Δαρβίνος, ο Ιχνηλάτης της Εξέλιξης

Ακρόαση άρθρου......

Αν παραξενευτεί κανείς με το ότι βρίσκει ανάμεσα στους ψυχολόγους τον Δαρβίνο, ένα φυσιοδίφη και γεωλόγο, θα πρέπει να θυμηθεί ότι ο Δαρβίνος έγραψε ένα κλασικό έργο που τιτλοφορείται Expressions of the Emotions in Man and Animals (Εκφράσεις των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα). Πέρα απ' αυτό, η επίδρασή του στις επιστήμες του νου υπήρξε τεράστια. Ο Darwin δεν ήταν στην πραγματικότητα ο γεννήτορας της θεωρίας της εξέλιξης, ήταν όμως ο μεγαλύτερος εκπρόσωπός της.

Το μεγαλείο του Charles Darwin

Η ίδια η αρχή παρουσιάστηκε από το σύγχρονό του, τον Alfred Russel Wallace. Το μεγαλείο του Darwin πηγάζει από το ότι εδραίωσε τη θεωρία, αντιμετώπισε κάθε κριτική (ή μάλλον πρόλαβε πολλές κριτικές), και δεν άφησε μέρος που να μην ψάξει ώσπου να βεβαιωθεί ότι είχε αποδείξει αυτό που υποστήριζε.

Φράσεις όπως η «επιβίωση του ικανότερου», φυσική επιλογή - και «αγώνας για την ύπαρξη» είναι εξίσου σημαντικές στην ψυχολογία και στη βιολογία, και επηρέασαν όλους τους τομείς της σκέψης.

Το έργο του Darwin καταλαμβάνει εξέχουσα θέση στην περιοχή της γενετικής και συγκριτικής ψυχολογίας, ακόμη κι αν οι απόψεις του δεν είναι καθ ' ολοκληρίαν αποδεκτές. Η κλίση του προς τον λαμαρκισμό δεν αντιμετωπίστηκε ευνοϊκά από τους επιστήμονες, οι οποίοι πιστεύουν ότι τα επίκτητα χαρακτηριστικά δεν είναι μεταβιβάσιμα. Επίσης, το επιχείρημά του της συνέχειας, το οποίο, χάρη σε μια ανθρωπολογική ερμηνεία της συμπεριφοράς, ενός σκύλου ή ενός μπαμπουίνου, ας πούμε, υποστήριζε ότι είναι δυνατόν να ανεβεί ψηλότερα το επίπεδο της νοημοσύνης των ζώων, δεν στεκόταν και πολύ γερά στα πόδια του απέναντι σε πιο κριτικούς πειραματιστές όπως ο Lloyd Morgan.

Η συμβολή του Charles Darwin στην Ψυχολογία

Μολαταύτα, η σύλληψη του Darwin σχετικά με την προσαρμοστική λειτουργία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην κατανόηση της εξέλιξης της τυπικής συμπεριφοράς και των οργάνων που ήταν υπεύθυνα γι' αυτήν, όπως είναι η διαστολή των ρουθουνιών, το σούφρωμα των χειλιών και το σφίξιμο των δοντιών σε κατάσταση οργής. Όταν υποστηρίχτηκε ότι τέτοια προσαρμοστικότητα δεν μπορεί να εντοπιστεί παντού στην συγκινησιακή έκφραση, ο Darwin ανταπάντησε ότι ενίοτε η έκφραση ήταν ένα κατάλοιπο από καιρούς στους οποίους ήταν αναγκαία.

Μια συγκίνηση με μια βιολογική βάση μπορεί να έχει ένα αντίθετο με καμιά βιολογική σημασία. Η απάντηση είναι απλώς το αντίθετο του άλλου. Για παράδειγμα, η αυτοπροβολή είναι βιολογικά θεμελιωμένη, ο αυτο-υποβιβασμός δεν είναι χρήσιμος με όμοιο τρόπο, αλλά ο νόμος των αντιθέτων προκαλεί μια απάντηση που είναι το αντίθετο της αυτοπροβολής μέσω ενός είδους οργανικού συνειρμού...

Ανεξάρτητα από το αν μπορούμε να δικαιώσουμε πλήρως τη θέση του Darwin, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βοήθησε στην εισαγωγή της λειτουργικής άποψης στη Ψυχολογία.

Η επιρροή του Δαρβίνου στην ανάπτυξη της Ψυχολογίας 

Οι άνθρωποι άρχισαν να ψάχνουν έναν σκοπό, μια χρησιμότητα, τόσο στα όργανα όσο και στη συμπεριφορά. Έτσι ο Darwin συνέβαλε
πάρα πολύ στην επακόλουθη ανάπτυξη της ψυχολογίας. To δίτομο εγχειρίδιο του Herbert Spencer Principles of Psychology, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1855, ήταν εξαίρετο στην εφαρμογή της θεωρίας της εξέλιξης στην εξήγηση των φυσιολογικών και νοητικών διαδικασιών ως ψυχολόγος όμως ο Spencer δεν πήγε μακρύτερα από τον Βrown της σκωτσέζικης σχολής. Ομοίως, ο Bain ήταν ένας φιλόσοφος που «ψυχολόγιζε» αρκετά.

Ο Sully έκανε καλές επισκοπήσεις των Ψυχολογικών θεωριών. Ο James Ward, επίσης ψυχολόγος, που έγινε πολύ γνωστός από το εκτενές άρθρο του (το οποίο αργότερα έγινε Βιβλίο) στην ένατη έκδοση Encyclopaedia Britannica, ήταν ίσως ο πρώτος στην Αγγλία που πήρε μια θέση με προσανατολισμό στην Ψυχολογία, και προκάλεσε διενέξεις ανάμεσα στους ψυχολόγους άλλων χωρών.

O Ward θα μπορούσε να ήταν και καλός κριτικός, αλλά έκανε λίγα πράγματα που θα μπορούσαν να μείνουν. Ο George Stout μπόρεσε να γράψει χρήσιμες επιτομές όπως είναι η δίτομη Analytic Psychology ή το Μanual of Psychology, δίχως να προσθέτει νέα στοιχεία στη θεωρία, παρά μόνο ως κριτικός. Το πραγματικό έργο έγινε από ανθρώπους όπως ο Charles Darwin (Expression of the Emotions in Man and Animals), τον G.Romanes, και τον C. Lloyd Morgan.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο « Ιστορία της Ψυχολογίας» - A.A.Roback, Εκδόσεις Βάνιας 1992.

Διαβάστε επίσης στην Πύλη μας για την Ιστορία της Ψυχολογίας:

Ιστορία της Ψυχολογίας

Αριστοτέλης & Πλάτων, οι ρίζες της ψυχολογίας