Λήψη Επαγγελματικής Απόφασης: Ατομική ή οικογενειακή υπόθεση;

Ακρόαση άρθρου......

Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν έναν έφηβο στη λήψη μιας επαγγελματικής απόφασης σχετικά με τις σπουδές ή το επάγγελμα, περιλαμβάνεται πρωτίστως το οικογενειακό περιβάλλον μέσω του οποίου μεταβιβάζονται πρότυπα προς μίμηση και υιοθετούνται επαγγελματικοί ρόλοι.

Επίσης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε οικογένειας, όπως η σειρά γέννησης, ο αριθμός και το φύλο των παιδιών, τα επαγγελματικά στερεότυπα της οικογένειας (π.χ. όλοι στην οικογένειά μας σπούδασαν γιατροί), επηρεάζουν και αυτά με την σειρά τους τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα και τις επιλογές των εφήβων.

Ο ρόλος της οικογένειας στην επιλογή σταδιοδρομίας μέσα από τις Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης

Η λήψη απόφασης είναι η διαδικασία του να επιλέγει ένα άτομο ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες εναλλακτικές λύσεις, ώστε να λύσει ένα πρόβλημα που το απασχολεί.

Διάφορες θεωρίες δίνουν έμφαση στην επίδραση που ασκεί το οικογενειακό περιβάλλον και ειδικότερα οι γονείς, στην επαγγελματική ανάπτυξη και επιλογή του ατόμου, κυρίως στην εφηβεία που χαρακτηρίζεται ως μια περίοδος σημαντικών αλλαγών αλλά και αποφάσεων.

Η εφηβεία είναι το εξελικτικό στάδιο κατά το οποίο επιτελείται η διαμόρφωση της ταυτότητας.

Για να επιτευχθεί η διαμόρφωση της ταυτότητάς του, ο έφηβος έχει ανάγκη από την υγιή διαφοροποίηση του από τα γονεϊκά πρότυπα. Σύμφωνα με τον Osipow (1990), η γονεϊκή επίδραση βρίσκεται ανάμεσα στους σημαντικούς παράγοντες της τυπολογικής ανάπτυξης στη θεωρία του Holland, αφού οι γονείς παρέχουν ένα περιβάλλον ενισχύσεων.

Σύμφωνα με τη Roe (1957), στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής θεωρίας της ανάπτυξης της προσωπικότητας, η επαγγελματική επιλογή έχει σχέση με τις πρώτες εμπειρίες του ατόμου μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον και υποστηρίζει ότι ο τρόπος της πρώιμης προσκόλλησης του παιδιού προς τη μητέρα καθορίζει την επαγγελματική του ανάπτυξη και την επιλογή της σταδιοδρομίας του.

Παρόμοια, η Θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης υποστηρίζει την επιρροή των γονέων δίνοντας έμφαση στην αλληλεπίδραση ατόμου-περιβάλλοντος, αλλά και μελετώντας τη διάσταση της αυτεπάρκειας στις επαγγελματικές προσδοκίες και στάσεις των ατόμων.

Στην Θεωρία της Αυτοαντίληψης του Super, με τα στάδια ζωής και τους πολλαπλούς ρόλους, δίνεται εξίσου έμφαση στην επίδραση του περιβάλλοντος στην αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση του ατόμου καθώς και στο πώς μπορούν αυτά τα χαρακτηριστικά με τη σειρά τους να οδηγήσουν στις εκάστοτε επαγγελματικές επιλογές.

Επίσης, ο Lopez (1989) υποστήριξε ότι οι δυσκολίες των εφήβων που σχετίζονται με την ανάπτυξη της επαγγελματικής τους ταυτότητας έχουν την ρίζα τους στο οικογενειακό πλαίσιο το οποίο αδυνατεί να τους στηρίξει με αποτέλεσμα να ακινητοποιούνται.

Συνεπώς, η οικογένεια φαίνεται να επηρεάζει τόσο τη διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης, όσο και τις επαγγελματικές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας των παιδιών (Nota, Ferrari, Solberg, & Soresi, 2007).

Επαγγελματική αναποφασιστικότητα και διαφοροποίηση στην οικογένεια καταγωγής. Μια συστημική προσέγγιση

Όπως προαναφέρθηκε, το οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να επιδράσει στις επαγγελματικές αποφάσεις του παιδιού είτε άμεσα με τη μορφή της παρέμβασης (υπόδειξη, απαγόρευση, συμβουλή), είτε έμμεσα μέσα από τη μετάδοση των γονικών αξιών και στάσεων (Κάντας, 1991).

Ένα ανοιχτό οικογενειακό σύστημα με καλά καθορισμένα όρια που επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων, καλλιεργεί την δημιουργικότητα, προωθεί την πρωτοβουλία και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης δίνει την ευκαιρία στα μέλη του να εξελιχθούν και να διαφοροποιηθούν από τις γονικές φιγούρες. Άτομα που βιώνουν άνευ όρων την υποστήριξη από το γονικό πλαίσιο αισθάνονται μεγαλύτερη ελευθερία να εξερευνήσουν διαφορετικές επαγγελματικές επιλογές και να προβούν σε αποφάσεις.

Τα πιο διαφοροποιημένα άτομα έχουν μεγαλύτερες ικανότητες να ρυθμίζουν τα συναισθήματα, να σκέφτονται καθαρά ενώ βιώνουν άγχος, να σχετίζονται με ασφάλεια και είναι λιγότερο πιθανό να αντιδρούν παρορμητικά (Bowen, 1989).

Αντίθετα, στις οικογένειες με υψηλό βαθμό συγχώνευσης και συγκεχυμένα όρια, οι νεαροί ενήλικες βιώνουν διάχυση της ταυτότητάς τους και ως εκ τούτου, δεν είναι σε θέση να διερευνήσουν τις επαγγελματικές τους επιλογές καθώς έχοντας χαμηλή εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους, ταυτίζονται και επηρεάζονται από τις πεποιθήσεις των σημαντικών άλλων εκπληρώνοντας μ’ αυτό τον τρόπο τις γονεϊκές προσδοκίες.

Στην περίπτωση αυτή, η επαγγελματική αναποφασιστικότητα των νεαρών ενηλίκων δίνει ισορροπία στο οικογενειακό σύστημα, προστατεύοντας το, ίσως, από μια τεκτονική αλλαγή (ομοιόσταση). Έτσι, οι γονείς ως υπερ-εμπλεγμένοι συναισθηματικά έχουν την μέγιστη δυνατή επιρροή στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων των παιδιών τους (O’ Brien, 1996, Penick & Jepsen, 1992).

Ως εκ τούτου, οι δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την επαγγελματική εξέλιξη και ειδικότερα να συμβάλλουν στην εμφάνιση επαγγελματικής αναποφασιστικότητας, επιδρώντας τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο, στους νεαρούς ενήλικες.

Με δεδομένο ότι στη διαδικασία λήψης μιας επαγγελματικής απόφασης ενυπάρχουν στρεσογόνοι παράγοντες, αφενός η σύγχυση ως προς τη λήψη αποφάσεων και αφετέρου το άγχος δέσμευσης στην απόφαση που θα ληφθεί, όταν οι στρεσογόνοι αυτοί παράγοντες αυξάνονται, τότε η οικειότητα με τα μέλη της οικογένειας αναμένεται να είναι περιορισμένη.

Διαφοροποίηση του εαυτού

Η διαφοροποίηση του εαυτού στην οικογένεια είναι η ικανότητα του ατόμου να παραμένει συνδεδεμένο συναισθηματικά ενώ παράλληλα να σκέφτεται και να αισθάνεται ως ανεξάρτητο, μοναδικό άτομο με σαφώς καθορισμένες πεποιθήσεις, αρχές, απόψεις και αξίες, τις οποίες έχει αναπτύξει μέσω πνευματικής επεξεργασίας.

Αντίθετα, η συγχώνευση ή η έλλειψη διαφοροποίησης αποτελούν καταστάσεις κατά τις οποίες τα άτομα παραμερίζουν τις προσωπικές τους επιδιώξεις, όνειρα και επιθυμίες, προκειμένου να επιτύχουν την ισορροπία μέσα στο οικογενειακό σύστημα.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι τα ευρήματα πρόσφατων μελετών έχουν καταδείξει ότι εκτός από την συγχώνευση (μη-διαφοροποίηση) με τους «σημαντικούς άλλους», η τελειομανία, η χαμηλή αυτεπάρκεια και η αδυναμία δέσμευσης λειτουργούν ανασταλτικά στην ικανότητα του ατόμου να επιλύει προβλήματα και να παίρνει αποτελεσματικές επαγγελματικές αποφάσεις.
Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πόσο καταλυτικό ρόλο παίζει η οικογένεια στη διαμόρφωση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας του ατόμου και πόσο αναγκαίο κρίνεται οι γονείς να σέβονται, να αποδέχονται, να υποστηρίζουν και να επιτρέπουν στο παιδί τους να υλοποιήσει τις προσωπικές του επιθυμίες και επιλογές αφουγκραζόμενοι τα λόγια του Άρθουρ Σοπενάουερ:

"Το να εξαναγκάσεις ένα άτομο με υψηλά και σπάνια πνευματικά χαρίσματα να ασκήσει ένα επάγγελμα απλώς χρήσιμο, είναι σαν να χρησιμοποιείς ένα πολύτιμο βάζο, διακοσμημένο με την ωραιότερη ζωγραφική, σαν κανάτα για την κουζίνα"

Πηγή άρθρου:
Κουρουπάκη, Μ. (2019). Λήψη επαγγελματικής απόφασης: ατομική ή οικογενειακή υπόθεση; Τελικά, ποιος παίρνει την ευθύνη; Στο Κ. Αργυροπούλου (Επιμ.), Επαγγελματικός Προσανατολισμός και λήψη επαγγελματικών αποφάσεων (σ.39-84). Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavior change. Psychological Review, 84, 191-215.
2. Bowen, Μ. (1996) Τρίγωνα στην Οικογένεια, Ανωνύμου, Για τη διαφοροποίηση του εαυτού, μετ. Έ. Γκίκα, Μπ. Λεβή, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα
3. Holland, J. L., & Holland, J. E. (1977). Distributions of personalities within occupations and fields of study. Vocational Guidance Quarterly, 25, 226-231.
4. Lopez, F. G. (1989). Current family dynamics, trait anxiety, and academic adjustment: Test of a family-based model of vocational identity. Journal of Vocational Behavior, 35, 76-87
5. Lopez, F., & Andrews, S. (1987). Career Indecision: A Family Systems Perspective. Journal Of Counseling And Development, 65, 304-307. doi.org/10.1002/j.1556-6676.1987.tb01291.x
6. Nota, L., Ferrari, L., Scott, V., Solberg, H., & Soresi, S. (2007). Career Search Self-Efficacy, Family Support, and Career Indecision With Italian Youth. Journal of Career Assessment, 15, 181-193. DOI: 110.1177/1069072706298019
7. O’Brien, K. M. (1996). The influence of psychological separation and parental attachment on the career development of adolescent women. Journal of Vocational Behavior, 48,257–274.
8. Osipow, S. (1990). Convergence in Theories of Career Choice and Development: Review and Prospect. Journal of Vocational Behavior, 36, 122-131.
9. Penick, N. I., & Jepsen, D. A. (1992). Family functioning and adolescent career development. The Career Development Quarterly, 40(3), 208–222. doi.org/10.1002/j.2161-0045.1992.tb00327.x
10. Roe, A. (1956). The psychology of occupations. New York: Wiley. Ryan.