Ο Νόμος του Φθόνου: Τύποι ανθρώπων που φθονούν

Ακρόαση άρθρου......

Εμείς οι άνθρωποι έχουμε εκ φύσεως την τάση να συγκρινόμαστε με τους άλλους. Μετράμε συνεχώς την κοινωνική θέση των ανθρώπων, τα επίπεδα σεβασμού και προσοχής που απολαμβάνουν και παρατηρούμε τυχόν διαφορές ανάμεσα σ’ αυτά που έχουμε και σ’ εκείνα που έχουν. 

Η ανάγκη της σύγκρισης κι ο φθόνος

Για μερικούς από εμάς, αυτή η ανάγκη σύγκρισης λειτουργεί ως κίνητρο για να ξεχωρίσουμε στη δουλειά μας.

Για άλλους, μπορεί να μετατραπεί σε βαθύ φθόνο – συναισθήματα κατωτερότητας και απογοήτευσης που οδηγούν σε ύπουλες επιθέσεις και σαμποτάζ. Κανένας δεν παραδέχεται ότι ενεργεί από φθόνο.

Πρέπει να αναγνωρίσετε έγκαιρα τα πρώτα σημάδια που σας προειδοποιούν για την ύπαρξή του: επαίνους και κρούσεις φιλίας που φαίνονται υπερβολικά διαχυτικές και δυσανάλογες, δυσδιάκριτο σαρκασμό σε βάρος σας με το πρόσχημα του καλοπροαίρετου χιούμορ, εμφανή δυσφορία για την επιτυχία σας.

Τέτοια φαινόμενα είναι πιθανότερο να κάνουν την εμφάνισή τους σε φίλους ή συναδέλφους σας. Μάθετε να αποφεύγετε τον φθόνο, τραβώντας την προσοχή μακριά από τον εαυτό σας.

Αναπτύξτε το αίσθημα της αυταξίας σας με βάση εσωτερικά πρότυπα και όχι με αδιάκοπες συγκρίσεις.

Γιατί είναι δύσκολο να διακρίνουμε τον φθόνο;

Απ’ όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα, κανένα δεν είναι πιο ύπουλο και κανένα δεν ξεγλιστράει πιο έξυπνα από τον φθόνο. Είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε τον φθόνο που παρακινεί τις ενέργειες των ανθρώπων ή ακόμα και να καταλάβουμε ότι έχουμε υποστεί επίθεση λόγω φθόνου από κάποιον. Αυτό είναι που τον κάνει τόσο εκνευριστικό και τόσο επικίνδυνο.

Ο λόγος είναι απλός: σχεδόν ποτέ δεν εκφράζουμε άμεσα τον φθόνο που αισθανόμαστε.

Αν νιώθουμε θυμό απέναντι στους ανθρώπους για κάτι που είπαν ή έκαναν, μπορεί να προσπαθήσουμε να τον κρύψουμε για διάφορους λόγους, αλλά γνωρίζουμε ότι αισθανόμαστε εχθρικοί. Τελικά, ο θυμός θα διαρρεύσει σε κάποια μη λεκτική συμπεριφορά.

Κι αν εκδηλώσουμε έμπρακτα τον θυμό μας, ο στόχος θα τον νιώσει και συχνά θα ξέρει τι τον προκάλεσε τη δεδομένη στιγμή. Αλλά ο φθόνος είναι πολύ διαφορετικός.

Όλοι μας νιώθουμε ζήλια, την αίσθηση ότι οι άλλοι έχουν αυτά που θέλουμε – πράγματα, προσοχή, σεβασμό. Αξίζουμε να έχουμε κι εμείς τα ίδια, αλλά για κάποιο λόγο αισθανόμαστε ανήμποροι να τα αποκτήσουμε.

Αλλά όπως αναλύθηκε νωρίτερα, ο φθόνος συνεπάγεται την παραδοχή ότι είμαστε κατώτεροι από ένα άλλο άτομο σε κάτι που εκτιμούμε.

Όχι μόνο είναι επώδυνο να παραδεχτούμε αυτή την κατωτερότητα, αλλά είναι ακόμα χειρότερο να δουν οι άλλοι ότι τη νιώθουμε.

Κι έτσι, σχεδόν αμέσως μόλις νιώσουμε τις πρώτες τσιμπιές του φθόνου, αισθανόμαστε την ανάγκη να το κρύψουμε από τον εαυτό μας: δεν είναι φθόνος αυτό που νιώθουμε, αλλά επίγνωση της αδικίας στο μοίρασμα των πραγμάτων ή της προσοχής, και δυσαρέσκεια γι’ αυτή την αδικία, ακόμα και θυμός.

Επιπλέον, το άλλο άτομο δεν είναι πραγματικά ανώτερο αλλά απλώς τυχερό, υπερβολικά φιλόδοξο ή αδίστακτο.

Έτσι έφτασε εκεί που είναι. Έχοντας πείσει τον εαυτό μας ότι δεν μας παρακινεί ο φθόνος αλλά κάτι άλλο, δυσκολεύουμε και τους άλλους να εντοπίσουν τον υποβόσκοντα φθόνο. Βλέπουν μόνο τον θυμό μας, την αγανάκτησή μας, τις εχθρικές κριτικές, τον καυστικό έπαινο και ούτω καθεξής.

Επιθετικές παρορμήσεις

Τα αρχαία χρόνια, όσοι ένιωθαν έντονο φθόνο συχνά τον εκδήλωναν με πράξεις βίας, παίρνοντας δυναμικά ό,τι είχε ο άλλος ή ακόμα και καταφεύγοντας στον φόνο. Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Κάιν δολοφόνησε τον Άβελ από φθόνο. Οι αδελφοί του Ιωσήφ αποφάσισαν να τον ρίξουν σ’ ένα ξεροπήγαδο της ερήμου για να πεθάνει, επειδή ο πατέρας τους τον αγαπούσε περισσότερο απ’ όλους. Ο βασιλιάς Σαούλ προσπάθησε πολλές φορές να σκοτώσει τον νεότερο Δαβίδ, επειδή ήταν τόσο όμορφος και προικισμένος που τον τρέλαινε ο φθόνος.

Σήμερα, ωστόσο, οι άνθρωποι φέρονται πολύ πιο πολιτισμένα και έμμεσα, μπορούν να ελέγξουν τυχόν εμφανείς επιθετικές παρορμήσεις και να κρύψουν αυτό που νιώθουν.

Αντί να καταφύγουν στη βία, οι φθονεροί είναι πιθανό να σαμποτάρουν το έργο μας, να καταστρέψουν μια σχέση, να υπονομεύσουν τη φήμη μας, να μας βασανίζουν με κριτικές που στοχεύουν στις πιο βαθιές μας ανασφάλειες.

Αυτό τους επιτρέπει να διατηρούν την κοινωνική τους θέση τη στιγμή που προκαλούν βλάβη, ενώ οι στόχοι τους δεν υποπτεύονται καν ότι το κίνητρό τους είναι ο φθόνος. Δικαιολογούν αυτές τις ενέργειες στον εαυτό τους ως διόρθωση μιας ανισορροπίας ή αδικίας.

Αν κάποιος είναι θυμωμένος μαζί μας και εκφράσει τον θυμό του με πράξεις, μπορούμε να αναλύσουμε τον θυμό που αισθάνεται και να βρούμε έναν τρόπο για να τον εξουδετερώσουμε ή να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. Αλλά αν δεν μπορούμε να δούμε τον υποκείμενο φθόνο, αναπόφευκτα η εχθρική στάση του φθονερού μάς αιφνιδιάζει και αυτή η σύγχυση διπλασιάζει τον πόνο που βιώνουμε. «Γιατί όλοι έγιναν ξαφνικά τόσο ψυχροί μαζί μου;», «Γιατί απέτυχε το σχέδιο στα καλά καθούμενα;», «Γιατί απολύθηκα;». «Γιατί είναι εναντίον μου αυτός ο άνθρωπος;».

Αποκωδικοποίηση του φθόνου

Ο στόχος σας ως μελετητών της ανθρώπινης φύσης είναι να μεταμορφώσετε τον εαυτό σας σε άριστο αποκωδικοποιητή του φθόνου. Θα είστε ανελέητοι στην ανάλυσή σας και στην αποφασιστικότητά σας να φτάσετε στη ρίζα αυτού που παρακινεί τους ανθρώπους. Τα σημάδια που οι άνθρωποι εκπέμπουν από φθόνο είναι πιο δύσκολο να γίνουν αντιληπτά, αλλά υπάρχουν, και μπορείτε να μάθετε τη γλώσσα με λίγη προσπάθεια και οξυδέρκεια.

Δείτε το ως μια πνευματική πρόκληση. Καταφέρνοντας να τον αποκωδικοποιήσετε, δεν θα αισθάνεστε τόσο μπερδεμένοι. Θα καταλάβετε εκ των υστέρων ότι δεχτήκατε επίθεση από φθόνο και αυτή η γνώση θα σας βοηθήσει να το ξεπεράσετε. Ίσως μάλιστα καταφέρετε να δείτε εκ των προτέρων τα προειδοποιητικά σημάδια μιας τέτοιας επίθεσης και να την εκτονώσετε ή να την αποτρέψετε.

Και γνωρίζοντας τον κρυμμένο πόνο που προκαλεί μια επιτυχημένη επίθεση λόγω φθόνου, θα αποφύγετε τη συναισθηματική ζημιά, η οποία μπορεί να διαρκέσει για χρόνια. Αυτό δεν θα σας κάνει παρανοϊκό, απλά θα σας δώσει τα εφόδια που θα σας βοηθήσουν να ξεχωρίζετε τους ψεύτικους και μοιραίους φίλους (ή συναδέλφους) από τους αληθινούς, αυτούς που μπορείτε πραγματικά να εμπιστευτείτε.

Παθητικός κι ενεργητικός φθόνος

Πριν ασχοληθείτε με τις λεπτές αποχρώσεις του συναισθήματος, είναι σημαντικό να μάθετε να διακρίνετε μεταξύ παθητικού και ενεργητικού φθόνου. Όλοι μας θα αισθανθούμε αναπόφευκτα κάποιες φορές φθόνο, καθώς παρακολουθούμε ασυναίσθητα τους ανθρώπους γύρω μας και μας δίνεται η εντύπωση ότι έχουν περισσότερα από εμάς.

Είναι γεγονός της κοινωνικής ζωής ότι υπάρχουν πάντα άνθρωποι που είναι ανώτεροι από εμάς στον πλούτο, στη νοημοσύνη, στις ευκαιρίες και τα λοιπά.

Αν αυτές οι κρίσεις ζηλοφθονίας ανέβουν στο επίπεδο της συνείδησης και οξυνθούν κάπως, είναι πιθανό να πούμε κάτι που μπορεί να πληγώσει τον άλλο, κι αυτός είναι ένας τρόπος εκτόνωσης του συναισθήματος. Αλλά, γενικά, όταν βιώνουμε την παθητική μορφή φθόνου, δεν κάνουμε τίποτα που θα έβλαπτε τις σχέσεις μας με έναν φίλο ή συνάδελφο.

Όταν εντοπίζετε ενδείξεις παθητικού φθόνου σε άλλους (για παράδειγμα, μικρές σπόντες και επιπόλαια σχόλια που πληγώνουν), θα πρέπει απλώς να το ανεχτείτε ως γεγονός του ότι είστε κοινωνικό ζώο.

Αίσθηση κατωτερότητας

Μερικές φορές, ωστόσο, αυτός ο παθητικός φθόνος γίνεται ενεργητικός. Η υποκείμενη αίσθηση κατωτερότητας είναι πολύ ισχυρή, οδηγώντας σε εχθρότητα που δεν μπορεί να εκτονωθεί με ένα απλό πικρόχολο ή υποτιμητικό σχόλιο. Το να μηρυκάζει κανείς τον φθόνο του για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι επώδυνο και απογοητευτικό, αλλά η αγανάκτηση εναντίον του ατόμου που φθονεί μπορεί να είναι αναζωογονητική.

Το να κάνεις τον φθόνο σου πράξη και να βλάψεις το άλλο άτομο δίνει ικανοποίηση, όπως έγινε με την Τζέιν, αν και αυτή η ικανοποίηση είναι βραχύβια, επειδή οι φθονεροί άνθρωποι πάντα βρίσκουν κάτι καινούριο για να ζηλέψουν.

Πώς θα αναγνωρίσετε τα σημάδια οξείας μορφής φθόνου;

Ο στόχος σας είναι να εντοπίσετε τα σημάδια αυτής της πιο οξείας μορφής φθόνου πριν γίνει επικίνδυνος.

Μπορείτε να το κάνετε με τρεις τρόπους: μαθαίνοντας τα σημάδια του φθόνου που καταφέρνουν να διαρρεύσουν, γνωρίζοντας τους τύπους των ανθρώπων που είναι πιο επιρρεπείς στις πράξεις φθόνου και κατανοώντας τις συνθήκες και τις ενέργειες που μπορεί να προκαλέσουν ενεργητικό φθόνο.

Ποτέ δεν μπορείτε να δείτε όλες τις ενέργειες που υποκινούνται από τον φθόνο, γιατί οι άνθρωποι έχουν τον τρόπο να τις συγκαλύπτουν. Αλλά η χρήση και των τριών εργαλείων αποκωδικοποίησης θα αυξήσει τις πιθανότητες εντοπισμού.

Ας δούμε, όμως, μερικά σημάδια φθόνου.

Μικροεκφράσεις

Όταν οι άνθρωποι βιώνουν για πρώτη φορά φθόνο, δεν έχουν μάθει ακόμη να παραπλανούν τον εαυτό τους και να τον πείθουν ότι είναι κάτι άλλο, κι έτσι είναι πιο επιρρεπείς σε διαρροές απ’ όσο αργότερα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πρώτες εντυπώσεις είναι συχνά οι πιο ακριβείς και πρέπει να τους δοθεί πρόσθετο βάρος σε αυτή την περίπτωση.

Ο φθόνος συνδέεται περισσότερο με τα μάτια.

Η ρίζα της λατινικής λέξης για τον φθόνο, invidia, σημαίνει «να κοιτάζεις διαπεραστικά, να ερευνάς με τα μάτια σαν να είναι στιλέτο».

Η αρχική έννοια της λέξης συσχετίστηκε με το «κακό μάτι» και την πεποίθηση ότι ένα βλέμμα θα μπορούσε πραγματικά να μεταφέρει μια κατάρα και να βλάψει σωματικά κάποιον.

Τα μάτια είναι πράγματι μια σημαντική ένδειξη, αλλά η φθονερή μικροέκφραση επηρεάζει ολόκληρο το πρόσωπο.

Θα νιώσετε το βλέμμα του φθονερού να σας καρφώνει στιγμιαία, με μια ματιά που υποδηλώνει περιφρόνηση και εχθρότητα. Είναι το βλέμμα ενός παιδιού που αισθάνεται εξαπατημένο.

Με αυτό το βλέμμα, οι γωνίες του στόματος συχνά γέρνουν προς τα κάτω, η μύτη ανασηκώνεται περιφρονητικά, το πιγούνι πετάγεται προς τα έξω. Αν και αυτή η έκφραση θα είναι άμεση και δεν θα χαθεί αμέσως, δεν θα διαρκέσει περισσότερο από ένα δυο δευτερόλεπτα. Συνήθως ακολουθείται από ένα τεταμένο, ψεύτικο χαμόγελο.

Συχνά θα βλέπετε το βλέμμα κατά τύχη, καθώς γυρίζετε ξαφνικά το κεφάλι σας προς το μέρος του ή θα νιώσετε ότι τα μάτια του καρφώνονται πάνω σας χωρίς να τα κοιτάζετε απευθείας.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενάουερ (1788-1860) επινόησε έναν γρήγορο τρόπο για να αποσπά αυτά τα βλέμματα και να ελέγχει αν υπάρχει φθόνος.

Πείτε σε κάποιον που υποψιάζεστε ότι σας φθονεί κάποια καλά νέα για εσάς – μια προαγωγή, ένα νέο και συναρπαστικό ειδύλλιο, ένα συμβόλαιο για βιβλίο. Θα παρατηρήσετε μια φευγαλέα έκφραση απογοήτευσης. Ο τόνος της φωνής του καθώς σας συγχαίρει θα προδώσει κάποια ένταση και πίεση.

Με τον ίδιο τρόπο, πείτε του για κάποια ατυχία και παρατηρήστε την ανεξέλεγκτη μικροέκφραση χαράς στον πόνο σας, αυτό που είναι κοινώς γνωστό ως Schadenfreude (χαιρεκακία, κακεντρέχεια). Τα μάτια του λάμπουν για ένα δευτερόλεπτο.

Οι φθονεροί δεν μπορούν να συγκρατηθούν και να μη φανερώσουν τη χαρά τους ακούγοντας για κάποια κακοτυχία του ανθρώπου που φθονούν. Αν δείτε τέτοια έκφραση στις πρώτες συναντήσεις σας με κάποιον, όπως η Μαίρη με την Τζέιν, και επαναληφθεί, προσέξτε γιατί ετοιμάζεστε να βάλετε έναν επικίνδυνο, φθονερό άνθρωπο στη ζωή σας.

Δηλητηριώδης έπαινος

Πριν από μια μεγάλη επίθεση φθόνου συχνά προηγούνται μικρότερες – δηκτικά σχόλια που έχουν αποκλειστικό σκοπό να σας εκνευρίσουν. Παραδόξως, ο λοξός έπαινος είναι μια κοινή μορφή τους. Ας πούμε ότι έχετε ολοκληρώσει ένα έργο –ένα βιβλίο, μια ταινία, κάποιο δημιουργικό εγχείρημα– και η αρχική αντίδραση του κοινού είναι πολύ θετική.

Οι φθονεροί θα κάνουν ένα σχόλιο επαινώντας σας για τα χρήματα που θα βγάζετε τώρα, υπονοώντας ότι αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο έχετε μοχθήσει. Εσείς επιθυμείτε τον έπαινο για το ίδιο το έργο και την προσπάθεια που καταβάλατε και αντίθετα υπονοούν ότι το κάνατε για τα χρήματα. Νιώθετε μπερδεμένοι – σας έχουν επαινέσει, αλλά με τρόπο που σας κάνει να αισθάνεστε άβολα.

Επιπλέον, τέτοιου είδους σχόλια θα γίνουν σε στιγμές που επιλέγονται για να προκαλέσουν τη μέγιστη αμφιβολία και ζημιά, για παράδειγμα όταν έχετε μόλις ακούσει τα καλά νέα και πετάτε από χαρά.

Κατά τον ίδιο τρόπο, επισημαίνοντας την επιτυχία σας, μπορεί να αναφερθούν στα λιγότερο συμπαθή μέλη του κοινού σας, στις κατηγορίες των θαυμαστών ή των καταναλωτών που δεν κολακεύουν ιδιαίτερα το προφίλ σας.

«Ε, λοιπόν, είμαι σίγουρος ότι τα στελέχη της Γουόλ Στριτ θα το λατρέψουν». Πετάνε αυτό το σχόλιο ανάμεσα σε άλλα νορμάλ σχόλια, όμως σας κεντρίζει και καρφώνεται στο μυαλό σας. Ή θα επαινέσουν κάτι μόλις το χάσετε – μια δουλειά, ένα σπίτι σε μια ωραία γειτονιά, έναν σύζυγο που σας εγκατέλειψε. «Ήταν τόσο όμορφο σπίτι. Τι κρίμα». Όλα λέγονται με τρόπο που φαίνεται συμπονετικός, αλλά έχει δυσάρεστο αποτέλεσμα.

Ο δηλητηριώδης έπαινος φανερώνει σχεδόν πάντα φθόνο. Αισθάνονται την ανάγκη να επαινέσουν, αλλά αυτό που κυριαρχεί είναι η υποκείμενη εχθρότητα. Αν έχουν τη συνήθεια να σας επαινούν με αυτόν τον τρόπο, εάν το βιώσετε πολλές φορές, είναι πιθανώς μια ένδειξη για κάτι πιο έντονο που ξυπνάει μέσα τους.

Κακολογία

Αν ξέρετε κάποιον που του αρέσει να κουτσομπολεύει, ειδικά κοινούς γνωστούς, να είστε σίγουροι ότι θα κουτσομπολεύουν κι εσάς.

Και το κουτσομπολιό είναι συχνά προκάλυμμα του φθόνου, ένας βολικός τρόπος να τον εκτονώσουμε ανταλλάσσοντας κακόβουλες φήμες και ιστορίες.

Όταν μιλάνε για άλλους πίσω από την πλάτη τους, θα δείτε τα μάτια τους να λάμπουν και τη φωνή τους να ζωηρεύει – τους δίνει μια χαρά πολύ όμοια με τη Schadenfreude.

Θα βγάλουν στη φόρα ένα σωρό αρνητικές πληροφορίες για κάποιον κοινό γνωστό. Ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται στο κουτσομπολιό τους είναι ότι κανείς δεν είναι πραγματικά τόσο καλός και οι άνθρωποι δεν είναι αυτό που παριστάνουν.

Αν φτάσει ποτέ στ’ αφτιά σας μια φήμη που κυκλοφορεί για εσάς, λίγο ως πολύ αρνητική, ένα τέτοιο παράδειγμα θα πρέπει να είναι αρκετό για να τεντώσετε τις κεραίες σας. Αυτό που δείχνει ενεργητικό φθόνο σε αυτή την περίπτωση είναι ότι, αν και φίλοι σας, αισθάνονται την ανάγκη να φανερώσουν την υποκείμενη εχθρότητά τους σε ένα τρίτο πρόσωπο αντί να την κρατήσουν μέσα τους.

Αν παρατηρήσετε ότι οι φίλοι ή οι συνάδελφοί σας ξαφνικά είναι πιο ψυχροί απέναντί σας χωρίς προφανή λόγο, η πηγή της ψυχρότητάς τους μπορεί να είναι τέτοια κουτσομπολιά και αξίζει τον κόπο να τα ξετρυπώσετε. Σε κάθε περίπτωση, οι κατά συρροή κουτσομπόληδες δεν γίνονται καλοί και αξιόπιστοι φίλοι.

Η έλξη και η απώθηση

Oι φθονεροί τύποι χρησιμοποιούν συχνά τη φιλία και την οικειότητα ως τον καλύτερο τρόπο για να πληγώσουν τους ανθρώπους που ζηλεύουν. Δείχνουν ασυνήθιστη επιθυμία να γίνουν φίλοι σας. Σας πνίγουν στις φροντίδες. Αν είστε έστω και λίγο ανασφαλείς, αυτό θα σας επηρεάσει πολύ.

Σας επαινούν αφειδώλευτα από την πρώτη στιγμή. Χάρη στη στενή επαφή σας, καταφέρνουν να συγκεντρώσουν υλικό για εσάς και να βρουν τα αδύνατα σημεία σας. Ξαφνικά, όταν θα έχουν κερδίσει τη φιλία και την αγάπη σας, θα αρχίσουν να σας επικρίνουν με καυστικό τρόπο.

Η κριτική είναι συγκεχυμένη, δεν σχετίζεται με κάτι συγκεκριμένο που έχετε κάνει, αλλά παρ’ όλα αυτά σας κάνουν να αισθάνεστε ένοχοι.

Έπειτα ξαναβρίσκουν την αρχική τους ζεστασιά. Το μοτίβο επαναλαμβάνεται. Είστε παγιδευμένοι ανάμεσα στη ζεστή φιλία και στον πόνο που σας προκαλούν κάθε τόσο.

Όταν σας κατακρίνουν, βρίσκουν πάντα με μεγάλη ευστοχία πιθανά ελαττώματα στον χαρακτήρα σας ή λόγια που έχετε πει και για τα οποία ίσως έχετε μετανιώσει, δίνοντάς τους μεγάλη έμφαση. Είναι σαν δικηγόροι που συντάσσουν κατηγορητήριο εναντίον σας. Όταν έχετε πια αγανακτήσει και αποφασίζετε να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας, ή να τους επικρίνετε, ή να διακόψετε τη φιλία, σας αποδίδουν σκληρότητα, ακόμα και κακία, και φροντίζουν να το πουν σε άλλους.

Θα παρατηρήσετε ότι στο παρελθόν τους υπάρχουν κι άλλες έντονες σχέσεις με δραματικό τέλος, όπου πάντα φταίει ο άλλος άνθρωπος. Και στη βάση αυτού του μοτίβου –πράγμα που είναι δύσκολο να διακρίνουμε– βρίσκεται το γεγονός ότι επιλέγουν να γίνονται φίλοι με τους ανθρώπους που για κάποιο λόγο φθονούν και μετά να τους βασανίζουν αριστοτεχνικά.

Σε γενικές γραμμές, η κριτική που φαίνεται ειλικρινής αλλά δεν σχετίζεται άμεσα με κάτι που έχετε κάνει είναι συνήθως ισχυρή ένδειξη φθόνου.

Οι άνθρωποι θέλουν να σας εκφοβίσουν και να σας κατακλύσουν με κάτι αρνητικό, τόσο για να σας πληγώσουν, όσο και για να καλύψουν τα ίχνη του φθόνου τους.

Πέντε κοινοί τύποι φθονερού ατόμου, οι μεταμφιέσεις τους και οι συγκεκριμένες μορφές επίθεσής τους:

Ο ισοπεδωτής

Όταν τους γνωρίζετε για πρώτη φορά, οι ισοπεδωτές μπορεί να φαίνονται αρκετά διασκεδαστικοί και ενδιαφέροντες. Τείνουν να έχουν μια διαβολική αίσθηση του χιούμορ. Είναι καλοί στο να αποκαθηλώνουν τους ισχυρούς και να απομυθοποιούν τους επιτηδευμένους. Φαίνεται επίσης να μυρίζονται αμέσως κάθε αδικία και ανισότητα στον κόσμο.

Αλλά εκεί που διαφέρουν από τα άτομα με πραγματική ενσυναίσθηση για τους κατατρεγμένους είναι ότι οι ισοπεδωτές δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ή να εκτιμήσουν την αριστεία σε σχεδόν κανέναν, εκτός ίσως αν είναι νεκρός.

Έχουν εύθραυστο εγώ. Εκείνοι που έχουν επιτύχει στη ζωή τους τους κάνουν να αισθάνονται ανασφαλείς. Είναι πολύ ευάλωτοι σε αισθήματα κατωτερότητας. Ο φθόνος που αρχικά αισθάνονται για όσους είναι επιτυχημένοι καλύπτεται γρήγορα από αγανάκτηση.

Κατηγορούν τους επιτυχημένους ότι εκμεταλλεύτηκαν το σύστημα, ότι είναι υπερβολικά φιλόδοξοι ή απλά ότι στάθηκαν τυχεροί και δεν αξίζουν πραγματικά τον έπαινο. Καταλήγουν να συνδέσουν την αριστεία με την αδικία, ως έναν τρόπο για να κατευνάσουν τις ανασφάλειές τους.

Θα παρατηρήσετε ότι αν και ξέρουν να υποτιμούν τους άλλους, δεν σηκώνουν εύκολα αστεία σε βάρος τους. Συχνά εκθειάζουν την υποκουλτούρα και τα σκουπίδια, επειδή η μετριότητα δεν τους προκαλεί ανασφάλεια. Εκτός από το κυνικό χιούμορ τους, μπορείτε να αναγνωρίσετε αυτούς τους τύπους από τον τρόπο με τον οποίο μιλάνε για τη ζωή τους: τους αρέσει να διηγούνται ιστορίες για τις αδικίες που υφίστανται ενώ οι ίδιοι δεν ευθύνονται ποτέ.

Γίνονται εξαιρετικοί επαγγελματίες κριτικοί, επειδή μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό το μέσο για να κομματιάζουν εκείνους που ζηλεύουν κρυφά και να αμείβονται γι’ αυτό.

Ο κύριος στόχος τους είναι να φέρουν τους πάντες στο ίδιο μέτριο επίπεδο με τους ίδιους.

Αυτό μερικές φορές σημαίνει ισοπέδωση όχι μόνο των επιτυχημένων και των ισχυρών, αλλά και όσων περνάνε καλά, όσων φαίνεται να απολαμβάνουν τη ζωή τους ή είναι προσηλωμένοι στους στόχους τους, πράγμα που λείπει από τους ισοπεδωτές.

Να είστε πολύ προσεκτικοί με αυτούς τους τύπους, ιδιαίτερα στον χώρο εργασίας σας, γιατί θα σας κάνουν να νιώσετε ένοχοι για την επιθυμία σας να υπερέχετε. Θα ξεκινήσουν με παθητικοεπιθετικά σχόλια που σας καταλογίζουν την άσχημη λέξη «φιλοδοξία». Υπαινίσσονται ότι ανήκετε στις τάξεις των καταπιεστών.

Θα σας επικρίνουν με άσχημο και οδυνηρό τρόπο. Συχνά θα προχωρήσουν σαμποτάροντας ενεργά τη δουλειά σας, πράγμα που δικαιολογούν στον εαυτό τους με το άλλοθι ότι είναι ένα είδος αντισταθμιστικής δικαιοσύνης.

Ο δικαιωματικός χασομέρης

Σήμερα πολλοί άνθρωποι αισθάνονται δικαίως ότι είναι θεμιτό να έχουν επιτυχία και καλά πράγματα στη ζωή, αλλά συνήθως καταλαβαίνουν ότι κάτι τέτοιο θα απαιτήσει θυσία και σκληρή δουλειά. Μερικοί ωστόσο αισθάνονται ότι αξίζουν την προσοχή και πολλές ανταμοιβές σαν να τους οφείλονται φυσικά.

Αυτοί οι δικαιωματικοί χασομέρηδες είναι γενικά πολύ ναρκισσιστικοί.

Θα κάνουν ένα πρόχειρο προσχέδιο για ένα μυθιστόρημα ή σενάριο που θέλουν να γράψουν, ή θα έχουν μια «ιδέα» για μια λαμπρή επιχείρηση, και θα θεωρήσουν ότι αυτό είναι αρκετό για να προσελκύσει τον έπαινο και την προσοχή. Κατά βάθος, όμως, αυτοί οι νωθροί άνθρωποι αισθάνονται ανασφαλείς για την ικανότητά τους να πάρουν εκείνο που επιθυμούν.

Αυτός είναι ο λόγος που δεν ανέπτυξαν ποτέ την απαιτούμενη πειθαρχία.

Όταν βρεθούν κοντά σε υψηλόβαθμα άτομα που εργάζονται πολύ σκληρά και έχουν κερδίσει αληθινό σεβασμό για τη δουλειά τους, θα αντιληφθούν τις αμφιβολίες που έχουν για τον εαυτό τους και προσπαθούν να καταπιέσουν. Θα περάσουν γρήγορα από τον φθόνο στην εχθρότητα.

Ο Κρίστοφερ Ρεν (1632-1723) ήταν μια από τις μεγάλες ιδιοφυΐες του καιρού του, ξακουστός επιστήμονας και ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες της εποχής. Το πιο διάσημο έργο του ήταν ο καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο. Ο Ρεν ήταν επίσης πολύ συμπαθής σε όλους όσοι συνεργάζονταν μαζί του.

Ο ενθουσιασμός του, η προφανής αξιοσύνη του και ο χρόνος που αφιέρωνε στη δουλειά τον έκαναν δημοφιλή τόσο στο κοινό, όσο και στους εργάτες του. Ένας άνθρωπος όμως τον φθονούσε βαθιά, ένας κατώτερου επιπέδου αρχιτέκτονας που ήταν βοηθός του σε πολλά έργα. Ο Γουίλιαμ Τόλμαν πίστευε ότι οι ρόλοι τους έπρεπε να είχαν αντιστραφεί. Είχε πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, ήταν κακεντρεχής και είχε ροπή προς την τεμπελιά.

Όταν συνέβησαν ατυχήματα σε δύο από τα έργα του Ρεν, όπου έχασαν τη ζωή τους μερικοί εργάτες, ο Τόλμαν έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει τον προϊστάμενό του για αμέλεια. Έψαξε και βρήκε ακόμα και ασήμαντα παραπτώματα στη μακρά καριέρα του Ρεν, προσπαθώντας να αποδείξει ότι δεν άξιζε την τόσο μεγάλη του φήμη.

Επί σειρά ετών πάσχιζε μεθοδικά να αμαυρώσει την υπόληψή του, ισχυριζόμενος ότι αδιαφορούσε για τις ανθρώπινες ζωές και τα χρήματα των άλλων και ότι γενικά ήταν υπερτιμημένος.

Θόλωσε τόσο πολύ τα νερά, ώστε ο βασιλιάς έδωσε τελικά μερικές σημαντικές αναθέσεις στον πολύ λιγότερο ταλαντούχο Τόλμαν, πράγμα που εξόργισε τον Ρεν. Εντέλει, ο Τόλμαν έκλεψε και ενσωμάτωσε στα έργα του πολλές από τις καινοτομίες του Ρεν. Η άσχημη διαμάχη με τον Τόλμαν είχε μια πολύ δυσάρεστη, μακροπρόθεσμη επίπτωση στην ψυχική κατάσταση του Ρεν.

Στο εργασιακό σας περιβάλλον να είστε πολύ προσεκτικοί με αυτούς στους οποίους αρέσει να διατηρούν τη θέση τους με τη γοητεία και την πολιτική τους μάλλον παρά με την αξιοσύνη και την αποτελεσματικότητά τους. Είναι πολύ επιρρεπείς στον φθόνο και στο μίσος απέναντι σε όσους εργάζονται σκληρά και φέρνουν αποτελέσματα. Θα σας συκοφαντήσουν και θα σας σαμποτάρουν χωρίς να το καταλάβετε.

Ο μανιακός του γοήτρου

Ως κοινωνικά ζώα, εμείς οι άνθρωποι είμαστε πολύ ευαίσθητοι στο θέμα της κατάταξης και της θέσης μας σε μια ομάδα. Μετράμε την κοινωνική μας θέση με την προσοχή και τον σεβασμό που εισπράττουμε. Παρατηρούμε συνεχώς τις διαφορές και συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους.

Αλλά για ορισμένους ανθρώπους το γόητρο είναι κάτι περισσότερο από έναν τρόπο μέτρησης της κοινωνικής θέσης – είναι ο πιο σημαντικός, καθοριστικός παράγοντας της αυτοεκτίμησής τους.

Θα καταλάβετε αυτούς τους εμμονικούς τύπους από τις ερωτήσεις που σας κάνουν σχετικά με το πόσα χρήματα κερδίζετε, αν έχετε δικό σας σπίτι, σε τι είδους περιοχή βρίσκεται, αν πετάτε businessclass και ένα σωρό άλλα ασήμαντα πράγματα που μπορεί να χρησιμεύσουν ως μέτρο σύγκρισης. Αν έχετε υψηλότερη κοινωνική θέση από εκείνους, θα κρύψουν τον φθόνο τους προσποιούμενοι ότι θαυμάζουν την επιτυχία σας.

Αλλά αν είστε στο ίδιο επίπεδο ή αν τύχει να συνεργαστείτε μαζί τους, θα αναζητούν διαρκώς το παραμικρό σημάδι εύνοιας ή προνομίων που δεν έχουν και θα σας επιτεθούν με ύπουλο τρόπο, υπονομεύοντας τη θέση σας εντός της ομάδας.

Για τον διακεκριμένο παίκτη του μπέιζμπολ Ρέτζι Τζάκσον (γεννημένος το 1946), ο συμπαίκτης του στους Yankees Γκρεγκ Νετλς ταίριαζε σε αυτόν τον τύπο. Για τον Τζάκσον, ο Νετλς έμοιαζε να δίνει εξαιρετική προσοχή στα εύσημα και στους επαίνους που έπαιρναν οι άλλοι και όχι ο ίδιος. Πάντοτε συζητούσε και σύγκρινε τους μισθούς. Αυτό που πίκραινε τον Νετλς ήταν το ύψος του μισθού του Τζάκσον και η προσοχή που λάμβανε από τα μέσα ενημέρωσης.

Ο Τζάκσον είχε κερδίσει τον μισθό και την προσοχή που εισέπραττε λόγω του ταλέντου του στο άθλημα και της έντονης προσωπικότητάς του, αλλά ο φθονερός Νετλς το εξέλαβε με διαφορετικό τρόπο. Πίστευε απλά ότι ο Τζάκσον ήξερε πώς να παίζει με τα μέσα ενημέρωσης και να κερδίζει την εύνοια του ιδιοκτήτη των Yankees, Τζορτζ Σταϊνμπρένερ.

Έτσι, αποφάσισε ότι ο Τζάκσον δεν ήταν παρά ένα χειριστικό άτομο. Ο φθόνος του διέρρευσε με κακά αστεία σε βάρος του Τζάκσον, δηλητηριώδεις επαίνους και εχθρικά βλέμματα. Έστρεψε πολλά από τα μέλη του κλαμπ των Yankees εναντίον του Τζάκσον και έκανε τη ζωή του δύσκολη.

Όπως έγραψε ο Τζάκσον στην αυτοβιογραφία του «Είχα διαρκώς την αίσθηση πως ήταν από πίσω μου, έτοιμος να στρίψει το μαχαίρι».

Ένιωθε επίσης πως υπήρχε κάποιου είδους σιωπηρός ρατσισμός στον φθόνο του Νετλς, αφού ένας μαύρος αθλητής δεν ήταν δυνατόν να αμείβεται περισσότερο από τον ίδιο.

Μάθετε να αναγνωρίζετε τους διψασμένους για γόητρο από τον τρόπο που ανάγουν τα πάντα στο υλικό επίπεδο.

Όταν σχολιάζουν τα ρούχα που φοράτε ή το αυτοκίνητο που οδηγείτε, εστιάζουν πρωτίστως στο κόστος αυτών των πραγμάτων, κι όταν μιλούν για τέτοια θέματα, θα παρατηρήσετε κάτι παιδαριώδες στη συμπεριφορά τους, σαν να ξαναζούν ένα οικογενειακό δράμα, μια κατάσταση που τους έκανε να αισθάνονται ότι τα αδέλφια τους είχαν πάντα καλύτερα πράγματα από τους ίδιους.

Μην ξεγελαστείτε από το γεγονός ότι οδηγούν πιο παλιό αυτοκίνητο ή δεν ντύνονται ωραία. Αυτοί οι τύποι συχνά προσπαθούν να αντλήσουν γόητρο τραβώντας προς την αντίθετη κατεύθυνση: με το να φέρονται σαν καλόγεροι ή να ζουν σαν χίπηδες, ενώ στην πραγματικότητα λαχταρούν τις πολυτέλειες που δεν μπορούν να αποκτήσουν δουλεύοντας πολύ.

Αν συναναστρέφεστε τέτοιους τύπους, προσπαθήστε να υποτιμήσετε ή να κρύψετε πράγματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τον φθόνο τους και εκθειάστε τα υλικά τους αγαθά, τις δεξιότητές τους και την κοινωνική τους θέση με όποιο τρόπο μπορείτε.

Ο άνθρωπος της προσκολλήσεως

Σε κάθε περιβάλλον εξουσίας που δημιουργεί αυλή, αναπόφευκτα θα βρείτε ανθρώπους που προσελκύονται απ’ όσους είναι επιτυχημένοι ή ισχυροί, όχι από θαυμασμό αλλά από κρυφό φθόνο. Βρίσκουν έναν τρόπο να συνδεθούν μαζί τους ως φίλοι ή βοηθοί. Προσπαθούν να φανούν χρήσιμοι.

Μπορεί να θαυμάζουν τον προϊστάμενό τους για κάποια γνωρίσματά του, αλλά βαθιά μέσα τους πιστεύουν ότι οι ίδιοι δικαιούνται ένα μέρος της προσοχής που απολαμβάνει, χωρίς όμως να κοπιάσουν γι’ αυτή. Όσο περισσότερο χρόνο περνούν κοντά στον επιτυχημένο, τόσο τους κατατρώει αυτό το συναίσθημα.

Έχουν ταλέντο, έχουν όνειρα – γιατί, λοιπόν, ο ευνοημένος είναι ο προϊστάμενός τους;

Είναι άσοι στο να κρύβουν τον μύχιο φθόνο τους πίσω από μια βιτρίνα δουλοπρέπειας.

Όμως αυτοί οι τύποι προσκολλώνται επειδή τους δίνει ικανοποίηση το να βλάπτουν και να πληγώνουν το άτομο που έχει περισσότερα από τους ίδιους. Προσελκύονται από τους ισχυρούς επειδή αισθάνονται την επιθυμία να τους βλάψουν με κάποιον τρόπο.

Η Γιολάντα Σαλντίβαρ (γεννημένη το 1960) είναι ένα ακραίο παράδειγμα αυτού του τύπου. Δημιούργησε ένα μεγάλο fanclub για τη δημοφιλή Τεξανή τραγουδίστρια Σελίνα και στη συνέχεια κέρδισε την εύνοιά της, έγινε διευθύντρια των καταστημάτων ένδυσης που είχε η τραγουδίστρια και συγκέντρωσε περισσότερη δύναμη.

Η Σαλντίβαρ εκδήλωνε πραγματική λατρεία, αλλά στην πραγματικότητα αισθανόταν έντονο φθόνο. Σταδιακά άρχισε να γίνεται εχθρική και να κλέβει χρήματα από την επιχείρηση, πράγμα που θεωρούσε κάτι περισσότερο από δικαιολογημένο. Όταν ο πατέρας της Σελίνα τής ζήτησε τον λόγο, η αντίδρασή της ήταν να σχεδιάσει τη δολοφονία της τραγουδίστριας, σχέδιο που εντέλει πραγματοποίησε το 1995.

Αυτοί οι τύποι έχουν ένα χαρακτηριστικό που είναι κοινό σε όλους τους φθονερούς: δεν έχουν σαφή αίσθηση σκοπού στη ζωή τους.

Δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο προορισμός τους. Πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να κάνουν πολλά πράγματα και συχνά δοκιμάζουν διαφορετικές δουλειές. Πελαγοδρομούν και αισθάνονται ένα κενό μέσα τους. Φυσικά ζηλεύουν εκείνους που έχουν στόχους και συχνά θα φτάσουν μέχρι το σημείο να προσκολληθούν στη ζωή ενός τέτοιου ατόμου, εν μέρει επειδή θέλουν να πάρουν μερικά από αυτά που τους λείπουν και εν μέρει επειδή επιθυμούν να βλάψουν το άλλο άτομο.

Σε γενικές γραμμές, να είστε προσεκτικοί με όσους προσπαθούν να προσκολληθούν στη ζωή σας και να φανούν χρήσιμοι. Επιδιώκουν να σας προσελκύσουν σε μια σχέση όχι με την πείρα και τις ικανότητές τους, αλλά με την κολακεία και την προσοχή που σας δίνουν. Η μορφή της επίθεσής τους είναι να συγκεντρώσουν πληροφορίες για εσάς που μπορεί να διαρρεύσουν ή να διαδοθούν ως κουτσομπολιά, βλάπτοντας τη φήμη σας. Μάθετε να προσλαμβάνετε και να συνεργάζεστε με ανθρώπους που έχουν εμπειρία και όχι απλώς ευχάριστους τρόπους.

Ο ανασφαλής αρχηγός

Για μερικούς ανθρώπους, η κατάκτηση υψηλών θέσεων επιβεβαιώνει την αυτοεικόνα και ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους. Αλλά υπάρχουν και άλλοι που είναι πιο αγχώδεις. Μια υψηλή θέση τείνει να αυξήσει τις ανασφάλειές τους, τις οποίες φροντίζουν να κρύβουν. Κρυφά μέσα τους αμφιβάλλουν για το αν είναι αντάξιοι της ευθύνης. Βλέπουν άλλους που μπορεί να έχουν περισσότερο ταλέντο, ακόμα και υφισταμένους τους, με ζηλόφθονο μάτι.

Αν τυχαίνει να έχετε τέτοιους προϊσταμένους, θεωρείτε δεδομένο ότι είναι άνθρωποι με σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να έχουν γίνει αφεντικά;

Θα προσπαθήσετε να τους εντυπωσιάσετε με την εργατικότητά σας, να τους δείξετε ότι σας ενδιαφέρει η πρόοδος και η ανέλιξή σας και μετά από μερικούς μήνες ξαφνικά σας τοποθετούν σε κατώτερη θέση ή σας απολύουν, πράγμα που σας φαίνεται εντελώς ανεξήγητο αφού εσείς κάνατε άψογα τη δουλειά σας.

Δεν αντιληφθήκατε ότι ο προϊστάμενός σας ανήκει σε αυτή την κατηγορία και άθελά σας ξυπνήσατε τις αμφιβολίες του. Κρυφά φθονεί τα νιάτα σας, την ενέργειά σας, τις δυνατότητές σας και τα σημάδια του ταλέντου σας. Και τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα αν είστε προικισμένοι με κοινωνικές δεξιότητες και εκείνος δεν είναι.

Θα δικαιολογήσει την απόλυση ή τον υποβιβασμό με κάποιο αφήγημα που έχει επινοήσει και δεν θα ανακαλύψετε ποτέ την αλήθεια.

Ο Μάικλ Άισνερ, πανίσχυρος διευθύνων σύμβουλος της Disney επί μια εικοσαετία, είναι ένας τέτοιος τύπος. Το 1995 απέλυσε το νούμερο δύο της εταιρείας, τον Τζέφρι Κάτζενμπεργκ, επικεφαλής του κινηματογραφικού στούντιο, με την πρόφαση ότι είναι ευέξαπτος και δεν παίζει ομαδικά. Στην πραγματικότητα, ο Κάτζενμπεργκ έκανε υπερβολικά καλά τη δουλειά του.

Οι ταινίες που επέβλεπε έγιναν η κύρια πηγή εσόδων της Disney. Είχε το άγγιγμα του Μίδα. Αν και ποτέ δεν το παραδέχτηκε, ο Άισνερ ζήλευε σαφώς τον Κάτζενμπεργκ για το ταλέντο του και μετέτρεψε τον φθόνο σε εχθρότητα. Αυτό το μοτίβο επαναλαμβανόταν ξανά και ξανά με τους νέους δημιουργικούς ανθρώπους που έφερνε.

Δώστε προσοχή σε αυτούς που βρίσκονται πάνω από εσάς για σημάδια ανασφάλειας και φθόνου. Αναπόφευκτα θα έχουν ιστορικό απόλυσης υπαλλήλων για περίεργους λόγους.

Για παράδειγμα, δε θα μείνουν ικανοποιημένοι με την εξαιρετική αναφορά που στείλατε. Φυλάξτε τα νώτα σας δείχνοντας σεβασμό στους προϊσταμένους σας, κάνοντάς τους να φαίνονται καλύτεροι και κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους. Καμουφλάρετε τις λαμπρές ιδέες σας σαν να ήταν δικές τους. Αφήστε να πάρουν όλα τα εύσημα για τη σκληρή δουλειά σας. Η στιγμή που θα δικαιωθείτε και θα λάμψετε θα έρθει, αλλά όχι αν ξυπνήσετε ακούσια τις ανασφάλειές τους.

*Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Robert Greene: Οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.