Ο ναρκισσισμός ως αυτοπροστασία

Ακρόαση άρθρου......

Σύμφωνα με τον μύθο, ο όμορφος νεαρός Νάρκισσος ερωτεύτηκε παράφορα τον εαυτό του μόλις αντίκρισε το ειδώλό του στο νερό μιας πηγής - και υπέφερε από αυτόν τον ακόρεστο έρωτα για τον εαυτό του ως τον θάνατό του. Οι ναρκισσιστές είναι επομένως άνθρωποι ερωτευμένοι με τον εαυτό τους, τον οποίο αντιλαμβάνονται ως υπέροχο και σημαντικό.

Στην πραγματικότητα όμως, όλη αυτή η επίδειξη μεγαλείου και αριστείας δεν είναι παρά μια αμυντική στρατηγική, την οποία ανέπτυξαν για να μην νιώθουν το πληγωμένο σκοτεινό παιδί που έχουν μέσα τους.

Ναρκισσιστική προσωπικότητα

Όσοι αναπτύσσουν ναρκισσιστική προσωπικότητα έχουν μάθει από μικροί να απωθούν το σκοτεινό παιδί τους, που νιώθει άχρηστο και αξιοθρήνητο, κατασκευάζοντας έναν ιδανικό δεύτερο εαυτό. Κάνουν τα πάντα για να ξεχωρίσουν από τον μέσο όρο και να πλάσουν αυτόν τον ιδανικό εαυτό τους.

Οι νάρκισσοι μοχθούν αφάνταστα να γίνουν κάτι ξεχωριστό, γιατί το σκοτεινό παιδί τους νιώθει ακριβώς το αντίθετο. Για να φιμώσουν το σκοτεινό παιδί τους, κυνηγούν τις εξαιρετικές επιδόσεις, την εξουσία, την ομορφιά, την επιτυχία και την αναγνώριση. Συνεπώς, ο ναρκισσισμός αποτελεί μια ολόκληρη δέσμη από αμυντικές στρατηγικές, στις οποίες δυστυχώς περιλαμβάνεται και η απαξίωση των άλλων.

Έτσι, οι ναρκισσιστές έχουν οξυμμένο αισθητήριο για τις αδυναμίες του αντιπάλου τους, τις οποίες αρέσκονται να τονίζουν υπό τη μορφή καυστικών σχολίων, επειδή δεν αντέχουν τις δικές τους αδυναμίες.

Αλλά, εστιάζοντας στις αδυναμίες των άλλων, αποστρέφουν το βλέμμα τους από τις δικές τους. Και με τις επικρίσεις τους πυροδοτούν στον περίγυρό τους ακριβώς τα συναισθήματα που οι ίδιοι δεν θέλουν να νιώθουν: βαθιά ανασφάλεια και κατωτερότητα. Στους νάρκισσους παρατηρείται πολύ έντονα το φαινόμενο της αντιστροφής των ρόλων θύτη και θύματος.

Ωστόσο, ορισμένοι ναρκισσιστές επιλέγουν την ακριβώς αντίθετη στρατηγική για να προσδώσουν αξία στον εαυτό τους. Εξιδανικεύουν τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν, με αποτέλεσμα να καυχώνται διαρκώς για τον υπέροχο σύντροφό τους, τα εκπληκτικά παιδιά τους και τους σημαντικούς φίλους τους. Πολλοί εφαρμόζουν και τις δύο στρατηγικές εναλλάξ: εξιδανικεύουν και απαξιώνουν. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου αρχικά εξιδανικεύουν μια νέα γνωριμία ή μια νέα ερωτική σχέση, αλλά ύστερα την απαξιώνουν και την εγκαταλείπουν.

Προς όποια, όμως, κατεύθυνση και αν ρέπουν οι ναρκισσιστές -της εξιδανίκευσης ή της απαξίωσης-, τους αρέσει να υπερηφανεύονται για τις ικανότητες, τα υπάρχοντάς τους και τη δουλειά τους. Κι αυτό δεν το κάνουν πάντα λεκτικά και με τυμπανοκρουσίες. Υπάρχουν και οι λεγόμενοι σιωπηλοί νάρκισσοι. Συχνά πρόκειται για διανοούμενους, οι οποίοι επιδεικνύουν διαρκώς -πλην, όμως, σε χαμηλούς τόνους- την υπεροχή και τη μοναδικότητά τους.

Τα σχεσιακά μοτίβα των νάρκισσων

Αλλά οι νάρκισσοι έχουν και τις συμπαθείς πλευρές τους. Μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα γοητευτικοί, αξιαγάπητοι και ενδιαφέροντες. Ορισμένοι, μάλιστα, είναι άκρως χαρισματικές προσωπικότητες. Χάρη στην εμμονή τους με την επιτυχία, η επαγγελματική τους ανέλιξη είναι συχνά εντυπωσιακή και τους προσδίδει ιδιαίτερο κύρος. Επομένως, οι επίμοχθες προσπάθειές τους να ξεχωρίσουν συνήθως αποφέρουν καρπούς.

Κι αυτό προσελκύει κοντά τους άλλους νάρκισσους, αλλά και ανθρώπους με τάσεις εξάρτησης από τον σύντροφό τους. Όταν δύο ναρκισσιστές συνάπτουν σχέση μεταξύ τους, αυτή η σχέση θυμίζει συνήθως διαδρομή με το τρενάκι του τρόμου -είναι γεμάτη εξάρσεις πάθους και αλληλοτραυματισμών. Όταν, αντίθετα, ο σύντροφος ενός ναρκισσιστή έχει τάσεις εξάρτησης, τότε τις περισσότερες φορές ανέχεται αδιαμαρτύρητα τις φραστικές επιθέσεις του ναρκισσιστή και καταβάλλει κοπιώδεις προσπάθειες να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του.

Αυτό το εγχείρημα είναι καταδικασμένο σε αποτυχία, επειδή όσο «φρόνιμα» κι αν συμπεριφέρεται, η στάση του δεν μπορεί να αλλάξει την αντιληπτική διαστρέβλωση του νάρκισσου, ο οποίος παραβλέπει ολοσχερώς τα δικά του ελαττώματα, βάζοντας συγχρόνως στο μικροσκόπιο το παραμικρό πραγματικό ή υποτιθέμενο ελάττωμα του συντρόφου του.

Όταν ο νάρκισσος εγκλωβίζεται στη συγκεκριμένη αντιληπτική διαστρέβλωση, τότε εστιάζει, φερ' ειπείν, στη μεγαλούτσικη μύτη της φίλης του, ενώ τα προτερήματά της χάνονται από το οπτικό του πεδίο.

Αυτό το υποτιθέμενο ελάττωμα εξοργίζει αφάνταστα τον νάρκισσο, γιατί η κοπέλα του πρέπει να του προσδίδει καταξίωση. Γι' αυτό και οφείλει να είναι τέλεια - όπως ο ίδιος.

Κανείς σύντροφος δεν έχει ελπίδα απέναντι στον ανιχνευτή ελαττωμάτων που διαθέτει ο ναρκισσιστής. Οι εξαρτημένοι σύντροφοι ισχυρίζονται, ωστόσο, πως αν ήταν λίγο καλύτεροι και ομορφότεροι, ο ναρκισσιστής θα ήταν ευχαριστημένος μαζί τους. Πρόκειται για μια τυπική πλάνη του σκοτεινού παιδιού, η οποία δεν παρατηρείται μόνο στις σχέσεις με νάρκισσους.

Πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να επηρεάζονται αρνητικά από την κριτική -όσο άδικη ή αναίτια κι αν είναι. Εξαιτίας των βιωμάτων τους, έχουν διαρκώς την αίσθηση ότι είναι ένοχοι και ανεπαρκείς. Κι αυτό συμβαίνει ακόμα κι όταν ο εσωτερικός τους ενήλικας έχει αντιληφθεί από καιρό ότι ο σύντροφός τους είναι ναρκισσιστής και ότι τους απαξιώνει άνευ λόγου.

Γιατί η συγκεκριμένη διαπίστωση δεν φτάνει ως το σκοτεινό παιδί, το οποίο παραμένει εγκλωβισμένο στα αισθήματα κατωτερότητας που ενισχύονται από τις επικρίσεις του ναρκισσιστή. Για να νιώσει καλύτερα, το σκοτεινό παιδί θέλει οπωσδήποτε να εξασφαλίσει την αναγνώριση του νάρκισσου, με αποτέλεσμα να καταβάλλει όλο και πιο έντονες προσπάθειες να του αρέσει. Όμως, ο νάρκισσος δεν αλλάζει συμπεριφορά.

Έτσι, ο εξαρτημένος σύντροφος νιώθει αποτυχημένος και ανήμπορος, κάτι που ενισχύει ακόμα περισσότερο την εξάρτησή του. Φαύλος κύκλος...

Κύρια συναισθήματα ναρκισσιστών

Η φιλοδοξία και η εξουσιομανία των ναρκισσιστών τούς καθιστά επίσης αντιπαθείς στους συναδέλφους και τους υφισταμένους τους. Επιπλέον, τη συναναστροφή μαζί τους δυσκολεύει ακόμα πιο πολύ η τάση τους να θίγονται με το παραμικρό. Ο νάρκισσος είναι ιδιαίτερα εύθικτος, κάτι που εκ πρώτης όψεως φαντάζει ακατανόητο. Κανείς δεν περιμένει από κάποιον που διαθέτει τόση αυτοπεποίθηση να αντιδρά σαν μυγιάγγιχτος. Μόνο που το βαθιά ανασφαλές και πληγωμένο σκοτεινό παιδί μέσα τους δεν αποτραβιέται θλιμμένο, αλλά αντιδρά με αφάνταστη οργή.

Ο θυμός και η μνησικακία συγκαταλέγονται στα κυριότερα συναισθήματα των ναρκισσιστών. Βέβαια, μπορεί καμιά φορά να πέσουν και σε βαριά θλίψη. Αυτό συμβαίνει όταν αποτυγχάνουν οι στρατηγικές επιτυχίας τους και βιώνουν κάποια προσωπική ήττα.

Το σκοτεινό παδί τους βυθίζεται στην απόγνωση, γιατί στιγμές σαν κι αυτές νιώθει την ανεπάρκεια και την ανικανότητά του σε όλη της την έκταση.

Για να προστατεύσει το σκοτεινό παιδί του, ο ενήλικας θα επιστρατεύσει ξανά τις παλιές στρατηγικές του, προκειμένου να φτάσει και πάλι στην επιτυχία. Καμιά φορά όμως, η οδύνη είναι τόσο αβάσταχτη που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στην αυτοκτονία ή, σε λιγότερο ακραίες περιπτώσεις, στον ψυχοθεραπευτή. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας ο ναρκισσιστής μαθαίνει να αποδέχεται και να παρηγορεί το σκοτεινό παιδί μέσα του, ώστε να νιώθει ότι το καταλαβαίνουν και το εκτιμούν χωρίς να χρειάζεται να πετυχαίνει ανυπέρβλητες επιδόσεις.

Παρεμπιπτόντως, ο ναρκισσισμός είναι μια αμυντική στρατηγική την οποία εφαρμόζουμε όλοι μας - ο χαρακτηρισμός κάποιου ως «νάρκισσου» εξαρτάται απλώς και μόνο από τον βαθμό στον οποίο την εφαρμόζει.

Ναρκισσιστικές στρατηγικές

Σε μικρότερο βαθμό χρησιμοποιούμε όλοι ναρκισσιστικές στρατηγικές: Θέλουμε να δίνουμε όσο γίνεται καλύτερη εντύπωση. Και καμιά φορά, για να το πετύχουμε, μειώνουμε λιγάκι τους άλλους. Ενίοτε μας αρέσει να κομπάζουμε λιγάκι, ενώ κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ουδόλως τον απασχολεί το κύρος του. Όλοι μας έχουμε πού και πού την τάση να εστιάζουμε στα ελαττώματα των άλλων και να ντρεπόμαστε όταν «μας κάνει ρεζίλι» ο σύντροφός μας.

Προσπαθούμε να απωθήσουμε όσο γίνεται το σκοτεινό παιδί μας και να κρύψουμε τα ελαττώματά μας. Και, αντίστοιχα, θιγόμαστε και πληγωνόμαστε όταν μας απορρίπτουν ή μας επικρίνουν.

Θετικά στοιχεία αυτής της στρατηγικής: Καταβάλλεις πραγματικά τιτάνιες προσπάθειες προκειμένου να έχεις καλές επιδόσεις και όμορφη εξωτερική εμφάνιση. Αυτό απαιτεί αφάνταστη δύναμη και θέληση. Πιθανότατα έχεις να επιδείξεις και πολλές επιτυχίες, για τις οποίες μπορείς να είσαι περήφανος.

Πρώτες βοήθειες: Η αμυντική στρατηγική σου απαιτεί πάρα πολλή ενέργεια και δυσχεραίνει τις σχέσεις σου με τους άλλους. Θα πρέπει να καταλάβεις πως όσο κι αν κοπιάσεις για να γίνεις κάτι ξεχωριστό, δεν πρόκειται να θεραπεύσεις το σκοτεινό παιδί μέσα σου. Ο μόνος τρόπος να το θεραπεύσεις είναι να το αποδεχτείς και να το αγκαλιάσεις επιτέλους. Σταμάτα, λοιπόν, να καταπολεμάς τα υποτιθέμενα ελαττώματά σου και αποδέξου ότι είσαι απλώς ένας άνθρωπος σαν όλους τους άλλους. Μόνο τότε θα μπορέσεις να χαλαρώσεις- ίσως για πρώτη φορά στη ζωή σου.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Το παιδί που κρύβουμε μέσα μας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.