Bullying: Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός

Ακρόαση άρθρου......

Για το φαινόμενο του εκφοβισμού ή bullying, έχουν υπάρξει αρκετές προσπάθειες προκειμένου να το περιγράψουν. Μια συνέχεια συμπεριφορών που αφορά σε προσπάθειες κυριαρχίας και άσκησης εξουσίας σε βάρος άλλου ατόμου. Το bullying είναι συστηματικό και αφορά ένα φάσμα συμπεριφορών που πληγώνουν, όπως κοροϊδίες, περιθωριοποίηση, απόσπαση χρημάτων, καταστροφή αντικειμένων, καθώς και σωματικές επιθέσεις, χτυπήματα και κλοτσιές.

Είναι η ηθελημένη επιθετική συμπεριφορά σε βάρος κάποιου με χρονική  διάρκεια και είναι δύσκολο γι’ αυτούς που την υφίστανται να υπερασπιστούν τον εαυτό τους (είναι αδύναμοι).

Μορφές της βίας στον εκφοβισμό

• Σωματική: Χτυπάω, κλωτσάω, σπρώχνω, φτύνω, βάζω τρικλοποδιές, κλέβω, κρύβω, καταστρέφω πράγματα.
• Λεκτική: Βρίζω, κοροϊδεύω, προσβάλλω, κάνω σεξουαλικά υπονοούμενα και χειρονομίες.
• Κοινωνική: Εκβιάζω, απειλώ με σωματική βία και απαιτώ χρήματα ή πράγματα, διαδίδω φήμες, απομονώνω κοινωνικά, προδίδω τα μυστικά.
• Ηλεκτρονική: μέσω κινητού τηλεφώνου ή διαδικτύου, προσβολές, απειλές, κοινωνική απομόνωση, δυσφήμηση, δημοσιοποίηση πληροφοριών.

Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού

Στα πλαίσια της πρόληψης έχουν εφαρμοστεί κάποια προγράμματα κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού (π.χ. Νορβηγικό μοντέλο Dan Olweus, φινλανδικό μοντέλο KIVAKOULOU, στη χώρα μας το πρόγραμμα της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Stop στην ενδοσχολική βία»).
Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην υιοθέτηση της Κοινωνικής-Οικολογικής προσέγγισης, μιας ολιστικής προσέγγισης, η οποία στοχεύει στην αλλαγή της ατμόσφαιρας του σχολείου, ώστε να μην αναπαράγει τη βία. Στα πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης, οι παρεμβάσεις αφορούν όλο το περιβάλλον, το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές και τους γονείς.

Κάποιες αποτελεσματικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου και τάξης, για εφαρμογές ενάντια στη βία είναι σε επίπεδο σχολικού χώρου:

• Αύξηση της επίβλεψης του σχολικού χώρου.
• Ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να σταματήσει ο κύκλος αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας
• Σε επίπεδο τάξης: συζήτηση στην τάξη για τον ορισμό και τις μορφές του εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας.
• Συζήτηση για τις συνέπειες του εκφοβισμού.
• Ενημέρωση σχετικά με το γιατί η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός δεν είναι αποδεκτά από το σχολείο.
• Σύνταξη των κανόνων της τάξης ενάντια στη βία.
• Παροχή βοήθειας από μαθητές σε άλλους, για την επίλυση των συγκρούσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκφοβισμό.
• Παροχή ευκαιριών για θετική έκφραση της επιθετικότητας (π.χ. μέσω των αθλημάτων).
• Προαγωγή της συνεργασία μεταξύ των μαθητών.

Αντιμετώπιση του bullying στο σχολικό περιβάλλον 

Κάθε μέλος του σχολικού περιβάλλοντος έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, σχετίζεται τόσο με την ιδιότητά του, όσο και με τη σοβαρότητα, τη συχνότητα και την ένταση του περιστατικού. Άλλος είναι ο ρόλος και η ευθύνη του διευθυντή του σχολείου, άλλος του δασκάλου, άλλος των συμμαθητών και άλλος των γονιών.

Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων, διότι αφού η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι σε πολλαπλά επίπεδα.

Διευθυντής:

• Καταγράψτε το περιστατικό, δίνοντας πληροφορίες για το χρόνο και τον τόπο που συνέβη το περιστατικό, για το ποιοι συμμετείχαν, ποιοι παρατηρούσαν, τι μορφή εκφοβισμού ασκήθηκε και περιγραφή του τι ακριβώς έγινε.
• Προσδιορίστε αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά.
• Αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά, επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και κανονίστε μια συνάντηση για συζήτηση.
• Καθορίστε τις συνέπειες για το παιδί που εκφοβίζει, ύστερα από τη συζήτηση με τους γονείς, το παιδί που εκφοβίζει και τη σχολική επιτροπή.
• Σχεδιάστε τον τρόπο παρακολούθησης του προβλήματος, ώστε να έχετε εποπτεία της εξέλιξης της κατάστασης.

Εκπαιδευτικοί:

• Μιλήστε στο παιδί που εκφοβίζεται και ακούστε με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που έχει να σας πει. Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα ανταποκριθείτε άμεσα για να το προστατεύσετε και ότι είστε διαθέσιμος να παράσχετε κάθε εφικτή βοήθεια. Πείτε στο παιδί, να σας κρατά ενήμερο σχετικά με οτιδήποτε συμβεί.
• Συζητήστε με τους γονείς του παιδιού και εκφράστε τις ανησυχίες σας.
• Βρείτε ποιο παιδί είναι αυτό που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει.
• Βρείτε, επίσης, αν υπάρχει ομάδα παιδιών, η οποία ενθαρρύνει ή/και υποστηρίζει το παιδί που εκφοβίζει.
• Οδηγήστε το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του Διευθυντή και συζητήστε σοβαρά μαζί του για το περιστατικό.
• Υποστηρίξτε το παιδί που εκφοβίζεται σε συνεργασία με τον Διευθυντή.

Συμμαθητές μέσα στην τάξη:

• Προσδιορίστε ποιοι συμμαθητές σας ήταν παρόντες στο περιστατικό εκφοβισμού.
• Ξεκαθαρίστε αν συμμετείχαν ως ουδέτεροι παρατηρητές ή αν ενθάρρυναν το παιδί που εκφοβίζει.
• Συζητήστε μαζί τους για το ποια θα ήταν η κατάλληλη συμπεριφορά σε μια τέτοια περίπτωση (π.χ. να μιλήσουν σε κάποιον ενήλικα για να βοηθήσει) και για το ποιες ευθύνες έχουν όταν παρατηρούν να συμβαίνει περιστατικό εκφοβισμού.
  
  

Γονείς παιδιού που εκφοβίζεται:

• Συνεργαστείτε στενά με το σχολείο για να πληροφορηθείτε για την έκταση και τη σοβαρότητα του περιστατικού, όπως και για τους τρόπους αντιμετώπισής του.
• Παρέχετε στο παιδί σας υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνετε.
• Ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει το παιδί σας για τα συναισθήματά του και για τις ανάγκες του.
• Παρακολουθείτε την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και την υγεία του παιδιού σας.
• Αν το παιδί σας παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους, αν παρατηρείτε ότι έχει δυσκολίες στον ύπνο ή αν αρνείται επίμονα να πάει στο σχολείο, επισκεφτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

Γονείς παιδιού που εκφοβίζει:

• Συζητήστε με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού που προκλήθηκε από το παιδί σας.
• Συνεργαστείτε με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού σας σχετικά με τη βία.
• Συνεργαστείτε με τον Διευθυντή και τον δάσκαλο του παιδιού σας για την εφαρμογή των κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών.
• Παρακολουθήστε την εξέλιξη της κατάστασης και συνεργαστείτε στενά με το σχολείο. Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με εσάς στο σπίτι.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης, στις οποίες μπορεί να προβεί το σχολείο. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της σχολικής κοινότητας αλλά και ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς, προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

Αποκτήστε το βιβλίο Bullying στο ελληνικό σχολείο, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Βιβλιογραφία

Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο. Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη. Αθήνα: Μεταίχμιο.