Είναι αποδεκτές οι μελέτες σε ζώα στις έρευνες ψυχολογίας; Ζητήματα δεοντολογίας

Ακρόαση άρθρου......

Η ψυχολογική έρευνα πολλές φορές περιλαμβάνει τη μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων. Υπάρχουν δύο τουλάχιστον λόγοι γι αυτό. Ένας από αυτούς, και πιθανόν ο πιο σημαντικός, είναι ότι η συμπεριφορά των ζώων συνιστά από μόνη της μια πηγή ενδιαφέροντος.

Μελέτες ζώων και συμπεριφορικά πειράματα

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι με τη μελέτη των ζώων μπορούμε να ανακαλύψουμε κάποια πράγματα σχετικά και με τους ανθρώπους. Οι μελέτες ζώων στην ψυχολογία ξεκινούν από τις φυσιολογικές έρευνες στη λειτουργία του εγκεφάλου και φθάνουν μέχρι τα συμπεριφορικά πειράματα, στα οποία τα ζώα μαθαίνουν να πιέζουν μοχλούς ή να εκτελούν έργα σε ανταπόδοση αμοιβών, και τις ηθολογικές παρατηρήσεις των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον. Όπως θα δούμε, δεν είναι όλες οι μελέτες το ίδιο αμφισβητήσιμες από δεοντολογική άποψη.

Λιγοι άνθρωποι, παραδείγματος χάρη, θα ισχυρίζονταν ότι είναι δεοντολογικά απαράδεκτο να μελετούμε ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον.Οι μελέτες που αφορούν φυσιολογικές λειτουργίες, ωστόσο, είναι περισσότερο αμφισβητήσιμες.

Εάν εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι ψυχολόγοι ερεύνησαν τον εγκέφαλο και άλλες μορφές φυσιολογικών λειτουργιών, θα διαπιστώσουμε ότι αυτές συχνά περιλάμβαναν ζωοτομία.

Ήταν δηλαδή μελέτες στις οποίες μέρη του εγκεφάλου ή του σώματος του ζώου αφαιρέθηκαν ή αποχωρίστηκαν, προκειμένου να παρατηρηθούν οι επιπτώσεις. Και σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, οι κανόνες δεν είναι απόλυτοι και έχουν εκφραστεί πολλές και διαφορετικές απόψεις.

Ιατρική και εμπορική έρευνα πάνω σε ζώα

Υπάρχει ένα επιχείρημα ότι η ιατρική έρευνα πάνω στα ζώα είναι αποδεκτή, ενώ η εμπορική έρευνα, παραδείγματος χάρη για την κοσμετολογία, δεν είναι.

Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, μεγάλο μέρος της ψυχολογικής έρευνας πάνω στα ζώα είναι αποδεκτό, αφού επιδιώκει να επιτύχει μια καλύτερη κατανόηση της νευρολογικής λειτουργίας και δεν έχει συνήθως άμεσες εμπορικές εφαρμογές.

Πολλοί άνθρωποι, ωστόσο, θεωρούν τις πρώιμες μελέτες για την αντίληψη ή ορισμένες από τις φυσιολογικές μελέτες ασκόπως απάνθρωπες.

Καθώς ο αγώνας για τα δικαιώματα των ζώων κερδίζει έδαφος, η αξία των μελετών των ζώων τίθεται όλο και περισσότερο υπό αμφισβήτηση, και οι νομικοί περιορισμοί καθώς και οι επαγγελματικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη χρήση ζώων στην έρευνα έγιναν πιο αυστηρές.

Καθένας έχει τη δική του άποψη για το αν η ιατρική έρευνα πάνω στα ζώα είναι δικαιολογημένη. Βεβαίως υπάρχουν επιχειρήματα και υποστηρικτές και των δύο πλευρών. Για παράδειγμα, ο Gray (1985) έδιειξε ότι ο πειραματισμός σε ζώα έχει οδηγήσει τους φυσιολόγους άμεσα σε μια καλύτερη κατανόηση του πώς τα αγχολυτικά φάρμακα λειτουργούν, πράγμα που σήμαινε ότι αυτά μπορούσαν να δεχθούν επεξεργασία και να χρησιμοποιηθούν πολύ ασφαλέστερα.

Και η εργασία του Blakemore με τα γατάκια που ανατράφηκαν σε περιορισμένα οπτικά περιβάλλοντα αύξησε την κατανόηση σχετικά με τον αστιγματισμό σε ανθρώπους. Το επιχείρημα που εκφράζεται εδώ είναι ότι, ενώ τα πειράματα με ζώα θα πρέπει να είναι περιορισμένα και ελεγχόμενα για την αποφυγή άσκοπων βασανισμών, η αποτροπή όλων των πειραμάτων θα είναι επικίνδυνη.

Υποστηρικτές των δικαιωμάτων των ζώων

Οι υποστηρικτές των δικαιωμάτων των ζώων, από την άλλη μεριά, αντιτείνουν ότι η φυσιολογία των ζώων είναι διαφορετική από των ανθρώπων και ότι επειδή βρίσκουμε έναν μηχανισμό ο οποίος δείχνει παρόμοιος, δε σημαίνει καθόλου πως είναι το ίδιο πράγμα.

Έτσι, οι μελέτες, παραδείγματος χάριν, της εγκεφαλικής δομής ή λειτουργικότητας σε πειραματικούς αρουραίους δε μας λένε οπωσδήποτε κάτι σχετικό με τους ανθρώπους. Κατά ειρωνική σύμπτωση, η ισχυρότερη ίσως μαρτυρία για αυτή την άποψη προέρχεται ακριβώς από έναν τύπο πειραμάτων με ζώα.

Ο Fisher (1964) βρήκε ότι οι εγχύσεις του ίδιου νευροβιβαστή στο ίδιο μέρος του εγκεφάλου των γάτων και των αρουραίων παρήγαγαν εντελώς διαφορετικές αντιδράσεις.

Σήμερα, οι κατευθυντήριες γραμμές της δεοντολογίας στην έρευνα με ζώα έχουν ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό και υποστηριχθεί από το νόμο. Υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί σχετικά με την πρόκληση πόνου ή καταπόνησης στα ζώα. Απαιτείται επίσης από τους ερευνητές να βεβαιώσουν ότι η έρευνά τους αξίζει τον κόπο να γίνει.

Η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία για τη Χρήση Ζώων στην Έρευνα

Για παράδειγμα, το άρθρο 2 των κατευθυντήριων γραμμών της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας για τη Χρήση Ζώων στην Έρευνα (1985) δηλώνει:

Εάν τα ζώα είναι φυλακισμένα ή περιορισμένα σε αφύσικο περιβάλλον, βλάπτονται ή καταπονούνται με οποιονδήποτε τρόπο, ο ερευνητής πρέπει να εξετάσει αν η γνώση που αποκτάται δικαιολογεί αυτή τη διαδικασία. Κάποιες γνώσεις είναι ασήμαντες και τα πειράματα δεν πρέπει να γίνονται απλώς και μόνο επειδή είναι δυνατόν να γίνουν. Εναλλακτικές προτάσεις προς τα πειράματα με ζώα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη.

Η νεύρωση στα πιθηκάκια του Harlow

Ο ορισμός του πόνου και της καταπόνησης, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε τόσο εύκολος. Οι πίθηκοι του Harlow, παραδείγματος χάρη, υπέφεραν ολόκληρη τη ζωή τους από νεύρωση που προκλήθηκε εξαιτίας του γεγονότος ότι αποχωρίστηκαν από τις μητέρες τους αμέσως μετά τη γέννησή τους και ανατράφηκαν χωρστά από αυτές σε απομονωμένο περιβάλλον.

Και η Jane van Lawick-Goodall αναφέρει την περίπτωση ενός χιμπαντζή, της Lucy, ο οποίος ανατράφηκε από ανθρώπους και έμαθε τη γλώσσα των σημάτων. Όταν μεγάλωσε αρκετά, η Lucy τοποθετήθηκε σε μια αποικία άγριων χιμπατζήδων. Όταν ένας επισκέπτης, τον οποίο αυτή αναγνώρισε, ήρθε να επισκεφθεί την αποικία των χιμπαντζήδων, η Lucy του έγνεψε απεγνωσμένα: Παρακαλώ, βοήθα με. Βγάλε με από εδώ.

Οι μακροπρόθεσμες προοπτικές στη μελέτη με χιμπαντζήδες και γορίλες, οι οποίες εκτελούνταν σχεδόν πάντα με αυτά τα ζώα όταν ήταν σε νεαρή ηλικία, φαίνεται ότι μερικές φορές παραμελούνται.

Είναι αποδεκτές οι μελέτες σε ζώα;

Ακόμη, ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια το οποίο εφαρμόζουμε στα πειράματα με παιδιά είναι το ότι καθετί που μπορεί να προξενεί μόνιμη βλάβη τίθεται εκτός συζητήσεως. Επαφίεται σε κάθε άτομο να αποτιμήσει κατά πόσο θεωρεί τις μελέτες με ζώα αποδεκτές, παρότι, όπως με τα ζητήματα δεοντολογίας σε μελέτες που αφορούν ανθρώπους, δεν εξαρτώνται εντελώς από την κρίση ατομικά ενός ερευνητή.

Ακόμη, όπως στις μελέτες με ανθρώπους, οι προτάσεις για έρευνα με ζώα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά για να γίνουν αποδεκτές από ειδκές επιτροπές.

Ως εκ τούτου, η εργαστηριακή ψυχολογική έρευνα με ζώα είναι σήμερα λιγότερο συνηθισμένη από ό,τι ήταν, ας πούμε, στη δεκαετία του 1960, και τώρα οι ψυχολόγοι εστιάζονται κυρίως στη διεξαγωγή ηθολογικών και όχι πειραματικών μελετών.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από τον Α' τόμο του βιβλίου Εισαγωγή στην Ψυχολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.