Αλκοολισμός: Μία ψυχοδυναμική προσέγγιση των αιτιών

Ακρόαση άρθρου......

“Οίνος ευφραίνει καρδίαν” και μάλιστα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η χρήση αλκοολούχων ποτών χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Ήδη στην Οδύσσεια π.χ. αναφέρεται η περίπτωση του Κύκλωπα Πολύφημου, τον οποίο ο Οδυσσέας μέθυσε, προκειμένου να θολώσει την κρίση του και να δραπετεύσει (Ομήρου Οδύσσεια).

Ο Πλάτων στην Πολιτεία προτείνει την απαγόρευση της χρήσης του κρασιού ως την ηλικία των 18 ετών, τη µέτρια χρήση υπό επιτήρηση μεγαλύτερου ενηλίκου από τα 18 έως και τα 25 και την άρση των περιορισμών μόνο µετά τα 40 έτη, καθώς και την τιµωρία της µέθης σε δηµόσιους χώρους (Αλυσσανδράκης, 2002). 

Από τότε, βέβαια, έχουν παρέλθει πολλά χρόνια και το αλκοόλ ή “νερό της φωτιάς” όπως έντεχνα το ονόμασαν οι Ινδιάνοι έχει ενσωματωθεί πλέον στην καθημερινότητά μας. Η διαχωριστική γραμμή, η οποία διακρίνει την αποδεκτή κατανάλωση από την κατάχρηση αλκοόλ και τελικά τον εθισμό γίνεται ολοένα και πιο δυσδιάκριτη. 

Για να αποσαφηνίσουμε, λοιπόν, την έννοια του αλκοολισμού θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας τα βασικά κριτήρια της εξάρτησης: τη συμπεριφορά αναζήτησης της ουσίας, τη διαρκή αύξηση της ποσότητας, προκειμένου να επιτευχθεί το ίδιο- το επιθυμητό αποτέλεσμα και το στερητικό σύνδρομο σε περίπτωση διακοπής της χρήσης.

Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες που σχετίζονται με τον αλκοολισμό

Κατά καιρούς έχουν αναφερθεί ποικίλοι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τον αλκοολισμό και μπορούν να αποτελέσουν εκλυτικά αίτια, όπως:

• Άγχος
• Κατάθλιψη
• Κοινωνική φοβία, αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων

Διαταραχές προσωπικότητας

• Τραυματικές εμπειρίες: πένθος, μετανάστευση, οικονομικές καταστροφές κ.α.
• Συγκρούσεις στην οικογένεια ή στην εργασία 
• Σημαντικές περίοδοι αλλαγής στην ζωή του ατόμου, π.χ. συνταξιοδότηση

Η προσέγγιση της ψυχοδυναμικής αιτιολογίας του αλκοολισμού οφείλει να γίνει σφαιρικά, αντιμετωπίζοντας το άτομο στα πλαίσια της δικής του ψυχικής δομής και προσωπικής ιστορίας ως τον ένα μόνο πυλώνα του προβλήματος, σε άμεση συνάρτηση με την οικογένεια και την κοινωνία γενικότερα.

Τα επικρατέστερα µοντέλα προσέγγισης (Ποταµιάνος, 1991) του αλκοολισμού

A) Το Ψυχοδυναµικό- ψυχαναλυτικό µοντέλο: Η προσωπικότητα του αλκοολικού είναι ένα θέµα που απασχόλησε τους θεωρητικούς της ψυχανάλυσης. Η εξάρτηση από το αλκοόλ ερµηνεύεται ψυχαναλυτικά ως µία παλινδρόµηση και προσκόλληση στο στοµατικό στάδιο. Η στοµατική δοµή, που χαρακτηρίζεται από υπερβολικές απαιτήσεις και ευαισθησία στο άγχος. Αν και «πριν µερικά χρόνια είχαν γίνει επίπονες προσπάθειες για τον εντοπισµό της αλκοολικής προσωπικότητας, δηλαδή τον τύπο του ατόµου που εµφάνιζε ένα σύνολο από χαρακτηριστικά, τα οποία είχαν άµεση σχέση µε την ανάπτυξη του αλκοολισµού… σήµερα οι εµπειρογνώµονες πιστεύουν ότι ο καθένας µπορεί να γίνει αλκοολικός κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες…» (Τσαρούχας, 2000). Στοιχεία που χαρακτηρίζουν την «κλινική αλκοολική προσωπικότητα» και αναπτύσσονται δηλαδή µετά από χρήση αλκοόλ, είναι:

1. Καθήλωση και εξάρτηση. Η αδυναµία ενηλικίωσης σχετίζεται με την καθήλωση συνήθως στο στοματικό στάδιο της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόµου. Η καθήλωση σε αυτό το στάδιο κάνει το άτομο να αναπτύσσει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, να ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του και να μην αποδέχεται τον άλλο ως ξεχωριστή οντότητα. Οι άλλοι αναγνωρίζονται μόνο ως προς το τι μπορούν να δώσουν εξού και δεν αναπτύσσονται ουσιαστικές σχέσει. Υπάρχουν υπερβολικές απαιτήσεις που εκφράζονται άλλοτε σεμνά και άλλοτε ικετευτικά ή επιθετικά. Παρουσιάζεται συχνά προσκόλληση στη μητέρα. Δημιουργούνται συχνά πιέσεις όταν το άτομο καλείται να αναλάβει ρόλους ενηλίκου, όπως συζύγου, γονέα, επαγγελματία, κλπ. Το αλκοόλ επιλέγεται ως διέξοδος.

2. Παρορμητικότητα

3. Άγχος, κατάθλιψη. Ο αλκοολικός δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθει σε απογοητεύσεις και εξασθενήσεις, µε αποτέλεσµα να νιώθει φόβο και απελπισία ή θυµό, τα οποία καταπραΰνει µε το αλκοόλ.

4. Δυσκολίες στη σεξουαλική ταυτοποίηση.

5. Αδυναµία του Εγώ. Η δοµή του Εγώ έχει παραµείνει ασθενής και υποανάπτυκτη και ως εκ τούτου ανίκανη να εκτελέσει το συντονιστικό και σταθεροποιητικό της ρόλο, σε σχέση µε την εξωτερική πραγµατικότητα αλλά και µε τις ενδογενείς ορµές. Το αλκοόλ χρησιµοποιείται προκειµένου να µειωθεί η δυσφορία που αισθάνεται το άτοµο λόγω των ερεθισµάτων που δεν αντιµετωπίζονται επαρκώς.

6. Ναρκισσιστικά στοιχεία.

7. Ανώριμο Υπερεγώ. Τόσο η υπερβολικά καλή μεταχείριση όσο και η υπερβολική πίεση και αυστηρότητα στην παιδική ηλικία αλκοολικών- υποβοηθούν τη δηµιουργία ενός ανώριµου και σαδιστικού -αυτοκαταστροφικού Υπερεγώ.

8. Ανάγκη άμεσης ικανοποίησης. Η διάσταση αυτή έχει άμεση σχέση µε την τάση των γονέων για άμεση ικανοποίηση αναγκών των παιδιών, η οποία οδηγεί σε εξάρτηση και έλλειψη αυτοπεποίθησης και πρωτοβουλιών στην ενήλικη ζωή. Τα άτομα αυτά, ως ενήλικες, παρουσιάζουν ιδιαίτερες δυσκολίες όταν αντιµετωπίζουν µαταίωση των προσδοκιών τους. Το αλκοόλ είναι μια διέξοδος από τη δυσφορία και το άγχος που νιώθουν.

Έναν κεντρικό ρόλο στις ψυχοδυναμικές διεργασίες του αλκοολισμού π.χ. φαίνεται να παίζει το δίπολο της αυτονόμησης- εξάρτησης.

Η ολοκληρωμένη αυτονόμηση του ατόμου περιλαμβάνει:

• την απομάκρυνση από το σπίτι- τον απογαλακτισμό από τη γονεϊκή εστία,
• την οικονομική ανεξαρτησία και την κοινωνική ένταξη, οι οποίες παρέχονται μέσω της εργασίας καθώς και
• μία σταθερή συναισθηματική σχέση, η οποία παρέχει αγάπη και συντροφικότητα και όχι συναισθηματική εξάρτηση.

Διάκριση διαφορετικών τύπων αλκοολισμού

1. Ο πρώιμος αλκοολισμός, ο οποίος εμφανίζεται στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενηλικίωση και προηγείται της διαδικασίας αυτονόμησης του ατόμου. Στην περίπτωση αυτή υποθέτουμε ότι εμπλέκονται συχνά και γενετικοί παράγοντες. Το άτομο βιώνει μία συναισθηματική και οικονομική εξάρτηση από την οικογένεια, η οποία και πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στη θεραπεία.

2. Ο αλκοολισμός της ενήλικης ζωής, ο οποίος είναι και ο συχνότερος. Εμφανίζεται όταν έχει τελειώσει η διαδικασία της αυτονόμησης. Τα άτομα χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι καταναλώνουν αλκοόλ “γιατί είναι ωραίο”. Οι ασθενείς αργούν να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος του προβλήματος, κυρίως λόγω της κοινωνικής αποδοχής της χρήσης, και καταλήγουν συνήθως να ζητήσουν βοήθεια λόγω επακόλουθων προβλημάτων, όπως κατάθλιψη, γαστρεντερολογικά προβλήματα, προβλήματα στη σχέση κτλ. Η θεραπεία ξεκινάει σίγουρα με την αποτοξίνωση και συχνά προωθείται η εμπλοκή του συντρόφου, του λεγόμενου “συν- αλκοολικού” στην ακόλουθη ψυχοθεραπεία.

3. Ο αλκοολισμός λόγω κοινωνικής και οικογενειακής αποξένωσης, δηλαδή λόγω απο- αυτονόμησης. Πρόκειται για περιπτώσεις ατόμων, τα οποία αναπτύσσουν εξάρτηση από το αλκοόλ λόγω ενός χωρισμού, ανεργίας, επιστροφής στη γονεϊκή εστία κτλ. Οι εμπειρίες αυτές συνιστούν μία παλινδρόμηση για το άτομο στην προσπάθειά του για ανεξαρτησία και ελευθερία.

Κάτι άλλο το οποίο διαφέρει ανάμεσα στους χρήστες είναι το κίνητρο. Με βάση αυτό δύναται να διακριθούν περαιτέρω τύποι αλκοολικού:

1. Τύπος -α και - γ: Πρόκειται για το χρήστη, ο οποίος πίνει με την ελπίδα να βελτιώσει την ψυχική του κατάσταση και αν απαλλαγεί από δυσάρεστα συναισθήματα, τιθασεύοντας τις ενδοψυχικές συγκρούσεις. Η διαφοροποίηση έγκειται στην περιστασιακή χρήση αλκοόλ από τον πρώτο. Ο τύπος- γ είναι η παθολογική εξέλιξη και χαρακτηρίζεται από συνεχή αδυναμία ελέγχου της χρήσης.

2. Τύπος- β και - δ: Πίνει με κίνητρο την ταύτιση με κάποιους άλλους και την ενσωμάτωση κατά αυτόν τον τρόπο σε μία παρέα- σε ένα σύνολο ή την προσαρμογή στο περιβάλλον, παρεμποδίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις προστριβές με αυτό και εκδιώκοντας το αίσθημα της μοναξιάς του “μη ανήκειν” και της διαφορετικότητας. Ο τύπος- δ αποτελεί την παθολογική εξέλιξη του τύπου -β. Χαρακτηρίζεται από την καθημερινή χρήση οινοπνεύματος, ακόμα και τις πρωινές ώρες.

B) Το Συµπεριφορικό µοντέλο: Το µοντέλο αυτό έχει τις ρίζες του στις θεωρίες της µάθησης. Σύµφωνα µε το µοντέλο αυτό, το άτοµο έχει συνδέσει την κατανάλωση του αλκοόλ µε ένα ευχάριστο είτε µε την αποφυγή δυσάρεστων εμπειριών. Για παράδειγμα, αν το άτοµο ανακαλύψει ότι η κατανάλωση αλκοόλ δηµιουργεί ευεξία και βοηθά στην κοινωνικοποίηση, τότε τα συνδέει μεταξύ τους. Μέσω του θετικού αποτελέσματος, το άτοµο αμείβεται για την πράξη του αυτή, της κατανάλωσης αλκοόλ. Στη συνέχεια η αµοιβή λειτουργεί ως «ενίσχυση». Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η διαδικασία για αποφυγή ή την αποµάκρυνση δυσάρεστων συναισθημάτων.

Το σίγουρο είναι ότι η εξάρτηση από το αλκοόλ είναι μία πολυπαραγοντικής αιτιολογίας, πολύπλευρη νόσος και ως τέτοια οφείλει να αντιμετωπίζεται σφαιρικά, λαμβάνοντας υπόψη τόσο το ψυχολογικό- ψυχοδυναμικό υπόβαθρο όσο και τις κοινωνικές προεκτάσεις αλλά χωρίς να ξεχνάμε τις παθολογικές- σωματικές πτυχές της νόσου.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

1. Knight, Robert P.: Zur Dynamik und Therapie des chronischen Alkoholismus. Int. Z. Psa. 23, 1937, S. 429-442.
2. Rost, Wolf-Detlef: Psychoanalyse des Alkoholismus. Stuttgart (Klett-Cotta) 1987.
3. Adams, W.: Psychoanalysis of Drug Dependence. New York-San Francisco-London 1978.
4. Αγγέλου Μ., 2001, Η σχέση ανάµεσα στη διαµόρφωση της ταυτότητας ενός νέου και την χρήση ουσιών, Τετράδια Ψυχιατρικής, Τεύχος: 76, σελ. 51-55

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος

Βαϊζίδου Χριστίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχοφαρμακολογική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση για όλο το φάσμα των ψυχιατρικών παθήσεων ενηλίκων.Το θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται εξατομικευμένα αναλόγως των αναγκών του ασθενούς.

6908458345

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού