Η διαταραχή προσποίησης που σοκάρει: Το σύνδρομο Munchausen

Ακρόαση άρθρου......

Η διαταραχή προσποίησης χαρακτηρίζεται από τη συνειδητή παραγωγή συμπτωμάτων, χωρίς την συνειδητοποίηση των κινήτρων από το άτομο. Ο όρος Munchausen syndrome χρησιμοποιείται πολλές φορές για να περιγράψει την ανωτέρω κατάσταση.

Ειδικότερα ένα άτομο υποδύεται ψευδώς τον ασθενή προκειμένου να απολαύσει τα οφέλη που αποφέρει ο ρόλος του αρρώστου. Η πλειονότητα μάλιστα των ειδικών θεωρεί ότι οι ασθενείς με το συγκεκριμένο σύνδρομο ενσυνείδητα δημιουργούν τα συμπτώματα με στόχο να αποσπάσουν ιατρική βοήθεια. 

Τα άτομα λοιπόν που παρουσιάζουν αυτή την διαταραχή έχουν έντονες συναισθηματικές ανάγκες, αλλά αδυνατούν να τις εκφράσουν και καταλήγουν να επιλέγουν ακατάλληλους τρόπους επικοινωνίας για να τις καλύψουν. 

Η κλινική εικόνα της διαταραχής προσποίησης - Munchausen Syndrome

Η διαταραχή προσποίησης είναι χρόνια με έναρξη στα πρώτα εφηβικά χρόνια. Μάλιστα συνηθίζεται να αναπτύσσεται σε άτομα που είχαν κάποια περιπέτεια νοσηλείας ή σοβαρής ασθένειας και αφορά είτε τα ίδια τα άτομα είτε το άμεσο περιβάλλον τους. Ως αποτέλεσμα, η διαταραχή οδηγεί σε επαγγελματική και κοινωνική δυσλειτουργία ενώ συχνά συνοδεύεται από σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας.

Παράλληλα, άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο Munchausen συνήθως ακολουθούν τρεις στρατηγικές: 

• Αναφορά σε συμπτώματα ενδεικτικά συγκεκριμένων ασθενειών χωρίς να υπάρχουν
• Παραγωγή ενδείξεων νοσηρής διεργασίας ( π.χ. πυρετός διά της τριβής θερμομέτρου)
• Ανάπτυξη συμπτωμάτων υποδηλωτικών συγκεκριμένων νοσημάτων (π.χ. λήψη βαρφαρίνης για να υποδηλώσουν αιμορραγικό σύνδρομο) 

Ακόμη, μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι ασθενείς προκειμένου να παράγουν συμπτώματα στη διαταραχή προσποίησης θα μπορούσαν να είναι οι παρακάτω: 

• Εισαγωγή μολυσμένων ουσιών στο σώμα
• Αυτοπροκαλούμενες πληγές
• Αλλοίωση ουρολογικών τεστ
• Παρουσίαση ψευδούς ιατρικού ιστορικού

Παρόλο που η διαταραχή συνδέεται περισσότερο με σωματικά νοσήματα, υπάρχουν και ασθενείς που θα υποδυθούν ψυχικές ασθένειες.

Κατά επέκταση, τα διαγνωστικά κριτήρια για τη διαταραχή προσποίησης διαμορφώνονται ως εξής: 

• Προσποίηση σωματικών ή ψυχολογικών συμπτωμάτων
• Κίνητρο η ανάληψη του ρόλου του ασθενούς
• Απουσία εξωτερικών κινήτρων για αυτή τη συμπεριφορά, όπως το οικονομικό όφελος

Φυσικά, η διάγνωση μπορεί να καταστεί εξαιρετικά δυσχερής ειδικά για τα ψυχιατρικά νοσήματα.

Γενικά, έχουν προταθεί 8 κριτήρια εκ των οποίων αν ισχύουν τα 3, θεωρείται πιθανή η διαταραχή προσποίησης και είναι τα παρακάτω:

• Μη αναμενόμενη ανταπόκριση στη θεραπεία
• Μη αναμενόμενα συμπτώματα
• Επιδείνωση συμπτωμάτων εν όψει εξιτηρίου
• Δραστική υποχώρηση των συμπτωμάτων με την εισαγωγή στο νοσοκομείο
• Στενές σχέσεις με ασθενείς και νοσηλευτικό προσωπικό
• Έκφραση συμπτωμάτων παρόμοιων με άλλων νοσηλευομένων
• Ψεύδη
• Αναφορά σε ιστορικό ψυχολογικών ή σωματικών διαταραχών που δεν μπορεί να πιστοποιηθεί

Η κλινική εικόνα της διαταραχής προσποίησης δια αντιπροσώπου - Munchausen Syndrome By Proxy

Σε αυτήν την κατηγορία ο «ασθενής» ισχυρίζεται ότι ένα άτομο που εξαρτάται από αυτόν, συνήθως το παιδί του, είναι άρρωστο. Ο «ασθενής» ενδέχεται να προκαλεί κακώσεις και νοσηρές συνθήκες, όπως είναι η χορήγηση τοξικών ουσιών, που προκαλούν στο εξαρτώμενο πρόσωπο συμπτώματα ασθενειών. Πράγματι, το σύνδρομο αυτό αναφέρεται στην πρόκληση ή επινόηση νόσου από τον γονέα και αφορά ως επί το πλείστον μητέρες που συχνά διαθέτουν εκπαίδευση ή ενδιαφέρον για τον ιατρικό κλάδο.

Θύματα είναι συνήθως παιδιά προσχολικής ηλικίας, ήτοι κάτω των 5 ετών, και των δύο φύλων.

Το βασικό κίνητρο στο σύνδρομο αυτό είναι η συμπάθεια που εισπράττει ο δράστης από το υγειονομικό προσωπικό ή από άλλες οικογένειες, εμφανιζόμενος σαν αφοσιωμένος φροντιστής.

Τα διαγνωστικά κριτήρια που μας παραπέμπουν στην διαταραχή αυτή είναι: 

• Πρόκληση υποφαινόμενης ασθένειας ή συμπτωματολογίας στο θύμα στην οποία ο θύτης επιμένει και έχει άρτια γνώση (τα συμπτώματα του θύματος, όπως η αιμορραγία, είναι πραγματικά, αλλά αυτό που ισχυρίζεται ο θύτης, π.χ. ο καρκίνος, δεν ισχύει σε καμία περίπτωση)
• Συνεχής αναζήτηση ιατρικής φροντίδας και επανελλειμένες επισκέψεις σε νοσοκομεία ή συχνή χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων
• Άρνηση του θύτη για οποιαδήποτε ανάμειξη στη νόσο (προσποιείται πως δεν ξέρει ενώ πριν λίγο περιέγραφε με γλαφυρότητα τα συμπτώματα)
• Άμεση υποχώρηση των συμπτωμάτων του θύματος, όταν απομακρύνεται από́ τον θύτη (π.χ. παραμονή στο νοσοκομείο)
• Ύπαρξη όμοιων συμπτωμάτων ή θανάτου σε αδέρφια 

Αναφορικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται προκειμένου να προκληθούν συμπτώματα ή ασθένειες στο θύμα είναι τα εξής:

• Η δηλητηρίαση (π.χ. με ινσουλίνη)
• Η αιμορραγία και τα τραύματα (π.χ. με χτυπήματα)
• Οι μολύνσεις (π.χ. με την εισαγωγή περιττωμάτων σε ενδοφλέβιους καθετήρες)

Θεραπεία των διαταραχών προσποίησης

Η θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς με διαταραχή προσποίησης είναι πολύπλοκη και μέχρι σήμερα υπάρχουν ελάχιστα δεδομένα για να καθοδηγήσουν τον κλινικό ιατρό. Περιστασιακά, μπορεί να έχει αποτέλεσμα η δημιουργία θεραπευτικής σχέσης με τον ασθενή για να εντοπιστούν εμπόδια της ζωής του που τον επηρεάζουν ψυχολογικά.

Γενικά μέτρα που κατά καιρούς έχουν προταθεί είναι και η δημιουργία ειδικών καταλόγων των ασθενών και η ενημέρωση των νοσοκομείων.

Ο θεραπευτικός στόχος για τον ασθενή δεν είναι άλλος παρά η επίγνωση των συναισθηματικών του αναγκών και η διαχείριση της δυσφορίας που ενίοτε μπορεί να νιώθει. Φυσικά, δεν πρέπει να παραμελείται και η θεραπεία της γνήσιας κατάθλιψης, που μπορεί να συνυπάρχει.

Σε τι διαφέρει η υπόκριση από τις διαταραχές προσποίησης;

Το βασικό χαρακτηριστικό της υπόκρισης είναι η συνειδητή παραγωγή ψευδών σωματικών ή ψυχολογικών συμπτωμάτων ή η υπερβολή ήδη παρόντων με σκοπό να αποσπάσει το άτομο οικονομικά οφέλη, να αποφύγει κάποια ποινική δίωξη ή στράτευση, ή να λάβει απαγορευμένες φαρμακευτικές ουσίες.

Στις διαταραχές προσποίησης λοιπόν το άτομο παράγει συμπτώματα για λόγους μη συνειδητούς, ενώ στην υπόκριση το άτομο γνωρίζει επακριβώς τα οφέλη που θα «απολαύσει» υιοθετώντας τον ρόλο του ασθενή.

Μπορεί να αντιληφθεί κάποιος την υπόκριση όταν ο ασθενής:

• Χρησιμοποιεί νομικο-ιατρικούς όρους στην αφήγησή του σαν να βρίσκεται στο δικαστήριο
• Έχει κλινική εικόνα και συμπτώματα με μεγάλη απόσταση ανάμεσά τους
• Δεν συνεργάζεται για την διενέργεια εξετάσεων
• Δεν συμμορφώνεται με την θεραπεία
• Αναφέρει στοιχεία που δεν μπορούν να διαπιστωθούν
• Εξαφανίζεται μετά την ενδεχόμενη επίτευξη του προσδοκώμενου οφέλους

Η θεραπεία της υπόκρισης

Προφανώς, δεν τίθεται θέμα θεραπείας της υπόκρισης, αλλά αποτελεσματική διαχείρισή της. Βέβαια, υπάρχει αρκετή διχογνωμία ως προς το ποια θα ήταν η σωστή κλινική προσέγγιση σε ένα άτομο που υποκρίνεται. Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι ο ιατρός οφείλει να αντιπαραβάλλει την διαπιστωμένη αλήθεια στον ασθενή μόλις είναι αρκετά σίγουρος.

Ωστόσο, κάποιοι άλλοι θεωρούν πως αυτή η στάση θα διαταράξει την θεραπευτική σχέση και προσδοκούν την υποχώρηση των συμπτωμάτων του ασθενούς ως εάν αυτά ήταν αληθή.

Βιβλιογραφία

Λύκουρας, Λ., Σολδάτος, Κ. & Ζέρβας, Γ. (2020). Διασυνδετική Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ.  

Παπαδημητρίου, Γ.Ν., Λιάππας, Ι.Α. & Λύκουρας, Ε. (2019). Σύγχρονη Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ.