Αυτοβελτίωση και το φαινόμενο καλύτερος από τους περισσότερους

Ακρόαση άρθρου......

Ο όρος αυτοαναβάθμιση και αυτοβελτίωση περιγράφει το κίνητρο του ατόμου να προστατεύει, να διατηρεί και να προάγει μια μορφή συναισθηματικών καταστάσεων που ονομάζονται αισθήματα αυτοαξίας.

Αυτές οι συναισθηματικές καταστάσεις περιλαμβάνουν τόσο θετικά όσο αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι, για παράδειγμα, αυτά της υπερηφάνειας και της ντροπής.

Το κίνητρο της αυτοαναβάθμισης ή αυτοεπαύξησης βασίζεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι προτιμούν να νιώθουν υπερηφάνεια παρά ντροπή για τον εαυτό τους.

Μεροληψία της αυτοαναβάθμισης

Τα ψυχολογικά κίνητρα δεν αποκαλύπτονται με άμεσο τρόπο. Αντίθετα, η ύπαρξή τους συνάγεται από την ανάλυση της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε συγκεκριμένες συνθήκες. Αν διαπιστώσουμε ότι η συμπεριφορά τείνει σταθερά προς μια ορισμένη κατεύθυνση, τότε υποθέτουμε ότι υπάρχει κάποιο κίνητρο.

Όσον αφορά το κίνητρο της αυτοαναβάθμισης, οι σχετικές με αυτό συμπεριφορές είναι τρεις:

(α) ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αξιολογεί τον εαυτό του

(β) ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει και επεξεργάζεται τις σχετικές με τον εαυτό του πληροφορίες και

(γ) ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά όταν τα αισθήματα αυτοαξίας του απειλούνται από τις περιστάσεις.

Αμέσως παρακάτω αναλύεται πώς αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν ένδειξη για την ύπαρξη του κινήτρου αυτοαναβάθμισης και αυτοβελτίωσης.

Αυτοαξιολογήσεις

Οι αυτοαξιολογήσεις αποτελούν το προφανέστερο παράδειγμα της μεροληψίας αυτοαναβάθμισης. Υποθέστε ότι επιλέγετε τυχαία μια ομάδα ανθρώπων και ρωτάτε τον καθένα πόσο έντιμος είναι σε σύγκριση με τους άλλους. Λογικά, περίπου οι μισοί από τους συμμετέχοντες θα πρέπει να πουν ότι είναι πιο έντιμοι από τους άλλους και οι άλλοι μισοί ότι είναι λιγότερο έντιμοι. Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο. Αντίθετα, οι περισσότεροι ερωτώμενοι θα πουν ότι είναι πιο έντιμοι από την πλειονότητα, ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως «καλύτερος από τους περισσότερους».

Το φαινόμενο καλύτερος από τους περισσότερους αφορά ποικίλα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι πιο τρυφεροί, πιο άξιοι, πιο οξυδερκείς και πιο δίκαιοι από τους άλλους. Πιστεύουν επίσης ότι οδηγούν καλύτερα, είναι πιο ευτυχισμένοι και έχουν πιο ικανοποιητικές διαπροσωπικές σχέσεις από τους άλλους.

Το μεροληπτικό σφάλμα περιλαμβάνει επιπλέον και τα άτομα με τα οποία συνδεόμαστε και έχουμε σχέσεις.

Όταν προβαίνουν σε κοινωνικές αξιολογήσεις, οι άνθρωποι αξιολογούν την καταγωγή τους, την ημερομηνία γέννησής τους και τα υλικά αγαθά τους με υπέρμετρα θετικό τρόπο. Εν συντομία, οτιδήποτε είναι «δικό μου» ή «δικό μας» αξιολογείται πιο θετικά από οτιδήποτε είναι «δικό σου» ή «δικό τους».

Φαινόμενο «καλύτερος από τους περισσότερους»

Αν αναλογιστεί κανείς πόσο συχνό είναι το φαινόμενο «καλύτερος από τους περισσότερους», θα φανταζόταν ότι οι άνθρωποι θεωρούν ότι είναι λιγότερο μεροληπτικοί από τους άλλους. Αυτό όμως δεν ισχύει. Αντίθετα, οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι λιγότερο μεροληπτικοί από τους άλλους. Για παράδειγμα, όταν συζητούμε για πολιτική, πιστεύουμε ότι οι απόψεις μας βασίζονται στα γεγονότα, ενώ οι απόψεις των άλλων πηγάζουν από την ιδεολογία.

Πιστεύουμε επίσης ότι οι κρίσεις μας είναι λιγότερο διαστρεβλωμένες από την απληστία, την αλαζονεία και το προσωπικό όφελος απ' ό,τι οι κρίσεις των άλλων, και θεωρούμε ότι είμαστε ανοιχτόμυαλοι και αμερόληπτοι, ενώ οι άλλοι είναι στενόμυαλοι και προκατειλημμένοι.

Το φαινόμενο «καλύτερος από τους περισσότερους» παράγεται από πολλές διεργασίες. Η σημαντικότερη ίσως είναι το ότι τα χαρακτηριστικά είναι εγγενώς διφορούμενα.

Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τη σημασία της λέξης «έντιμος».

Τι ακριβώς σημαίνει;

Μήπως ότι ο έντιμος άνθρωπος λέει πάντα στους φίλους του αυτό που πραγματικά σκέφτεται για τον νέο τους κούρεμα και τα ρούχα που φορούν, μήπως ότι δεν λέει ποτέ ψέματα στην εφορία, ή μήπως ότι διορθώνει πάντα τον σερβιτότο όταν ξεχνά να τον χρεώσει για κάτι;

Όλα τα παραπάνω παραδείγματα είναι ενδεικτικά της ύπαρξης εντιμότητας, κανένα όμως δεν αναδεικνύει ένα μοναδικό ουσιαστικό χαρακτηριστικό. Αυτό επιτρέπει στους ανθρώπους να ορίζουν την εντιμότητα με τρόπο που ευνοεί τους ίδιους.

Την ευκαιρία αυτή την εκμεταλλεύονται οι περισσότεροι, ορίζουν δηλαδή τα χαρακτηριστικά με τέτοιο τρόπο ώστε να πιστεύουν ότι οι ίδιοι έχουν πολλά θετικά και λίγα αρνητικά.

Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ευκίνητος και γρήγορος ορίζει την αθλητική επίδοση με βάση την ταχύτητα και την ισορροπία, ενώ ένας εύσωμος και μυώδης την ορίζει με βάση τη δύναμη και την αντοχή. Έτσι, ο καθένας τους πιστεύει ότι είναι καλύτερος αθλητής από τον άλλο.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειδοδοτημένο απόσπασμα από το Λεξικό Ψυχολογίας του Cambridge που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.