Θεωρία αυτοπροσδιορισμού

Ακρόαση άρθρου......

Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, κάνει εισαγωγή της έννοιας του εσωτερικού κινήτρου, δηλαδή, μιας αυτό-οργανωμένης κατάστασης, στην οποία το άτομο προσπαθεί να ανταπεξέλθει στις συνθήκες του περιβάλλοντος του, μόνο και μόνο για την ικανοποίηση που του προσφέρει αυτή η κατάσταση.

Με άλλα λόγια, είναι μια κατάσταση που οργανώνεται με αυτόνομο τρόπο, και τη χρησιμοποιεί το άτομο προς όφελος του.

Η εσωτερική παρακίνηση, μοιάζει με την έννοια της ροής (Csikszentmihalyi, 1997) και της «κορυφαίας εμπειρίας» όπως διατυπώθηκε από τον Maslow (1968). Και οι δύο καταστάσεις, έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, το άτομο που τις βιώνει νιώθει έντονο ενδιαφέρον και απορροφάται στη δραστηριότητα που κάνει, ενώ χάνει την αίσθηση του εαυτού του, του χώρου και του χρόνου.

Και οι δύο έννοιες είναι πολύ σημαντικές, και απασχολούν πολλούς ανθρώπους. Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση πολλών ανθρώπων, δε βιώνουν την κατάσταση της «ροής» μόνο οι αθλητές, οι καλλιτέχνες και οι σπουδαστές, αλλά και οι εργαζόμενοι, οι αναγνώστες και αυτοί που επιθυμούν να απολαύσουν μια δραστηριότητα.

Έτσι, είναι πολύ σημαντικό να μελετήσουμε το πώς η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού μπορεί να μας επηρεάσει, και κατά κάποιο τρόπο να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε τη ζωή μας.

Οι 2 τύποι παρακίνησης της θεωρίας του αυτοπροσδιορισμού

Σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, υπάρχουν δύο τύποι παρακίνησης, που μπορούν είτε να μας ωφελήσουν (για παράδειγμα να μας οδηγήσουν στη ροή), είτε όχι και τόσο.

Ο πρώτος, είναι η ενδογενής παρακίνηση. Εμφανίζεται όταν υπάρχει ικανοποίηση της αυτονομίας, της επάρκειας και της συγγένειας του ατόμου, και είναι πολύ σημαντική γιατί μας βοηθά να αισθανόμαστε ελεύθεροι. Έτσι, όταν κάποιος έχει ενδογενή παρακίνηση, δεν εξαναγκάζεται να κάνει κάτι που δε θέλει, νιώθει σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους, νιώθει ικανός και αποτελεσματικός με τον εαυτό του, και γενικότερα βιώνει θετικά συναισθήματα (Deci & Ryan,1991).

Επίσης, τα άτομα που επικεντρώνονται σε εσωτερικούς στόχους και βιώνουν ενδογενή παρακίνηση, έχουν αρκετά μεγάλη ψυχική ευημερία, αφού ικανοποιούν τις ανάγκες τους και οδηγούνται στην αυτοπραγμάτωση (Fromm, 1976- Rogers, 1961).

Συμπληρωματικά με την ενδογενή παρακίνηση, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και στα «θετικά κίνητρα», τα οποία αναφέρονται όχι μόνο στο γιατί κάνει κάτι ένα άτομο αλλά και τι κάνει. Με άλλα λόγια, να δώσουμε έμφαση στο περιεχόμενο και στους στόχους του ατόμου.

Από την άλλη, ο δεύτερος τύπος παρακίνησης είναι η εξωγενής, η οποία περιλαμβάνει τα εξωγενή κίνητρα. Χωρίζονται σε 3 επιμέρους κατηγορίες, οι οποίες διαφέρουν  ως προς το βαθμό αυτό-ολοκλήρωσης και της αυθεντίας που προσφέρουν στο άτομο. Όπως και να έχει, η συμπεριφορά που προκαλούν στο άτομο δεν είναι ευχάριστη.

Η πρώτη κατηγορία εξωτερικών κινήτρων είναι τα εξωτερικά κίνητρα, που περιλαμβάνει τις ενέργειες εκείνες που γίνονται ώστε να αποφευχθεί μια τιμωρία ή να ληφθεί μια ανταμοιβή. Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής διαβάσει το καλοκαίρι, κατά το σχολικό του διάλειμμα, ένα βιβλίο, για να μη τιμωρηθεί από τη μητέρα του ή για να φάει ένα γλυκό επειδή το διάβασε, τότε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτό το άτομο, ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Η δεύτερη κατηγορία εξωτερικών κινήτρων, είναι τα κίνητρα της εσωστρέφειας, στα οποία τα άτομα ενεργούν για να αποφύγουν την αυτοεπιβαλλόμενη ενοχή ή το άγχος. Στο παράδειγμα μας, αν ο μαθητής κατά το διάλειμμα του το καλοκαίρι, διαβάσει το βιβλίο για να μη νιώθει ενοχές που δεν διαβάζει ενώ δεν έχει σχολείο, ή για να μη νιώθει άγχος, τότε μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Η τρίτη κατηγορία, είναι τα εξωτερικά κίνητρα της ταυτότητας, στα οποία το άτομο δρα βάση των προσωπικών του αξιών (Ryan & Connell,1989). Για παράδειγμα, αν ο μαθητής διαβάσει το βιβλίο επειδή πιστεύει ότι οι μαθητές κατά τους καλοκαιρινούς μήνες πρέπει να διαβάζουν βιβλία ακόμα και αν δεν έχουν σχολείο, τότε μπορούμε να πούμε ότι ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Εν αντιθέσει με τα άτομα που εστιάζουν σε ενδογενείς στόχους, τα άτομα που έχουν εξωγενή παρακίνηση αναφέρουν σχετικά χαμηλή ευημερία, νιώθουν αποξένωση από τον αληθινό εαυτό τους, δε μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, χάνουν το ενδιαφέρον τους για τις απόψεις των άλλων και δεν βρίσκουν ενδιαφέρον σε πράγματα της καθημερινής ζωής.

Συνοψίζοντας, όταν η εστίαση των ανθρώπων γίνεται σε εσωτερικό περιεχόμενο (όταν δηλαδή προσπαθούμε να αποδεχτούμε τον εαυτό μας, να ενταχθούμε στην κοινότητα και να νιώσουμε τους άλλους), τότε είναι πιθανότερο να ικανοποιήσουμε τις ψυχολογικές μας ανάγκες.

Με αυτό τον τρόπο, γινόμαστε πιο λειτουργικοί, έχουμε μια καλύτερη ψυχολογική υγεία και βελτιώνουμε σημαντικά τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Είναι πολύ σημαντικό δηλαδή, να εστιάζουμε στους εσωτερικούς στόχους και στην ενδογενή παρακίνηση.

Η εστίαση σε εξωγενείς στόχους (όπως είναι για παράδειγμα τα περισσότερα χρήματα, η δημοτικότητα, η βελτίωση της εμφάνισης μας κλπ) μπορεί να μας αποσυνδέσει από τον αληθινό μας εαυτό και να μας δημιουργήσει συναισθήματα ανασφάλειας, πυροδοτώντας παιδικά μας τραύματα, εσφαλμένα πρότυπα και περιβάλλοντα που δεν είναι πλέον λειτουργικά.

Με αυτό τον τρόπο, θα παγιδευτούμε σε έναν φαύλο κύκλο, νιώθοντας συνεχώς ψυχολογική δυσφορία και θα έχουμε συγκρούσεις στις προσωπικές μας σχέσεις, χωρίς να έχουμε απαραίτητα τις γνώσεις για να φύγουμε από αυτόν.

Έτσι, είδαμε τι είναι η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, τι είναι οι ενδογενείς στόχοι, τι μας προσφέρουν (κάλυψη αναγκών, ευημερία), τι είναι οι εξωγενείς στόχοι, ποιοι είναι (εξωτερικά, εσωστρέφεια, ταυτότητα), και τι μας προκαλούν. Επίσης είδαμε συμπληρωματικές καταστάσεις, όπως η ροή (το φαινόμενο της απορρόφησης σε μια δραστηριότητα).

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε, ότι το να εστιάζουμε στο μέσα μας, μπορεί να μας βοηθήσει, ειδικά όταν το έχουμε περισσότερο ανάγκη. Με αυτό τον τρόπο, έχοντας στόχους και ενδογενή παρακίνηση, θα μπορούμε να καταφέρνουμε αυτό που θέλουμε, δίνοντας οι ίδιοι καύσιμα στον εαυτό μας!

Βιβλιογραφία

Csikszentmihalyi, M. (1997). Flow and the psychology of discovery and invention. HarperPerennial, New York, 39, 1-16.

Deci, E. L., Vallerand, R. J., Pelletier, L. G., & Ryan, R. M. (1991). Motivation and education: The self-determination perspective. Educational psychologist, 26(3-4), 325-346.

Fromm, E. (1976). To have or to be? New York: Continuum.

Maslow, A. H. (1968). Music education and peak experience. Music Educators Journal, 54(6), 72-171.

Rogers, C. R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.

Ryan, R. M., & Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization: examining reasons for acting in two domains. Journal of personality and social psychology, 57(5), 749.

Sheldon, K. M., & Kasser, T. (2001). Goals, congruence, and positive well-being: New empirical support for humanistic theories. Journal of humanistic psychology, 41(1), 30-50.