Κρίσεις Πανικού, φοβίες: Φυσιολογικές αντιδράσεις ανθρώπων με υγιές υπόβαθρο - Μια συζήτηση με την Χάρις Κατάκη

Ακρόαση άρθρου......

Κ.Γ.: Πολύ συχνά, απευθύνονται στους ψυχοθεραπευτές άνθρωποι που εκδηλώνουν συμπτώματα όπως κρίσεις πανικού, φοβίες, κατάθλιψη. Ποια είναι η θέση σας πάνω σε αυτό το θέμα;

Χ.Κ.:Πιστεύω ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα συμπτώματα αυτά δεν είναι ψυχικές ασθένειες αλλά φυσιολογικές αντιδράσεις στα αδιέξοδα.

Κ.Γ.: Ποια η οπτική σας για τις κρίσεις πανικού; Φαίνεται να απασχολούν πολύ κόσμο. Το διαδίκτυο είναι γεμάτο με τεχνικές αντιμετώπισης, όπως η ρυθμική αναπνοή, η προσπάθεια χαλάρωσης, η καλή διατροφή.

ΧΚ. Ο πανικός είναι η εκδήλωση ενός εντόνου φόβου, ενός τρόμου. Φοβάσαι ότι θα διαλυθείς, θα πεθάνεις άμεσα. Σε μια εποχή που όλα ανατρέπονται ανά δευτερόλεπτο, σε μια φάση που στον τόπο μας έχουμε βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο, όταν ακούμε κάθε μέρα για δυστυχήματα, τρομοκρατικές ενέργειες δεν είναι τόσο περίεργο ότι έχουν αυξηθεί τα κρούσματα πανικού που οδηγούν πολλούς ανθρώπους στα νοσοκομεία για να τους προσφερθούν οι πρώτες βοήθειες. Ο πανικός είναι φυσιολογική αντίδραση όταν αντιμετωπίζουμε έναν άμεσο κίνδυνο.

Υπάρχουν σήμερα τόσοι εξωτερικοί παράγοντες που ενισχύουν τους φόβους μας και την αίσθηση του συνεχούς κινδύνου. Ο γενικότερος πληθυσμός αυτή τη στιγμή υποφέρει από πανικούς. Όταν το πρόβλημα είναι πραγματικό, για παράδειγμα, ο κίνδυνος της ανεργίας, ο φόβος ότι θα χτυπήσει το παιδί σου με το μηχανάκι, ο ειδικός της ψυχικής υγείας προσπαθεί να βοηθήσει αυτούς που υποφέρουν από πανικούς και τους δικούς του να αντιμετωπίσουν αυτές τις συνθήκες αποτελεσματικότερα. Πάντως θα έλεγα ότι έστω και αν δεν αποτελούν οι πανικοί αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι μια κραυγή βοήθειας που κινητοποιεί πολλές φορές το περιβάλλον του. Υποδηλώνει ότι κάτι πρέπει να κάνω.

Κατά την γνώμη μου, δεν είναι δείγμα ψυχικής ασθένειας οι πανικοί όμως όταν υπάρχει σαθρό ψυχολογικό υπόβαθρο οι πανικοί μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρότερα συμπτώματα όπως τάσεις αυτοκτονίας, ψυχώσεις, ψυχαναγκασμούς, εξαρτήσεις κλπ..

Κ.Γ.: Ωστόσο βλέπουμε στο ίντερνετ, σε σχετικά άρθρα, να δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στις τεχνικές που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Χ.Κ.: Στον κλάδο της ψυχοθεραπείας έχουν αναπτυχθεί αποτελεσματικές μέθοδοι και τεχνικές για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων. Υπάρχουν επίσης όπως όλοι γνωρίζουμε και εξειδικευμένα ψυχοφάρμακα για την μείωση και την εξάλειψη όλων των ειδών των δυσλειτουργιών. Βέβαια αυτές οι πυροσβεστικές προσεγγίσεις δεν αντιμετωπίζουν τις αιτίες που οδήγησαν στην εμφάνιση των συμπτωμάτων.

Κ.Γ.: Οπότε, πόσο μπορούν να βοηθήσουν οι τεχνικές που διαβάζουμε για την αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού;

Χ.Κ.: Από τη δίκη μου εμπειρία, οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν υγιές ψυχολογικό υπόβαθρο απαλλάσσονται εντυπωσιακά γρήγορα από πανικούς. Κάποιες φορές, αρχίζουν να υποχωρούν οι κρίσεις πανικού από την πρώτη συνεδρία. Η αλλαγή οπτικής είναι που τους βοηθά. Με άλλα λόγια η ίδια η πεποίθηση ότι αυτό που τους συμβαίνει είναι ψυχική ασθένεια είναι που εντείνει την κρίση πανικού. Η αντιμετώπιση του πανικού, όταν πετυχαίνει, είναι επειδή άλλαξε η οπτική του θεραπευόμενου που παύει να βλέπει αυτό που του συμβαίνει ως απόδειξη μιας ανύπαρκτης παθολογίας. Η ψυχοθεραπεία που σε βοηθά να δεις τα πράγματα αλλιώς, είναι ο τρόπος αντιμετώπισης του πανικού κατά τη γνώμη μου. Οι πιο πολλοί από όσους παθαίνουν πανικούς, έχουν υγιές υπόβαθρο και γι’ αυτό έχουν την έχουν την ευελιξία να μπορούν να ακούσουν και να δουν τα πράγματα από άλλη οπτική.

Κ.Γ.: Για τις φοβίες που ακούμε καθημερινά γύρω μας τι έχετε να πείτε;

Χ.Κ.: Κατ’ αρχήν χρειάζεται να γίνει μια διαφοροποίηση ανάμεσα στην έννοια του φόβου από αυτήν της φοβίας. Οι φοβίες σύμφωνα με τη δική μου οπτική είναι συμβολικοί φόβοι οι οποίοι λειτουργούν σαν μηχανισμοί άμυνας. Από κάτω από τις φοβίες υπάρχουν πραγματικοί φόβοι, που παραμένουν κρυμμένοι στο υποσυνείδητο μας. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να έχει μια φοβία για τα αεροπλάνα και από κάτω να κρύβεται ο φόβος του θανάτου. Όχι απαραίτητα του φυσικού θανάτου αλλά της απώλεια του εαυτού, της δημιουργικής ζωής.

Αν δούμε τις φοβίες ως μια φυσιολογική άμυνα και όχι σαν μια αρρώστια, θα τις αφήσουμε στην άκρη και θα ψάξουμε τι κρύβεται από κάτω. Καθώς ο θεραπευόμενος σταδιακά έρχεται σε επαφή με τους φόβους του υποχωρούν οι όποιες φοβίες του. Προ καιρού με επισκέφτηκε ένας νεαρός φοιτητής της ιατρικής που είχε διακόψει τις σπουδές του γιατί υπέφερε από μικροβιοφοβία που τον κρατούσε κλεισμένο στο σπίτι. Ο πατέρας του, που είχε υπάρξει καταξιωμένος γιατρός, είχε πεθάνει πριν μερικά χρόνια ξαφνικά από έμφραγμα στα πενήντα του χρόνια. Το βασανιστικό του σύμπτωμα από το οποίο ήθελε να απαλλαγεί, τον προστάτευε από το να ακολουθήσει τα χνάρια του πατέρα του που θα τον οδηγούσαν και τον ίδιο στον θάνατο. Χρειαζόταν να σεβαστεί τους φόβους του που τον είχαν ακινητοποιήσει για να ψάξει μέσα του να βρει τον εαυτό του. Να ξεδιαλύνει τι θα κρατήσει, τι θα πετάξει από την ταύτιση του με τον πατέρα του και γενικότερα από τις καταβολές και τις εγγραφές του.

Κ.Γ.: Υπάρχουν φοβίες που “κληρονομούνται”;

Χ.Κ.: Θα έλεγα ότι είναι οι φόβοι για τις οικογενειακές ιστορίες απώλειας, καταστροφών και εμπλοκών που περνούν από γενιά σε γενιά και εκδηλώνονται με διάφορα συμπτώματα όπως οι φοβίες. Συχνά, λόγου χάριν, ο θάνατος ενός νέου ανθρώπου που είναι δύσκολο να τον διαχειριστεί η οικογένεια μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση μιας φοβίας ή σε κρίσεις πανικού από ένα μέλος της οικογένειας. Μέσα από μια θεραπευτική διαδικασία κατά την οποία γίνονται ανακατασκευές της πραγματικότητας κάποιοι τα καταφέρνουν να λυτρωθούν από το τραύμα και να ζήσουν παραγωγικές ζωές. Όπως λέω συχνά, “το παρελθόν σε καθορίζει άλλα δε σε καταδικάζει”.

Κ.Γ.: Τι θα λέγατε λοιπόν σε κάποιον που θα ερχόταν σε εσάς, με αίτημα να βοηθηθεί να αντιμετωπίσει τη φοβία του;

Χ.Κ.: Να μην το βλέπει πια σαν αρρώστια και αδιέξοδο. Η έννοια της ψυχικής ασθένειας μπορεί να μας αποπροσανατολίσει όταν πρόκειται για τις περιπτώσεις ανθρώπων με υγιή στόφα. Στη θεραπεία γίνονται συνδέσεις που φέρνουν στην επιφάνεια στοιχεία ατομικά, οικογενειακά και πολιτισμικά, που βοηθούν το θεραπευόμενο να δει μέσα από μια άλλη οπτική αυτό που του συμβαίνει. Όταν πολλαπλασιαστούν οι επιμέρους συνδέσεις, η παλιά οπτική καταρρέει.

Κ.Γ.: Ακούγοντάς σας, σκεφτόμουν ότι μιλάτε για ένα συνδυασμό απενοχοποίησης του ατόμου από την πεποίθηση ότι είναι άρρωστος, και ανάληψη της ευθύνης του εαυτού.

Χ.Κ.: Πολλοί άνθρωποι φτάνουν στην πόρτα της θεραπείας αποδυναμωμένοι, φορτωμένοι με την αίσθηση ότι είναι ανήμποροι οι ίδιοι και οι άλλοι δε μπορούν να τους βοηθήσουν. Θα έπρεπε να ακούγεται πιο συχνά και πιο καθαρά, ότι κανένας δε φταίει για όσα συνέβησαν, αλλά η ευθύνη είναι δική μου για να βγω από το αδιέξοδο. Ότι όλοι μας έχουμε αξιόλογο δυναμικό που αν το ενεργοποιήσουμε θα βρούμε την άκρη. Για να μπορέσει να το κάνει αυτό, χρειάζεται να βοηθηθεί να πει: 'από μένα εξαρτάται'.

* Η Χάρις Κατάκη είναι διδάκτωρ Ψυχολογίας, Ιδρύτρια & Πρόεδρος του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων στην Αθήνα και Επίτιμη Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας. Με τον ρόλο της θεραπεύτριας ασχολείται με την ατομική, οικογενειακή και ομαδική θεραπεία για πάνω από τρεις δεκαετίες. Έχει συλλάβει και επεξεργαστεί θεωρητικά το Συνθετικό Μοντέλο Συστημικής Θεραπείας (ΣΥ.ΜΟ.ΣΥ.Θ.), και έχει εκδώσει επτά βιβλία.

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε με την Επιστημονική Συνεργάτιδα του E-Psychology, Κωνσταντίνα Γεραντώνη:

Επαγγελματική ιδιότητα: Κοινωνική Λειτουργός
Επικοινωνία: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.