Συνεξάρτηση: Πώς να βάζω σαφή όρια στις σχέσεις μου (περιλαμβάνεται ερωτηματολόγιο αυτοβοήθειας)

Ακρόαση άρθρου......

Γιατί σας είναι τόσο δύσκολο να επιστρέψετε στο κατάστημα τα γιαούρτια που έχουν λήξει, ένα μπλουζάκι που ξέβαψε με την πρώτη πλύση ή τα σάπια αχλάδια που βρήκατε στη σφραγισμένη συσκευασία; Αμφιταλαντευόμαστε πάντα ανάμεσα στα δικαιώματα που έχουμε ως καταναλωτές και στο να νιώθουμε πως πρέπει να ζητήσουμε συγγνώμη όταν διεκδικούμε το δίκιο μας.

Δε συμβαίνει άλλωστε κάτι αντίστοιχο και στην καθημερινή μας ζωή; Πώς να επιβληθούμε με τρόπο ευέλικτο αλλά σταθερό, ασφαλή και σίγουρο, χωρίς να φανούμε σνομπ, παράξενοι ή απαιτητικοί; Πώς μπορούμε να θέσουμε όρια τα οποία δηλώνουν αυτά που αποδεχόμαστε και αυτά που δεν αποδεχόμαστε, όρια που δείχνουν αυτό που είμαστε και προστατεύουν εμάς και τις αξίες μας, επιτρέποντας παράλληλα στους άλλους, όταν εμείς το αποφασίσουμε, να μας επηρεάσουν και να γνωρίσουν τον εσωτερικό μας κόσμο; Πώς μπορούμε να κερδίσουμε την αναγνώριση και τον σεβασμό, διατηρώντας συγρόνως τη γαλήνη και την ηρεμία μας απέναντι στους άλλους;

Test: Αξιολογήστε τις τάσεις σας για συνεξάρτηση

Σημειώστε όσες προτάσεις αισθάνεστε ότι σας αντιπροσωπεύουν χωρίς να σκέφτεστε πως θα θέλατε να είναι τα πράγματα. Αποδεχθείτε το τώρα.

1. Δυσκολεύομαι να πω «όχι».
2. Έχω σχέσεις με ανθρώπους που τελικά με κάνουν να υποφέρω. Επιτρέπω στους άλλους να με βλάπτουν.
3. Έχω εμπιστευτεί πάρα πολύ τους άλλους ή δεν τους έχω εμπιστευτεί αρκετά.
4. Προτιμώ να φροντίζω τους άλλους παρά τον εαυτό μου.
5. Η γνώμη των άλλων μετρά περισσότερο από τη δική μου.
6. Αφήνω τους άλλους να χρησιμοποιούν τα πράγματά μου χωρίς να ζητούν την άδειά μου.
7. Έχω πρόβλημα να εκφράσω αυτό που θέλω και να ζητήσω αυτό που χρειάζομαι.
8. Δανείζω χρήματα στους άλλους και δεν καταφέρνω να τους κάνω να μου τα επιστρέψουν.
9. Νιώθω συχνά ντροπή, ανησυχία και φόβο.
10. Περνάω πολύ χρόνο βοηθώντας τους άλλους.
11. Δεν ξέρω ακριβώς τι πιστεύω και τι σκέφτομαι, αισθάνομαι σύγχυση και νιώθω χαμένος/η.
12. Δυσκολεύομαι να επιλέγω και να παίρνω αποφάσεις.
13. Η διάθεση των άλλων με επηρεάζει.
14. Δυσκολεύομαι να κρατήσω μυστικά ή εξομολογήσεις που μου εμπιστεύονται.
15. Είμαι υπερβολικά ευαίσθητος/η στην κριτική.
16. Συνεχίζω να διατηρώ σχέσεις που ξέρω ότι με βλάπτουν.

Αν για εσάς ισχύουν παραπάνω από 10 δηλώσεις, ίσως είναι καιρός να γίνετε πιο αυτόνομοι. Και αν δεν ξέρετε πώς να το πετύχετε αυτό, μάλλον θα πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια. Ψυχολόγοι και ψυχοθεραπευτές μπορούν να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα τον εαυτό σας και να βρείτε τρόπους για να γίνετε πιο ανεξάρτητοι. Αυτό φυσικά δεν είναι εύκολο, γιατί μερικές φορές φοβόμαστε να αφήσουμε τους ανθρώπους με τους οποίους διατηρούμε μια σχέση αμοιβαίας εξάρτησης. Αισθανόμαστε υπεύθυνοι, είτε πρόκειται για τα παιδιά, τους γονείς και τους συζύγους μας, είτε για συναδέλφους και φίλους μας.

Η χρησιμότητα των ορίων

Τα όρια σηματοδοτούν πού τελειώνει η πραγματικότητά μου και πού ξεκινά η πραγματικότητα του άλλου. Μοιάζουν κάπως με τα σύνορα δύο γειτονικών χωρών που ζουν ειρηνικά μεταξύ τους. Είμαστε ξεχωριστές οντότητες με συναισθήματα, σκέψεις, ανάγκες, επιθυμίες, αξίες, ελπίδες και όνειρα που διαφέρουν. Όλες αυτές οι πτυχές δίνουν νόημα στη ζωή μας.

Δεν είναι πάντα εύκολο να αποδεχτούμε και να εκφράσουμε αυτό που είμαστε, επειδή εκθέτουμε τον εαυτό μας στην κριτική, την απόρριψη και την πιθανότητα να πληγωθούμε. Πολλοί από εμάς επιλέγουμε να κρυφτούμε και να απομονωθούμε. Αν όμως μπορούσαμε να πορευόμαστε μέσα στον κόσμο έχοντας καλή προστασία και σαφή όρια; Τα όρια δεν αποσκοπούν να μας χωρίσουν από τους άλλους. Αντίθετα, έχουν στόχο να προσδιορίσουν την ύπαρξή μας και να δείξουν ποιοι είμαστε. Αλλιώς θα χάσουμε τον εαυτό μας και θα τα βάζουμε με τους άλλους, ενώ στην πραγματικότητα εμείς φταίμε που δεν φροντίζουμε για την προστασία μας. Μερικές φορές, αν και ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε, προτιμούμε να αφήνουμε τον άλλο να ψάχνει στο σκοτάδι και μετά να τον κατηγορούμε ότι δεν μας καταλαβαίνει ή δεν ικανοποιεί τις ανάγκες μας.

Χρειάζεται λοιπόν θάρρος και σαφήνεια: πρέπει να νιώσουμε τις επιθυμίες μας την παρούσα στιγμή και  να τις κάνουμε γνωστές στους άλλους. Τα όρια είναι σημαντικά για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε στενούς δεσμούς αγάπης, πρώτα με τον εαυτό μας και μετά με τους γύρω μας.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε τις τοξικές σχέσεις από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Όρια για να προστατευτούμε

Βάζοντας όρια μπορούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας σε περίπτωση εισβολής ή επίθεσης, αντί να νιώθουμε ανεπαρκείς και αποτυχημένοι. Ακόμα και σε ένα κατάστημα, πόσες φορές ένας πωλητής δεν προσπάθησε να μας επηρεάσει και να μας πείσει να αγοράσουμε κάτι που δεν ήταν ακριβώς αυτό που θέλαμε; Η τέχνη της πειθούς πετυχαίνει μόνο επειδή αφήνουμε να μας κάνουν ό,τι θέλουν.

Όρια για να μας σέβονται

Χωρίς σαφή όρια, επιτρέπουμε στους άλλους να εισβάλουν στο χώρο μας. Προδίδουμε αυτό που είμαστε προκειμένου να τους ευχαριστήσουμε και παραδινόμαστε ανευ όρων. Το να μάθουμε να λέμε «όχι» σημαίνει ότι μαθαίνουμε να λέμε επίσης «ναι» με κατηγορηματικό τρόπο! Μαθαίνουμε να αφήνουμε τους άλλους να έρθουν κοντά μας, γνωρίζοντας όμως ακριβώς ποια απόσταση είναι κατάλληλη για μας. Όταν νιώθουμε άνεση και ασφάλεια, μπορούμε να αναπτύξουμε οικειότητα με τους άλλους. Τα πιο αποτελεσματικά όρια είναι τα ευέλικτα. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας, χωρίς να γινόμαστε επιθετικοί. Μπορούμε να πούμε αυτό που θέλουμε, δείχνοντας παράλληλα ευαισθησία για τις συνέπειες που θα έχει αυτό στους άλλους. Μπορούμε να είμαστε ευάλωτοι και δυνατοί, και συγχρόνως σταθεροί και άξιοι σεβασμού. Μπορούμε να μάθουμε να συζητούμε και να συνεννοούμαστε με αμοιβαίο σεβασμό και ανοιχτό πνεύμα. Συνεχώς, κάθε στιγμή της ζωή μας, επειδή πρέπει να κάνουμε επιλογές, χρειάζεται επίσης να θέτουμε όρια.

Τα όριά μας είναι η εκδήλωση της αυτονομίας μας

Παράλληλα είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε και ποιος είναι ο προσωπικός μας χώρος. Χωρίς όρια δεν θα μπορούμε να έχουμε ούτε ατομικότητα ούτε αυτονομία. Το λεγόμενο «συνεξαρτώμενο» άτομο είτε δεν έχει καθόλου όρια είτε έχει πολύ άκαμπτα όρια. Στις δυσλειτουργικές οικογένειες δεν υπάρχει σεβασμός για τον άλλο και ειδικά για τα παιδιά. Οι γονείς εισβάλλουν στον προσωπικό χώρο των παιδιών, τους υπαγορεύουν τι να φάνε, τι να φορέσουν,ποια μουσική να ακούσουν. Τους αφήνουν ελάχιστη ελευθερία και τα ελέγχουν ασφυκτικά. Και φυσικά τα σκοτίζουν με τα προβλήματά τους (οικονομικά, συζυγικά).

Είναι σημαντικό να μάθουμε στο παιδί να σέβεται το σώμα, τα συναισθήματά του, και τον περίγυρό του, τους φίλους του, το σχολείο του, τα χόμπι του, τις επιλογές του, τις επιθυμίες του και τις αντιπάθειές του.

Μερικές πολύ απλές αρχές θα σας βοηθήσουν να θέσετε κατάλληλα και υγιή όρια:

• Τα όριά μας πρέπει να είναι συνειδητά.
• Είναι απαραίτητο να ταιριάζον με την εσωτερική μας ζωή, να είναι δηλαδή συμβατά με τα συναισθήματά μας, τις αξίες μας κ.λπ.
• Πρέπει να είναι σαφή και σταθερά.
• Χρειάζεται να παραμένουν τα ίδια με την πάροδο του χρόνου, δηλαδή να μην αλλάζουν συνεχώς.
• Δεν πρέπει ωστόσο να είναι πού άκαμπτα, αλλά να αφήνουν περιθώρια ευελιξίας.
• Πρέπει, τέλος, να μας επιτρέπουν να παραμένουμε δεκτικοί απέναντι στους άλλους.

Από την άλλη, υπάρχουν κάποια σημάδια που δείχνουν ότι δεν έχουμε θέσει σωστά τα όριά μας:

• Τα όριά μας έχουν τεθεί από άλλον, κι όχι από εμάς.
• Βλάπτουν τους άλλους.
• Ελέγχουν και χειραγωγούν.
• Υψώνουν ένα είδος τοίχου ανάμεσα σ' εμάς και στους άλλους.

 Η σημασία και ο ρόλος της οικογένειας στα όρια

Η οικογενειακή ζωή είναι ένα πρώτης τάξεως σχολείο για μάθουμε να θέτουμε και να σεβόμαστε τα όρια.

Μάθετε να σέβεστε κάθε μέλος της οικογένειας:

1. Είναι σημαντικό για το παιδί για τον καθένα στην οικογένεια να έχει έναν προσωπικό χώρο: την ντουλάπα του, το κρεβάτι του, το δωμάτιό του, τα πράγματά του, τα μικρά μυστικά του.
2. Ένα παιδί μπορεί από μικρή ηλικία να διλέγει τα ρούχα του, το στιλ και τα χρώματα που του αρέσουν. Το παιδί μπορεί είτε να σιχαίνεται είτε να λατρεύει ορισμένα φαγητά: εμπιστευτείτε το και μην το αφήνετε για ώρες μπροστά σε ένα πιάτο πιέζοντάς το να τελειώσει το φαγητό του.
3. Μην υποχρεώνετε ένα παιδί να παραμένει για ώρα καθισμένο σε μια καρέκλα χωρίς να κινείται.
4. Ενδιαφερθείτε γι' αυτά που το παιδί σας αγαπά, διαβάζει, σκέφτεται, επιθυμεί.
5. Καλέστε το να συμμετάσχει στα πρακτικά ζητήματα του σπιτιού, αλλά μην το επιβαρύνετε με τις δικές σας σκοτούρες (σχέσεις ζευγαριού, οικονομικά, εργασία) προτού φτάσει σε ηλικία να τα καταλαβαίνει.
6. Ένα παιδί που αισθάνεται ότι το σέβονται θα μάθει κι αυτό να σέβεται τους άλλους.
7. Ένα παιδί μπορεί πολύ νωρίς να σέβεται το δωμάτιο των γονιών του, τα εύθραυστα αντικείμενα, τους επικίνδυνους χώρους, τους άλλους ανθρώπους και τις διαφορετικές προτιμήσεις. Έτσι θα γίνει πιο σίγουρο γι' αυτό που είναι, θα σέβεται τον εαυτό του και θα είναι ανεκτικό με τους άλλους.

Ο καθορισμός της χρονικής διάρκειας κάθε δραστηριότητας και η υιοθέτηση ενός προβλέψιμου ρυθμού ζωής παρέχουν ασφάλεια.

Ζούμε σε ένα σύμπαν το οποίο καθορίζεται από τα χρόνια που περνούν, από τον κύκλο των εποχών, από τα τελετουργικά των εορτών. Γι αυτό είναι σημαντικό να καθιερώσουμε έναν ρυθμό και ορισμένες ρουτίνες στη ζωή μας. Οι ρουτίνες αυτές παρέχουν ασφάλεια στα παιδιά στα παιδιά αλλά και σοτυς ενήλικες, και γίνονται σημεία αναφοράς. Τα πρωινά είναι λίγο πιο αγχωτικά επειδή όλοι ετοιμάζονται για το σχολείο ή τη δουλειά τους. Στη συνέχεια έρχονται οι στιγμές του αποχωρισμού. Υπάρχουν και άλλα τελετουργικά: η επιστροφή στο σπίτι, η προετοιμασία για ύπνο. Αναλογιστείτε τις διαφερετικές στιγμές της ζωής σας και ωρείτε τα σημεία αναφοράς: μετατρέψτε τα σε μικρές γιορτές (μετά το μπάνιο καθόμαστε όλοι μαζί για να διαβάσουμε μια ιστορία, ακούμε απαλή μουσική κ.λπ.) Όταν τα παιδιά πάνε για ύπνο, οι γονείς μπορούν να μείνουν μόνοι μαζί.

Για να έχουν ψυχική και συναισθηματική ισορροπία, οι άνθρωποι χρειάζονται τέτοια σταθερά σημεία αναφοράς.

Μάθετε να λέτε «όχι»

Η αρχή είναι απλή: λέτε «ναι» στο άτομο «όχι» σε αυτό που σας ζητάει. Επιβεβαιώνετε τον δεσμό σας με το άτομο, ενώ παράλληα του εξηγείτε ότι δεν δέχεστε αυτό που σας ζητάει.

Μη διστάσετε να εφαρμόσετε τη μέθοδο της «κολλημένης βελόνας του πικ-απ», που σημαίνει ότι επαναλαμβάνετε συνεχώς τα ίδια λόγια.

Για παράδειγμα:

Χ.: Μου δανείζεις το αυτοκίνητο σου αύριο το βράδυ;

Ψ.: Θα ήθελα να σε εξυπηρετήσω επειδή σε αγαπώ πολύ, αλλά δεν μπορώ να το κάνω αυτό. (Επιβεβαιώνετε τον δεσμό, αλλά λέτε «όχι» στο αίτημα.)

Χ.:Σε παρακαλώ... το χρειάζομαι...

Ψ.: Ειλικρινά, λυπάμαι που δεν μπορώ να σε εξυπηρετήσω, αλλά αυτό πάει πλύ για μένα. (Το ίδιο.)

Χ.: Έλα...τι...

Ψ.:Θα ήθελα να σου κάνω τη χάρη, αλλά όχι δε γίνεται. (Εδώ τίθεται σε εφαρμογή η «κολλημένη βελόνα», επειδή το άτομο επιμένει χωρίς να παίρνει υπόψη του την άρνησή σας.)

Χ.: Σε παρακαλώ...

Ψ.: Θα ήθελα να σου κάνω τη χάρη, αλλά όχι δε γίνεται.

X. Έλα...κάνε μου τη χάρη...

Ψ.: Θα ήθελα να σου κάνω τη χάρη, αλλά όχι, δε γίνεται.

Χ.: Καλά...

Τα ξεκάθαρα και δίκαια όρια μας προστατεύουν και μας επιτρέπουν να οικοδομήσουμε υγιείς σχέσεις. Μας είναι δύσκολο να θέτουμε όρια όταν έχουμε ζήσει σε μια ατμόσφαιρα «συνεξάρτησης», άσχετα αν αυτή η συμβιωτική κατάσταση ήταν φανερή ή συγκαλυμμένη. Μπορούμε να μάθουμε να βάζουμε όρια σε οποιαδήποτε ηλικία!

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Νίκησε τις τοξικές σχέσεις που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο