνους» και το κάνεις.

Δεν υπάρχει πουθενά κάποιος κανόνας, ο οποίος μας υποχρεώνει να συνεχίσουμε για πάντα τη ζωή μας από εκεί που την ξεκινήσαμε. Δεν υπάρχει πουθενά στη ζωή μας κάποιος κανόνας ο οποίος μας υποχρεώνει να επιμένουμε σε σχέσεις οι οποίες δεν είναι πλέον λειτουργικές για κανέναν, γιατί «έτσι πρέπει».

Υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή μας οι οποίοι έρχονται για λίγο, μας εξελίσσουν κι έπειτα φεύγουν και αυτό δεν είναι κακό. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που συναντάμε κάποια στιγμή στη ζωή μας οι οποίοι  κατευθύνονται «σε πιο ζεστά μέρη» σαν κι εμάς κι έρχονται για να μείνουν, για να πορευτούμε μαζί. Αυτό έγινε και στην ιστορία του «Ασχημόπαπου». Συνειδητοποίησε ότι αυτό που πραγματικά θέλει να είναι, είναι κύκνος, πίστεψε στον εαυτό του, έβαλε στόχο και τον πέτυχε.

 Ηθικά διδάγματα από τη Σταχτοπούτα

Παρόμοια διδάγματα μας δείχνει και το πολύ γνωστό παραμύθι στης «Σταχτοπούτας». Το ηθικό δίδαγμα του παραμυθιού αυτού όμως, μας προχωράει ένα βήμα παρακάτω.

Η «Σταχτοπούτα» μας δείχνει μέσα από την ιστορία της, τι σημαίνουν οι έννοιες αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Πολλοί από εμάς ίσως ακόμα να τις μπερδεύουμε ή και κάποιες φορές να τις θεωρούμε ταυτόσημες. Πολλοί επίσης από εμάς ενώ πιστεύουμε πολύ στον εαυτό μας και στις δυνατότητες μας κάποιες φορές δεν τον εκτιμάμε.

Ίσως έχει τύχει κάποιες φορές να μας κάνει κάποιος ένα κοπλιμέντο για την πολύ καλή δουλειά που κάναμε και η αντίδραση μας να είναι η εξής:

«Μπράβο έκανες πολύ καλή δουλειά!»

«Σιγά μωρέ δεν έκανα και τίποτα.»

Στην προκειμένη περίπτωση το πιο πιθανό είναι να πιστεύουμε στον εαυτό μας και στις δυνατότητες μας και αυτό φαίνεται από το αποτέλεσμα της δουλειάς μας, δεν έχουμε όμως αυτοεκτίμηση. Δεν δεχόμαστε το κοπλιμέντο με ένα ευχαριστώ, αλλά αντίθετα υποβαθμίζουμε τη σημαντικότητα της δουλειάς μας.

Η «Σταχτοπούτα» λοιπόν, δεν απέκτησε μόνο τη χαμένη της αυτοπεποίθηση, αλλά και τη χαμένη της αυτοεκτίμηση. Αν παρατηρήσουμε καλά το παραμύθι, στις 12:00 το βράδυ, όλα όσα έχει μετατρέψει η νεράιδα με το μαγικό της ραβδάκι χάνονται. Όλα εκτός από το δυο γυάλινα γοβάκια. Το ένα το έχει η ίδια η «Σταχτοπούτα» και το άλλο ο Πρίγκιπας του παραμυθιού.

Τα δυο αυτά γοβάκια λοιπόν συμβολίζουν το γεγονός ότι η «Σταχτοπούτα» μόλις βρήκε την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση της, όχι απλά δεν τις ξανά έχασε ποτέ, αλλά την οδήγησαν και στο να πετύχει το στόχο της, να παντρευτεί τον Πρίγκιπα του παραμυθιού.

 Τα «μειονεκτήματά» μας

Προχωρώντας στην ανάγνωση του βιβλίου τα παραμύθια του «Ντάμπο» και του «Ιωνά», παράλληλα με τα διδάγματα του «Ασχημόπαπου» και της «Σταχτοπούτας», μας προχωράν ακόμη ένα βήμα. Αυτά τα δύο παραμύθια έχουν ένα κοινό. Και οι δύο ήρωες είχαν ένα «μειονέκτημα» για το οποίο δεν ένιωθαν καλά.

Ο «Ντάμπο» είχε μεγάλα αυτιά και ο «Ιωνάς» ήταν αναλφάβητος. Σιγά σιγά και δουλεύοντας και οι δύο με τον εαυτό τους, ο Ντάμπο καταφέρνει να πετάξει και να γίνει το αστέρι του τσίρκου. Όλοι μιλούσαν για αυτόν.

Παράλληλα ο «Ιωνάς» από ένας απλός αναλφάβητος θυρωρός, κατάφερε να γίνει ο μεγαλύτερος βιομήχανος και ευεργέτης της περιοχής του. Το γεγονός ότι έχασε τη δουλειά του λόγω του αναλφαβητισμού του τον οδήγησε στο να ανακαλύψει του ταλέντο του στο εμπόριο.

Χαρακτηριστική είναι η απάντηση που δίνει όταν τον ρωτάνε:

«Μένω άφωνος. Αναρωτιέμαι τι θα είχατε γίνει ακόμα αν ξέρατε…»

«Αν ήξερα γραφή και ανάγνωση, σήμερα θα ήμουν θυρωρός!» (2019. p.99)

Ανακαλύπτοντας το αληθινό νόημα των παραμυθιών

Πώς λοιπόν μπορούμε εφόσον εμείς οι ίδιοι κατανοήσουμε πρώτα το πραγματικό νόημα των παραμυθιών και αρχίσουμε να το κάνουμε πράξη στη ζωή μας, να βοηθήσουμε και τα παιδιά μας να το κάνουν, είτε είμαστε γονείς, είτε είμαστε δάσκαλοι; Πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε να αγαπήσουν τα παραμύθια, τη λογοτεχνία, τους πολιτισμούς που κρύβονται μέσα σε αυτά και τη γραφή;

Θυμάμαι στο πανεπιστήμιο ένας καθηγητής επέμενε συνεχώς στο ρεαλισμό, στο πως ο,τιδήποτε διδάσκουμε στα παιδιά θα έχει εφαρμογή στη δική τους ζωή. Στο σχολείο το σημαντικότερο κομμάτι της διδασκαλίας κατακλύζεται από την ανάγνωση και τη γραφή και αυτό μετέπειτα μεταφέρεται και στο σπίτι.

Τα περισσότερα παιδιά όμως βλέπουν την ανάγνωση και τη γραφή ως κάτι καταναγκαστικό, ως μια υποχρέωση που πρέπει να γίνει και τους βαραίνει και παράλληλα τους εμποδίζει να κάνουν αυτό που πραγματικά θέλουν, να παίξουν. Αυτό κάποιες φορές  ισχύει και για τους «καλούς μαθητές».

Δεν βλέπουν το διάβασμα ως κάτι που θέλουν και τους βοηθάει παράλληλα να γίνουν καλύτεροι πνευματικά, αλλά ως κάτι που «πρέπει» να κάνουν προκειμένου να είναι «καλοί».

Πώς να βοηθήσουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τα βιβλία;

Πώς μπορούμε να το αλλάξουμε αυτό; Και στην προκειμένη περίπτωση πώς μπορούμε μέσω των παραμυθιών να βοηθήσουμε τα παιδιά να αγαπήσουν την ανάγνωση και τη γραφή;

Αρχικά αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να παρουσιάσουμε το παραμύθι στα παιδιά κι έπειτα ανάλογα με την ηλικία τους να το προσαρμόσουμε στα δικά τους δεδομένα μέσω της συζήτησης και του παιχνιδιού. Λόγου χάρη αν έχουμε μπροστά μας παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και στόχο μας είναι μέσα από το παραμύθι να εμπνευστούν και να θελήσουν να γράψουν ένα κείμενο για τα όνειρα τους, θα μπορούσαμε πρώτα να τους δώσουμε ένα παράδειγμα από τη δική μας ζωής.

Βγαίνοντας από τη ζώνη ασφαλείας και πραγματοποιώντας τα όνειρά μας

Πώς το παραμύθι επηρέασε το δικό μας όνειρο:

«Το όνειρο είναι μία οδός που συνδέει το εν δυνάμει με το πράττω.» Αριστοτέλης

«Από πολύ μικρή ήθελα να γράφω άρθρα. Δεν ήξερα που, πως και τι ακριβώς, ήξερα όμως ότι το θέλω πολύ. Η ντροπή όμως και ο φόβος που ένιωθα χωρίς ουσιαστικά κανένα λόγο, μου έβαζαν εμπόδια. Ουσιαστικά εγώ η ίδια έβαζα εμπόδια στον εαυτό μου, όπως αρχικά έκαναν και οι ήρωες των παραμυθιών. Ήρθε όμως κάποια στιγμή που έφτασα σε ένα τέτοιο σημείο τον εαυτό μου, όπου η χαρά και ο ενθουσιασμός της γραφής υπερίσχυσαν. Ο φόβος και η ντροπή πλέον είναι αχνές κουκίδες κάπου στο βάθος όπου άλλοτε φαίνονται ελάχιστα και άλλοτε καθόλου κι έτσι το τόλμησα.

Βγήκα από τη ζώνη ασφαλείας μου και «πήδηξα το φράχτη» προς έναν νέο κόσμο σαν το «Ασχημόπαπο».

Κάθε φορά που γράφω η χαρά και ο ενθουσιασμός μου γίνονται ακόμα μεγαλύτεροι. Κάθε φορά που γράφω νιώθω ότι βρίσκομαι σε μια ωραία καφετέρια με θέα τη θάλασσα και έχω μια όμορφη και εποικοδομητική συζήτηση με τους φίλους μου. Αλλά από αυτές τις συζητήσεις όπου δεν διακόπτεις τον άλλο, τον ακούς χωρίς να σκέφτεσαι ταυτόχρονα τι θα του απαντήσεις. Από αυτές τις συζητήσεις όπου πρώτα ακούς, μετά σκέφτεσαι και μετά μιλάς. Από αυτές τις συζητήσεις που σε εξελίσσουν και που μόλις τελειώσουν και γυρίσεις στο σπίτι σου νιώθεις πιο ανάλαφρος, σαν να πετάς.»

Εμπνέοντας τους μαθητές

Αν δεν μπορείς ή δυσκολεύεσαι να δώσεις στα παιδιά ένα δικό σου ρεαλιστικό παράδειγμα, προκειμένου να τους δείξεις πως μπορούν να φέρουν τα παραμύθια στο σήμερα και στο δικό τους εαυτό, μπορείς να τους το δείξεις με ένα ρεαλιστικό βίντεο. Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες ιστορίες στο διαδίκτυο, όπως η αληθινή ιστορία του Εμμανουέλ από τη Γκάνα, ο οποίος το μεγαλύτερο του «μειονέκτημα» το έκανε το μεγαλύτερο του προτέρημα όπως ακριβώς ο «Ντάμπο» και ο «Ιωνάς».

Το γεγονός ότι γεννήθηκε με ένα πόδι όχι απλά δεν τον πτόησε, αλλά αντιθέτως τον οδήγησε στο να κάνει το γύρω της χώρας του με ένα ποδήλατο κι έτσι κατάφερε να αλλάξει τη νομοθεσία υπέρ των αναπήρων. Βγαίνοντας λοιπόν από τη ζώνη ασφαλείας του πραγματοποίησε το δικό του όνειρο.

Όταν έδειξα αυτή την ιστορία σε ένα σύνολο μαθητών, παρατήρησα πως ένας από τους πιο ζωηρούς που συνήθως βαριόταν να γράψει, εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από την ιστορία του Εμμανουέλ που ήθελε να μπει στην ιστοσελίδα του και να δει όσο περισσότερα μπορεί για αυτόν προκειμένου να μπορέσει να γράψει.

Ωστόσο υπάρχει και η περίπτωση όπου κάποιοι μαθητές μπορεί να αποφασίσουν να γράψουν το εξής λόγου χάρη:

«Δεν μου αρέσει να γράφω γιατί το βαριέμαι, η γραφή είναι χαζή.»

Δεν έχει τόση σημασία το τι θα επιλέξουν αρχικά να γράψουν τα παιδιά. Σταδιακά όλα θα γίνουν. Σημασία έχει αυτό που θα γράψουν να θέλουν να το γράψουν, να νιώθουν περήφανα για αυτό και να χαίρονται που το έγραψαν, έστω και αν είναι μόνο μία σειρά. Έστω και αν εμείς μπορεί να μην συμφωνούμε με αυτό που έγραψαν.

Στην προσωπική αναζήτηση του καθενός μέσα στη ζωή του δεν υπάρχει λάθος και σωστό.

Υπάρχει μόνο εξέλιξη και η δική μας λειτουργία είναι να τα βοηθάμε κάνοντας τις κατάλληλες ερωτήσεις που θα οδηγήσουν την εξέλιξη τους ένα βήμα παρακάτω. Άλλωστε κάτι παρόμοιο έκανε και ο ίδιος ο Σωκράτης με την μαιευτική-διαλεκτική του μέθοδο.

Το «Ασχημόπαπο» λοιπόν, η «Σταχτοπούτα», ο «Ντάμπο» και ο «Ιωνάς» αποδέχτηκαν πλήρως τον εαυτό τους, τον εκτίμησαν, πίστεψαν στις δυνατότητες τους και πέτυχαν τους στόχους τους. Εσύ; Είσαι έτοιμος-ή να πετύχεις τους δικούς σου στόχους; Είσαι έτοιμος-ή να βοηθήσεις τα παιδιά σου να το κάνουν;

Πηγές

Bucay, J. (2019) Κλασικά παραμύθια για να μάθεις ποιος είσαι. Τόμος Α’, Μεταφρασμένο από τα Ισπανικά από Κ. Επισκοπούλου, Αθήνα: Opera 

Η Αληθινή Ιστορία του Εμμανουέλ-Παραμύθια για παιδιά-Ελληνική Αφήγηση & Ελληνικοί Υπότιτλοι (2018) [Πρόγραμμα YouTube]