Εθισμός, εξάρτηση και εγκεφαλική δραστηριότητα

Ακρόαση άρθρου......

Ο εθισμός είναι μία νευροψυχολογική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επίμονη και έντονη επιθυμία για χρήση ναρκωτικών ουσιών παρά τη βλάβη που προκαλούν.

Εκτός από τις ναρκωτικές ουσίες μπορεί να αναφέρεται και στην επανάληψη άλλων συμπεριφορών που παράγουν φυσική ανταμοιβή, όπως ο τζόγος, χωρίς να λαμβάνει το άτομο υπό όψη τις αρνητικές συνέπειες που η συμπεριφορά αυτή μπορεί να προκαλέσει στο ίδιο ή στους άλλους.

Σε τι διαφέρει όμως ο εθισμός από την εξάρτηση;

Η εξάρτηση ουσιαστικά πρόκειται για τη σωματική διάσταση του εθισμού. Για να γίνει πιο κατανοητό θα αναλύσουμε ένα παράδειγμα πάνω σε αυτό με την καφεΐνη.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αν δεν πιούμε καφέ το πρωί θα νιώθουμε όλη την υπόλοιπη μέρα νυσταγμένοι, κουρασμένοι και λιγότερο παραγωγικοί. Αυτό, γιατί είμαστε εξαρτημένοι στην καφεΐνη, αφού όταν δεν λαμβάνουμε την ουσία παρουσιάζουμε σωματικά συμπτώματα.

Σε περίπτωση που κάποιος πίνει καφέ αλλά δεν παρουσιάζει κάποιο σωματικό σύμπτωμα αν μία μέρα παραλείψει την κατανάλωσή του, τότε πιθανώς να είναι απλώς εθισμένος σε αυτόν ή και όχι.

Ακόμα, αξίζει να αναφερθεί πως οι άνθρωποι διαφέρουν σημαντικά ως προς το βαθμό που απολαμβάνουν ή δεν απολαμβάνουν κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα ή ουσία.

Για μερικούς μπορεί να είναι τόσο απολαυστική κάποια ουσία ή κάποια πράξη, που να καθίσταται αυτόματα εξαιρετικά δελεαστική η συνεχής έκθεση σε αυτή και σχεδόν ακατόρθωτο το να συγκρατηθούν.

Ακόμα, η δεξιότητα ελέγχου των παρορμητικών επιθυμιών με τη χρήση της λογικής είναι μία εγκεφαλική λειτουργία που διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Οι άνθρωποι που βιολογικά δεν μπορούν να αντισταθούν εύκολα σε συγκεκριμένες παρορμήσεις διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν κάποιον εθισμό, λόγω του ότι είναι γενετικά ευάλωτοι σε αυτό.

Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη εθισμών διαδραματίζει η ντοπαμίνη και το ντοπαμινεργικό σύστημα.

Η ντοπαμίνη είναι ένας μικτός νευροδιαβιβαστής, γνωστός για τη ρύθμιση της διάθεσης, ενώ μεταξύ άλλων σχετίζεται και με το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη είναι μία χημική ουσία στον εγκέφαλο που εμπλέκεται στη διαδικασία της σύναψης μεταξύ των νευρικών κυττάρων.

Τι συμβαίνει όμως, ακριβώς, στον εγκέφαλο όταν εξαρτόμαστε από κάποια ουσία ή όταν εθιζόμαστε σε κάποια συμπεριφορά;

Σύμφωνα με νευροβιολογικά μοντέλα, η εξάρτηση πρόκειται για το αποτέλεσμα αλλαγών της λειτουργίας των νευρικών κυκλωμάτων. Αναλυτικότερα, από μελέτες έχει φανεί ότι σε εξαρτημένα άτομα παρατηρείται απορρύθμιση στην έκκριση ντοπαμίνης, σε περιοχές που αφορούν την αίσθηση ανταμοιβής μετά από ένα ευχάριστο ερέθισμα αλλά και σε περιοχές που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο των παρορμήσεων στον προμετωπιαίο φλοιό.

Η απορρύθμιση στον εγκέφαλο που προκύπτει από την χρήση των ουσιών οδηγεί σε αύξηση της δραστηριότητας των νευρώνων της ντοπαμίνης στον επικλινή πυρήνα, ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο επιβράβευσης του εγκεφάλου. Έτσι, τα εξαρτημένα άτομα λαμβάνουν τεράστια ευχαρίστηση μετά από τη χρήση. Η μεγάλη ευχαρίστηση αυτή λειτουργεί ως επιβράβευση, δηλαδή θετική ενίσχυση και τους ωθεί στο να επαναλάβουν ξανά αυτή τη συμπεριφορά. Αυτό σημαίνει ότι η συνεχής χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών οφείλεται σε δύο εγκεφαλικές καταστάσεις:

1. Αυξημένη ευαισθησία στο σύστημα ευχαρίστησης στον επικλινή πυρήνα
2. Μειωμένη δραστηριότητα του συστήματος ελέγχου στον προμετωπιαίο φλοιό

Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα που είναι εξαρτημένα σε κάποια ουσία λόγω του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλός τους, τείνουν υπέρ της ευχαρίστησης που παίρνουν μετά από τη χρήση. Επίσης, δεν μπορούν να αντισταθούν στην επιθυμία τους για την ουσία, ενώ ο φόβος για τις αρνητικές συνέπειες αυτού που κάνουν δεν είναι εφικτό να τους σταματήσει.

Για να κατανοηθεί καλύτερα το θέμα, αξίζει να αναφερθεί πως η ντοπαμίνη εκλύεται στον εγκέφαλο όταν μια δραστηριότητα είναι για εμάς ευχάριστη και η διαδικασία αυτή μας δημιουργεί μία μεγάλη ευφορία.

Αυτή η ευφορία μας κάνει να διατηρήσουμε στη μνήμη μας αυτή τη συμπεριφορά και να θελήσουμε να την επαναλάβουμε ξανά γα να νιώσουμε και πάλι τόσο ευχάριστα.

Ωστόσο, όταν το ερέθισμα που προκαλεί την έκκριση ντοπαμίνης είναι μια δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά με πιθανή δυνατότητα εθισμού, αυτό μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνο.

Όταν συμβούν πλέον οι αλλαγές στη λειτουργία των νευρικών κυκλωμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω, το εθισμένο ή το εξαρτημένο σε κάποια ουσία ή συμπεριφορά άτομο, παρατηρεί ότι πρέπει να λάβει μεγαλύτερη δόση από την ουσία ή να παίξει περισσότερα τυχερά παιχνίδια για να νιώσει την ίδια ευφορία.

Συμπερασματικά, ο εθισμός περιλαμβάνει πολλές βασικές περιοχές του εγκεφάλου και σχετίζεται με αλλαγές στο νευρικό κύκλωμα που τις συνδέει. Μέσω των ενεργειών του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη, ο εγκέφαλος δημιουργεί στο άτομο τόσο μεγάλη επιθυμία για να νιώσει την ευφορία που προκύπτει από την ουσία ή τη συμπεριφορά εθισμού που τελικά το άτομο φυλακίζεται από αυτή την έντονη επιθυμία και δεν μπορεί να αντισταθεί.

Ωστόσο, η ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται, κρατά πάντα ανοιχτή την πόρτα της ανάκαμψης από τον οποιοδήποτε εθισμό ή εξάρτηση.

Με την πρώτη ματιά, το γεγονός ότι η εξάρτηση αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου ακούγεται αποθαρρυντικό και παραπέμπει σε μία μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Παρ’ όλα αυτά, οι εγκεφαλικές αλλοιώσεις αντικατοπτρίζουν τη φυσιολογική ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει, ανάλογα με τα ερεθίσματα που λαμβάνει.

Αυτή η ικανότητα ονομάζεται νευροπλαστικότητα και είναι η βάση κάθε αλλαγής. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος μπορεί να αλλάξει και προς το καλύτερο και πως με τα κατάλληλα ερεθίσματα η φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να επανέλθει χάρη στη μεταβλητότητά του (νευροπλαστικότητα).