Το στίγμα των ψυχικών διαταραχών και οι αρνητικές επιπτώσεις

Ακρόαση άρθρου......

Το φαινόμενο του στίγματος εμφανίζεται σε πολλές καταστάσεις που βιώνουν οι άνθρωποι σε μια κοινωνία, επηρεάζοντας αρνητικά πολλούς τομείς της ζωή τους. Το στίγμα δημιουργείται όταν οι άνθρωποι κάνουν διακρίσεις αποδίδοντας ετικέτες σε άτομα που διαφέρουν από την εκάστοτε κυρίαρχη κοινωνική ομάδα, συνδέοντάς τα, έτσι, με ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά (Angermeyer & Matschinger, 2005). 

Τα άτομα που υφίστανται στιγματισμό, δέχονται σημαντικές εκπτώσεις στην προσωπική τους ζωή και πλήττεται σε μεγάλο βαθμό η κοινωνική τους υπόσταση.

Το στίγμα αφαιρεί την αξιοπρέπεια των ανθρώπων και παρεμβαίνει στην πλήρη συμμετοχή τους στην κοινωνία (Link, Yang, Phelan, & Collins - Measuring mental illness Stigma, 2004)

Μια από τις καταστάσεις στις οποίες συχνά εμφανίζεται το στίγμα είναι η κατάσταση στην οποία κάποιο άτομο εμφανίζει μια ψυχική διαταραχή. Συγκεκριμένα, η ύπαρξη των ψυχικών διαταραχών επιφέρει αναπόφευκτα το στιγματισμό του ατόμου, κάτι το οποίο υπάρχει σε όλα τα κοινωνικά σύνολα ανεξαρτήτως εποχής και συνθηκών. Είναι ένα φαινόμενο «τόσο παλιό, όσο και η ίδια η διαταραχή» (Thara & Srinivasan, 2000).

Σύμφωνα με τον Finzen, το στίγμα που συνδέεται με τις ψυχικές διαταραχές αποτελεί για τα άτομα που πάσχουν από αυτές μια «δεύτερη ασθένεια», καθώς, εκτός από τα προβλήματα της διαταραχής, το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει και τις επιπτώσεις που επιφέρει το ίδιο το στίγμα, οι οποίες το οδηγούν στο να αισθάνεται διαφορετικό κι ανεπιθύμητο σε σχέση με το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο.

Μορφές Στίγματος

Το στίγμα στις ψυχικές διαταραχές έχει τις ρίζες του στις καλά εδραιωμένες αντιλήψεις και στα στερεότυπα που έχει δημιουργήσει η κοινωνία για αυτή την μερίδα των ατόμων, ενώ ο τρόπος αντιμετώπισής τους σχετίζονται άμεσα με τις ανακρίβειες και με την σύγχυση που επικρατεί στο κοινό για το συγκεκριμένο ζήτημα. Αυτές οι αντιλήψεις οφείλονται κατά κύριο λόγο στην παραπληροφόρηση που υφίσταται το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σχετικά με την φύση των ψυχικών διαταραχών, αλλά και σχετικά με την συμπεριφορά των ατόμων που τις αντιμετωπίζουν (Gaebel, Baumann, Witte, & Zaeske, 2002).

Τα άτομα με διάγνωση ψυχικών διαταραχών παρουσιάζονται ως επί το πλείστον ως επικίνδυνα και κακοπροαίρετα σε πολλές των περιπτώσεων, ανίκανα να κατέχουν κοινωνικούς ρόλους, με περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες και χαμηλότερη από τον μέσο όρο νοημοσύνη. Πολλές φορές τα ίδια τα άτομα κατηγορούνται ως υπεύθυνα της κατάστασης τους, χρεώνοντας τους αδυναμία χαρακτήρα και έλλειψη αυτοκυριαρχίας, ενώ θεωρείται ότι η εμφάνιση μιας ψυχικής διαταραχής συνεπάγεται μειωμένη πιθανότητα βελτίωσης και διάρκεια της εκάστοτε διαταραχής στον χρόνο.

Επιπτώσεις Στίγματος

Η ετικέτα του ψυχικά ασθενή επιφέρει κοινωνική απομόνωση και κοινωνικό αποκλεισμό, ο οποίος συνοδεύεται από αντιδράσεις φόβου, περιφρόνησης και απόρριψης του κοινού προς τους ίδιους (Angermeyer, Matschinger, & Corrigan, 2004), αλλά και προς τις οικογένειές τους και από συμπεριφορές καχυποψίας απέναντι τους. Σε κάθε περίπτωση παραμερίζονται τα ατομικά χαρακτηριστικά και το άτομο αντιμετωπίζεται ως μέλος μιας ομάδας με ιδιότητες διαμορφωμένες από προκαταλήψεις, καθώς και ελλιπή γνώση και πληροφόρηση επί του θέματος.

Τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο άτομο εκτείνονται σε όλους τους τομείς της ζωής του, όπως ο εργασιακός, ενώ δυσχεραίνουν οι διαπροσωπικές του σχέσεις και οι κοινωνικές του συναναστροφές. Παράλληλα θίγονται πολλά από τα δικαιώματα του, όπως αυτό της θεραπείας (Corrigan & Watson, 2002) και της σωστής ιατρικής φροντίδας. Οι συνέπειες που έχουν όλα αυτά στον ψυχισμό του ατόμου είναι πολύ σοβαρές (Gaebel et al., 2002) και έχουν ως αποτέλεσμα την αναστολή κάθε προσπάθειας βελτίωσης και εξέλιξης για το ίδιο, ενώ παράλληλα οδηγούν σε μια αναπόφευκτη κατάσταση περιθωριοποίησης.

Πώς μπορούμε να πετύχουμε άρση των προκαταλήψεων

Για την άρση αυτών των προκαταλήψεων και για την καταπολέμηση του στίγματος με σκοπό την αύξηση της κοινωνικής κατανόησης και συμπάθειας προς τους ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα, αναγκαία, εκτός από την σωστή ενημέρωση πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας (Hannigan, 1999) και την προβολή θετικών στοιχειών και συμπεριφορών των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, είναι η προσπάθεια δημιουργίας μεγαλύτερης επαφής ανάμεσα στην κοινωνία και στην έννοια των ψυχικών διαταραχών (Benbow, 2007).

Δημιουργώντας συνθήματα που προβάλλουν την ψυχική διαταραχή ως ένα κομμάτι που αφορά όλους μας και το οποίο δε διαφέρει από τις υπόλοιπες ασθένειες, καλλιεργείται ένα πολύ πιο θετικό συναίσθημα προς τους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές, καθώς γίνεται πιο κατανοητή η κατάστασή τους (Benbow, 2007). Η στενότερη επαφή και συναναστροφή με άτομα τα οποία πάσχουν από ψυχικές διαταραχές δημιουργεί θετικότερες στάσεις απέναντι σε αυτούς, ενώ παράλληλα οδηγεί στη μείωση των προκαταλήψεων.

Παραπομπές:

1. Angermeyer, M. C., & Matchinger, H. (2005). Labeling – stereotype – discrimination. An investigation of the stigma process. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 40, 391-395.

2. Angermeyer, M. C., & Matschinger, H., & Corrigan, P. W. (2004). Familiarity with mental illness and social distance from people with schizophrenia and major depression: Testing a model using data from a representative population survey. Schizophrenia Research, 69, 175-182.

3. Benbow, A. (2007). Mental illness, stigma, and the media. Journal of Clinical Psychiatry, 68(2), 31-35.

4. Corrigan, P. W., & Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1(1), 16-20.

5. Gaebel, W., Baumann, A., Witte, A. M., & Zaeske, H. (2002). Public attitudes towards people with mental illness in six German cities. Results of a public survey under special consideration of schizophrenia. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 252, 278-287.

6. Hannigan, B. (1999). Mental health care in the community: An analysis of contemporary public attitudes towards, and public representations of, mental illness. Journal of Mental Health, 8(5), 431-440.

7. Link, B. G., Yang, L. H., Phelan, J. C., & Collins P. Y. (2004). Measuring mental illness stigma. Schizophrenia Bulletin, 30(3), 511-541.

8. Thara, R., & Srinivasan, T. N. (2000). How stigmatizing is schizophrenia in India?International Journal of Social Psychiatry, 46(2), 135-141.