Σχολική Φοβία

Ακρόαση άρθρου......

Αν και το σχολείο δεν είναι πια αυταρχικό, κάποια παιδιά φοβούνται  έντονα την ένταξή τους σε αυτό.

 Ένας  ενήλικας αναβιώνει την πρώτη μέρα στο σχολείο:
«Mνήμες ξεπηδούν από την πρώτη μέρα που πήγα στο σχολείο. Η μητέρα μου με άφησε και χαιρέτησε τη δασκάλα. Εγώ πήγα από πίσω της σαν να ‘μουν η σκιά της. Μόλις συνειδητοποίησα ότι θα έφευγε μ’έπιασε πανικός. Το θυμάμαι σαν σήμερα.

Γατζώνομαι στη μαμά, σπαράζω στο κλάμα, ουρλιάζω, κολλάω πάνω της. Φοβάμαι...φοβάμαι...φοβάμαι...

Φοβάμαι για το τι θα συμβεί αν με αφήσει . Σ εμένα και σε κείνη,κάτι κακό σίγουρα. Η μαμά μου με ξεκολλάει από πάνω της. Προσπαθεί να φύγει. Πονάω. Η καρδιά μου πάει να σπάσει , κοκκινίζω, τρέμω, είμαι αβοήθητη. Νιώθω απέραντη μοναξιά και εγκατάλειψη,σαν ν'ανοίγει η γη να με καταπιεί. Είναι θέμα ζωής και θανάτου. Ή θα μείνω με τη μαμά ή θα 'ρθει η καταστροφή μου...»( Απόσπασμα από βιωματική άσκηση )

Το φαινόμενο της σχολικής φοβίας δεν είναι καινούριο και ούτε οι διαστάσεις του μπορούν να θεωρηθούν ιδιαίτερα ανησυχητικές. Ωστόσο, η τάση που καταγράφεται είναι ανοδική και οι ειδικοί της ψυχικής υγείας συμβουλεύουν τέτιου τύπου προβλήματα να αντιμετωπίζονται εγκαίρως, ώστε να μην μετεξελίσσονται αργότερα χαρακτηρίζοντας μια δυσλειτουργική ενήλικη  κοινωνική ζωή.

Η σχολική φοβία περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1941 από την αμερικανίδα ψυχίατρο  Αντελάιντε Τζόνσον και για πολλά χρόνια ερμηνευόταν κυρίως ως  συνέπεια  των σχέσεων εξάρτησης μεταξύ της μητέρας και παιδιού. Αργότερα, κατα τη διάρκεια εξέλιξης της επιστήμης , μελετήθηκαν και άλλες παράμετροι του φαινομένου αυτού, τους οποίους θα δούμε στη συνέχεια.

Γενικά, ο όρος φοβία κατά τον  Martin  Herbert,καθηγητή  της ψυχολογίας  του Πανεπιστημίου Leicester  της Aγγλίας  αποτελεί έναν διαγνωστικό όρο  που περιγράφει τον έντονο και παράλογο φόβο που συνήθως στρέφεται προς κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση στο περιβάλλον.

Ειδικότερα τώρα, ό όρος σχολική φοβία περιγράφει αυτή την έντονη άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο λόγω του έντονου και παράλογου φόβου για κάποιες πτυχές της σχολικής ζωής( Herbert,1998)

Η ανάπτυξη της σχολικής φοβίας δε συνδέεται συνήθως με κακή απόδοση του παιδιού στο σχολείο. Αντίθετα πολλές φορές, τα παιδιά που εμφανίζουν το πρόβλημα είναι επιμελείς μαθητές με καλές επιδόσεις.

Το παιδί που εκδηλώνει τη σχολική φοβία βασανίζεται συνήθως  από την έγνοια ότι πρέπει να αφήσει το σπιτικό περιβάλλον και όχι τόσο από ένα συγκεκριμένο φόβο στο σχολείο. Έτσι , επικαλείται διάφορους λόγους για να παραμείνει στο σπίτι , λογικοφανείς δικαιολογίες που συνήθως δεν πείθουν τους οικείους του.

Τα συμπτώματα της σχολικής φοβίας
Για να συμπεράνει κανείς ότι ένα παιδί παρουσιάζει σχολική φοβία πρέπει να εμφανίζει  τα ακόλουθα(Schmitt, 1991) :
Αόριστα σωματικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονοι,πονοκέφαλοι, πόνος στο λαιμό, ναυτία ή ζάλη, διάρροια, ιδιοτροπίες στο φαγητό, νυχτερινούς εφιάλτες, ενούρηση, εγκόπριση κλπ
Το παιδί έχει απουσιάσει πέντε ή περισσότερες  μέρες από το σχολείο αυτών  των συμπτωμάτων,τα οποία εμφανίζονται κατά κύριο λόγο το πρωί.
Την ώρα που πρέπει να πάει το παιδί στο σχολείο παρουσιάζει συμπτώματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα, υπερκινητικότητα, άρνηση να δεχτεί φαγητό, συμπτώματα τα οποία επιδεινώνονται  τη στιγμή της αναχώρησης για το σχολείο ή κατά την άφιξη στο σχολικό χώρο.

Συνήθως υπάρχουν ελάχιστα συμπτώματα κατά τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές, ενώ εμφανίζονται την Κυριακή το βράδυ και τη Δευτέρα το πρωί.
Το παιδί αναζητά τους γονείς του κατά την παραμονή στο σχολείο και θέλει να γυρίσει στο σπίτι.
Τα συμπτώματα έχουν αρχίσει στο νηπιαγωγείο ή στην Α?τάξη του δημοτικού,αν και κάποιε ς φορές ενδέχεται να εμφανιστούν και στο Γυμνάσιο. Η πιο συχνή εμφανισή τους σημειώνεται στη Β? τάξη του δημοτικού σχολείου(Herbert,1998)
Tα συμπτώματα αρχίζουν Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο
Το παιδί σ?όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες  του φαίνεται υγιές και ενεργητικό.

Ποια παιδιά  κινδυνεύουν να πάθουν σχολική φοβία
Τα παιδιά που για κάποιο λόγο επιθυμούν να παραμείνουν προσκολημμένα στην οικογένεια,που υιοθετούν συμπεριφορά που δεν αρμόζει στην ηλικία τους, αλλά σε μικρότερη ηλικία πχ νηπιακή ηλικία( πιθανή εκδήλωση ζήλιας λόγω νέου μωρού)

Όταν οι γονείς διακατέχονται από φοβίες ,πανικό,άγχος, ανασφάλεια,  συναισθηματικές καταστάσεις που μεταδίδονται στο παιδί , λόγω της ιδιαίτερης εξάρτησής του από τους γονείς σ 'αυτή την ηλικία(προσχολική, σχολική)

Όταν η  οικογένεια δεν έχει αναπτύξει κοινωνικότητα και οι γονείς νιώθουν πως δεν έχουν ικανοποιήσει επαρκώς τις δικές τους ανάγκες προσωπικές, επαγγελματικές.

Λόγω ίσως πολλαπλών  αρνητικών εμπειριών του παιδιού στο σχολείο( απορριπτικός δάσκαλος, κακές σχέσεις με συνομιλήκους)
Μπορεί να πυροδοτηθεί από ψυχοπιεστικά γεγονότα στην οικογένεια:  ασθένεια, θάνατος, διαζύγιο, οικονομικά θέματα σε συνάρτηση συνήθως με το πως οι γονείς αντιμετωπίζουν τα θέματα αυτά.

Αντιμετώπιση
Το παιδί πρέπει να επιστρέψει στο σχολείο. Οι γονείς θα βοηθούσαν προς το σκοπό αυτό αν αρχικά  μπορούσαν να αναλογιστούν σχετικά με την αρχική εκδήλωση του φαινομένου αυτού στο παιδί.

Ο φόβος και η άρνηση για το σχολείο αφορούν τις διαπροσωπικές του σχέσεις ,την πιθανή χαμηλή επίδοση ή το σχολείο γενικά? Με το να διερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους εκφράζει το παιδί τα συναισθήματα του, δείχνοντας υπομονή, σταθερότητα στη συμπεριφορά τους και εμπρακτο ενδιαφέρον για τη συμπεριφορά του.

Όταν το παιδί παραπονείται ότι είναι άρρωστο πρέπει να κρίνουν από όσα ξέρουν για την προσωπικότητά του κατά πόσο συμβαίνει κάτι τέτοιο ή το παιδί προσπαθεί να κερδίσει την παραμονή στο σπίτι. Είναι πολύ σημαντικό να εδραιωθούν στο σχήμα επικοινωνίας γονέων- και παιδιού, τόσο η έκφραση συναισθημάτων,του φόβου για το σχολείο, όσο και η συζήτηση για όσα συνέβησαν στη σχολική μέρα του παιδιού είτε καλά είτε άσχημα.

Η συνεργασία γονέων-σχολείου έχει επίσης μεγάλη σημασία για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της σχολικής φοβίας.Οι γονείς μπορούν να μοιραστούν το πρόβλημα με το προσωπικό του σχολείου με σκοπό  να συμβάλλει από τη δική του πλευρά στη σταδιακή επανένταξη του παιδιού στο σχολείου.

Το υποστηρικτικό κλίμα στην τάξη, τα σαφή  όρια από την πλευρά του δασκάλου αλλά και η θερμή  υποδοχή του παιδιού στην πόρτα από το δάσκαλο για κάποιο διάστημα , έτσι ώστε να ενισχυθεί ο αποχωρισμός από το γονιό,θα εξομάλυναν τη φοβική αντίδραση του παιδιού προς το σχολείο.

Ένας ακόμη τρόπος αντιμετώπισης των συμπτωμάτων θα ήταν η ένταξη του παιδιού σε αθλητικές ομάδες, επισκέψεις στα σπίτια των άλλων παιδιών , οι συχνές κατά το δυνατόν έξοδοι από το σπίτι.

Σε αρκετές περιπτώσεις  η έγκαιρη  συνεργασία με τον ειδικό, ψυχολόγο και  παιδοψυχίατρο   θα βοηθούσε σε πολλά επίπεδα:

Διαδικαστικα:
 Το παιδί μπορεί  να χρειαστεί κάποια βεβαίωση(πιθανόν από κάποιο δημόσιο φορέα) ότι αντιμετωπίζει αγχώδη κατάταση,  έτσι ώστε να δικαιολογηθούν οι απουσίες του στο σχολείο

Θεραπευτικά:
Συνήθως το «χτίσιμο» μιας φοβίας έχει ξεκινήσει πριν τη έξαρση των συμπτωμάτων, τα οποία τελικά εμποδίζουν το παιδί  να πάει στο σχολείο. Ο ειδικός, λόγω της σχετικής κατάρτισής του θα εντοπίσει  έγκαιρα τα σχήματα αληλεπίδρασης στην οικογένεια, θα ενημερώσει τους γονείς και με τη δική τους συνεργασία ,θα μπορέσουν να αλλάξουν τα σχήματα αυτά.

Παράλληλα ο θεραπευτής αναλαμβάνοντας τη θεραπεία του παιδιού με σχολική φοβία και εφαρμόζοντας μια  ψυχοθεραπευτική τεχνική που στη γλώσσα των ειδικών της ψυχικής υγείας λέγεται «σταδιακή αποευαισθητοποίηση», όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία (Herbert, 1998) είναι πιθανό να μπορέσει να εντάξει το παιδί στο σχολείο σε 20 ημέρες( βλ.Herbert 1998,η περίπτωση του 10 χρονου Κώστα).

Η πρόληψη, από την άλλη πλευρά, του φαινομένου της σχολικής φοβίας είναι μια ενδιαφέρουσα θεματική με επιστημονικό και άρα κοινωνικό ενδιαφέρον,που όμως ξεπερνά τις δυνατότητες  αυτού εδώ του άρθρου.  Με  εμπιστοσύνη  ,λοιπόν, στο αρχαίο ρητό «καλύτερα να προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις» θα μπορούσε ο αναγνώστης να τη  μελετήσει.

Πηγές:

• Καλλιμώρου Εβελίνα(2007) Επαφή με το παρελθόν, Βιωματική άσκηση, Ψυχοθεραπεία Gestalt, tvonline.gr
• Herbert Martin(1998) «Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας, εφαρμοσμένη Ψυχολογία 1α, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα