Η απόδοση αιτίων στις διαπροσωπικές σχέσεις: ερμηνεύοντας, δικαιολογώντας, κατηγορώντας

Ακρόαση άρθρου......

Η απόδοση αιτίων παίζει σημαντικό ρόλο στις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς πολύ συχνά προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά μας και εκείνη των άλλων προκειμένου να κατανοήσουμε, να δικαιολογήσουμε ή και να κατηγορήσουμε το δράστη.

Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιαστεί η εφαρμογή της απόδοσης στο πλαίσιο των στενών διαπροσωπικών σχέσεων, δηλαδή των σχέσεων μεταξύ ζευγαριών και φίλων.

Πιο συγκεκριμένα, θα δούμε πώς η απόδοση αιτίων σχετίζεται με το πόσο ικανοποιημένο είναι το άτομο από τη σχέση και με τις αντιδράσεις του στη συμπεριφορά του άλλου.

Η έρευνα που ασχολείται με την απόδοση αιτίων και τα επίπεδα ικανοποίησης έχει εστιαστεί στις σχέσεις μεταξύ συζύγων (Fincham & Bradbury, 1991 Noller /7 Ruzzene, 1991).

Ένας σημαντικός στόχος αυτής της ερευνητικής δουλειάς είναι η διάκριση των δυστυχισμένων από τα ευτυχισμένα ζευγάρια, έτσι ώστε τα πρώτα να μπουν σε πρόγραμμα συμβουλευτικής συζύγων.

Απόδοση αιτιών σε δυστυχισμένα ζευγάρια

Η έρευνα έχει δείξει ότι στην περίπτωση των δυστυχισμένων ζευγαριών οι σύζυγοι έχουν την τάση να επιτείνουν την επίδραση της αρνητικής συμπεριφοράς του συντρόφου τους μέσα από τη διαδικασία της απόδοσης αιτίων.

Για παράδειγμα, ο σύζυγος εξηγεί την καθημερινή αργοπορημένη επιστροφή της συντρόφου του από τη δουλειά λέγοντας ότι έπαψε να τον αγαπά.

Παράλληλα, τα δυστυχισμένα ζευγάρια τείνουν να εξηγούν τη θετική συμπεριφορά του συντρόφου τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ελαχιστοποιούν την επίδρασή της.

Για παράδειγμα, η πρόταση του συζύγου να δειπνήσουν έξω αποδίδεται στις ενοχές που νιώθει επειδή ξοδεύει τόσα χρήματα για τον εαυτό του.

Αυτού του είδους οι αποδόσεις ονομάζονται συντηρητές της δυσαρέσκειας.

Απόδοση αιτιών σε ευτυχισμένα ζευγάρια

Από την άλλη πλευρά τα ευτυχισμένα ζευγάρια παρατηρούμε ότι η απόδοση αιτίων προκαλεί την ενίσχυση της σχέσης. Εδώ η απόδοση αιτίων ελαχιστοποιεί την επίδραση της αρνητικής συμπεριφοράς του συντρόφου και μεγιστοποιεί την επίδραση της θετικής συμπεριφοράς.

Οι αποδόσεις αυτές ονομάζονται ενισχυτές της σχέσης.

Τόσο οι αποδόσεις που συντηρούν τη δυσαρέσκεια όσο και αυτές που ενισχύουν τη σχέση μπορούν να περιγραφούν πιο αναλυτικά βάσει των αποδόσεων αιτίων και των αποδόσεων ευθύνης.

Η διάκριση ανάμεσα στις αποδόσεις αιτίων και στις αποδόσεις ευθύνης είναι απαραίτητη. Στην απόδοση αιτίων περιγράφεται το ποιος ή τι προκάλεσε την εμφάνιση ενός γεγονότος.

Οι αποδόσεις ευθύνης προχωρούν πέρα από το περιγραφικό επίπεδο και ενδιαφέρονται για το ποιος είναι υπεύθυνος και πιθανόν υπόλογος για ένα γεγονός. Όπως έχει αναφερθεί, τα αίτια μπορούν να κατηγιοποιηθούν ως προς τις διαστάσεις της έδρας αιτιότητας, της σταθερότητας, της δυνατότητας ελέγχου και πιθανώς της γενικευσιμότητας και σκοπιμότητας.

Αποδόσεις ευθύνης

Όσον αφορά τις αποδόσεις ευθύνης, υπάρχουν τρία κριτήρια βάσει των οποίων είναι δυνατή η κατηγοριοποίηση: οι προθέσεις, τα κίνητρα και η επιληψιμότητα. Οι προθέσεις αφορούν το κατά πόσο μια πράξη είναι ή όχι εμπρόθετη. Τα κίνητρα αφορούν το κατά πόσο κάνει κανείς μια πράξη για λόγους εγωιστικούς ή μη. Και η επιληψιμότητα αφορά το αν μια συμπεριφορά αξίζει ή όχι έπαινο.

Ας επανέλθουμε στην περιγραφή των αποδόσεων που είναι είτε συντηρητές της δυσαρέσκειας είτε ενισχυτές της σχέσης. Όπως είπαμε, τα δυστυχισμένα ζευγάρια τείνουν να προβαίνουν σε αποδόσεις που συντηρούν τη δυσαρέσκεια στο πλαίσιο της σχέσης.

Οι σύζυγοι αποδίδουν τη θετική συμπεριφορά του συντρόφου τους σε εξωτερικά, ασταθή και μη γενικεύσιμα αίτια και την αρνητική συμπεριφορά σε εσωτερικά, σταθερά και γενικεύσιμα αίτια.

Όσον αφορά τις αποδόσεις ευθύνης, η θετική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από την έλλειψη πρόθεσης και φυσικά δεν αξίζει τον έπαινο, ενώ η αρνητική συμπεριφορά διακρίνεται από πρόθεση, έχει εγωιστικά κίνητρα και άξιες επαίνου, ενώ για τις αρνητικές συμπεριφορές πιστεύουν ότι δεν υπάρχει πρόθεση ή εγωιστικά κίνητρα.

Ικανοποίηση μέσα στη σχέση

Ένα σημαντικό ερώτημα είναι εάν οι αποδόσεις ευθύνονται για τα επίπεδα ικανοποίησης μέσα στη σχέση ή εάν ισχύει το αντίστροφο, δηλαδή η ικανοποίηση οδηγεί σε συγκεκριμένου είδους αποδόσεις.

Οι Finchman & Bradbury (1987) προσπάθησαν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα διεξάγοντας μια έρευνα, στην οποία μέτρησαν την ικανοποίηση των συζύγων από τη σχέση και τις αποδόσεις αιτίων και ευθύνης για τη συμπεριφορά του συντρόφου σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές, που απείχαν μεταξύ τους 10-12 μήνες.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στο δείγμα των γυναικών οι αρχικές αποδόσεις αιτίων ευθύνης ήταν σε θέση να προβλέψουν την ικανοποίηση μετά από το διάστημα των 11 μηνών, αφού είχε ελεγχθεί στατιστικά η επίδραση της αρχικής ικανοποίησης.

Από την άλλη, η αρχική ικανοποίηση δεν ήταν σε θέση να προβλέψει τις αποδόσεις που μετρήθηκαν μετά τους 11 μήνες. Έτσι τα αποτελέσματα στήριξαν την υπόθεση ότι οι αποδόσεις επιδρούν στην ικανοποίηση και όχι το αντίστροφο.

Πρέπει βεβαίως να επισημάνει κανείς ότι τα αποτελέσματα στήριξαν την υπόθεση ότι οι αποδόσεις επιδρούν στην ικανοποίηση και όχι το αντίστροφο.

Σύμφωνα με μεταγενέστερη έρευνα όμως (Fincham & Bradbury, 1993), αυτή η διαφορά μεταξύ γυναικών και ανδρών μάλλον φάνηκε να οφείλεται στο μικρό δείγμα.

Απόδοση και αντιδράσεις στη συμπεριφορά του άλλου

Ένα άλλο θέμα που προσείλκυσε το ενδιαφέρον των ερευνητών είναι ο ρόλος της απόδοσης αιτίων σχετικά με τις αντιδράσεις του ατόμου στη συμπεριφορά του συντρόφου. Με άλλα λόγια, το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει σχέση ανάμεσα στα αίτια που επιλέγουμε για να εξηγήσουμε τη συμπεριφορά του συντρόφου μας και στο πώς αντιδρούμε εμείς στη συμπεριφορά του.

Σε μια πειραματική έρευνα οι Fincham & Bradbury (1988) έδωσαν στους συμμετέχοντες σημειώματα τα οποία τους περιέγραφαν με αρνητικό τρόπο.

Σε μια συνθήκη οι συμμετέχοντες πληροφορήθηκαν ότι οι περιγραφές είχαν γραφτεί από τους/τις συζύγους τους, ενώ σε μια άλλη συνθήκη πληροφορήθηκαν ότι τα σημειώματα είχαν γραφτεί από τους ερευνητές.

Το δείγμα είχε επίσης χωριστεί σε άτομα ευτυχισμένα και σε άτομα δυστυχισμένα από το γάμο τους.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στην περίπτωση των δυστυχισμένων ζευγαριών οι σύζυγοι εμφάνιζαν υψηλότερα ποσοστά αρνητικής συμπεριφοράς όταν πίστευαν ότι ο σύντροφός τους ήταν υπεύθυνος για τα αρνητικά σημειώματα παρά όταν απέδιδαν τις αρνητικές περιγραφές στους ερευνητές. Αντίθετα, στην περίπτωση των ευτυχισμένων ζευγαριών οι δύο συνθήκες δεν διέφεραν μεταξύ τους.

Πολλές έρευνες έδειξαν ότι οι αποδόσεις των συζύγων επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους στο πλαίσιο του γάμου, χωρίς ωστόσο να έχουν ελέγξει την επίδραση των επιπέδων ικανοποίησης από το γάμο (Doherty, 1982. Sillars, 1985. Miller, Lefcourt, Holmes, Ware & Saleh, 1986).

Οι Bradbury & Fincam (1992) έλεγξαν μια σειρά υποθέσεις για τη σχέση αποδόσεων και συμπεριφοράς προς το σύντροφο κρατώντας σταθερή τη μεταβλητή της ικανοποίησης από το γάμο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αποδόσεις που συντηρούν την δυσαρέσκεια συνδέονται περισσότερο με αρνητικές συμπεριφορές. Τέλος, οι γυναίκες παρουσίασαν εντονότερα την τάση να ανταποδίδουν την αρνητική συμπεριφορά του συντρόφου τους.

Κριτική στην έρευνα απόδοσης αιτίων των διαπροσωπικών σχέσεων

Κλείνοντας, πρέπει να αναφέρουμε ορισμένα σημεία για τα οποία η έρευνα στο χώρο της απόδοσης αιτίων στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων δέχθηκε κριτική. Ένα πρώτο σημείο αφορά το ότι δεν έχει μελετηθεί ο ρόλος της απόδοσης σε διαφορετικά στάδια της εξέλιξης μιας σχέσης.

Για παράδειγμα, είναι πιθανό οι αποδόσεις να αποκτούν ιδαίτερη βαρύτητα στην αρχή και στο τέλος μιας σχέσης. Ένα δεύτερο σημείο είναι ότι η έρευνα στο χώρο αυτόν έχει βασιστεί κυρίως σε μετρήσεις αυτοαναφοράς, πράγμα που σημαίνει ότι τα ευρήματα μπορεί να είναι αποτελέσματα της μεθόδου που χρησιμοποιήθηκε. Μονολότι υπάρχουν έρευνες που χρησιμοποίησαν την πειραματική μέθοδο ή την παρατήρηση για τη συλλογή δεδομένων, οι περισσότερες στηρίζονται σε αυτοαναφορικές μετρήσεις, με αποτέλεσμα τα ευρήματα να τίθενται πιο εύκολα σε αμφισβήτηση.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το δεύτερο τόμο Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο