Αλληλεγγύη και Ευτυχία

Ακρόαση άρθρου......

Σε προηγούμενο άρθρο κουβεντιάσαμε για τη σημασία και τα οφέλη της βίωσης θετικών συναισθημάτων στην καθημερινότητα μας και ποια είναι αυτά τα πράγματα που, αν υπάρχουν στη ζωή μας, είναι πιθανό να μας κάνουν πιο ευτυχισμένους. Συζητήσαμε ήδη για την αξία των στενών διαπροσωπικών σχέσεων, και στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στο πώς οι πράξεις αλληλεγγύης μπορούν να μας φέρουν ένα βήμα πιο κοντά στην προσωπική ευτυχία.

Μετά την είσοδο της Ελλάδας στην οικονομική κρίση εμφανίστηκαν διακριτές ομάδες πληθυσμού οι οποίες αντιμετώπιζαν δυσκολίες να ανταπεξέλθουν στις βασικές ανάγκες των ίδιων και των οικογενειών τους. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη δημιουργία διαφόρων συλλογικοτήτων που στόχο είχαν να διευκολύνουν τους ανθρώπους που δυσκολεύονταν σε διάφορους τομείς: Κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες υγείας, κοινωνικά παντοπωλεία παρέχουν δωρεάν τρόφιμα ή σε πολύ χαμηλές τιμές, κοινωνικά φροντιστήρια καλύπτουν τις ανάγκες μαθησιακής υποστήριξης απόρων μαθητών και άλλα πολλά.

Μερικά χρόνια αργότερα η χώρα μας δέχτηκε αθρόα είσοδο προσφύγων, οι οποίοι συχνά έφταναν εδώ σε κατάσταση εξαθλίωσης και στερούνταν είδη βασικής ανάγκης. Παρακολουθήσαμε τότε, και πολλοί από μας, λιγότερο ή περισσότερο, συμμετείχαμε, σε ένα μεγάλο κίνημα υποστήριξης των τραυματισμένων αυτών ανθρώπων. Ενώ, ταυτόχρονα, ξεκίνησε και μία μεγάλη συζήτηση αναφορικά με το πόσο σημαντική είναι η βοήθεια που προσφέρουν όλοι αυτοί οι εθελοντές στους κατατρεγμένους αυτούς ανθρώπους.

Τι γίνεται όμως με την ψυχολογία των εθελοντών;

Οι περισσότεροι άνθρωποι που νοιάζονται για τους άλλους με αλτρουιστικό τρόπο, το κάνουν από μία γνήσια επιθυμία να βοηθήσουν και να βελτιώσουν τον κόσμο γύρω τους. Παρόλα αυτά η σύγχρονη ψυχολογική έρευνα έχει δείξει ότι οι πράξεις καλοσύνης έχουν θετικά αποτελέσματα για όλους τους εμπλεκόμενους. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με τον εθελοντισμό ή απλά φροντίζουν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους με συστηματικό τρόπο αναφέρουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή τους, λιγότερα καταθλιπτικά συμπτώματα και καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά.

Τι θεωρείται όμως μία πράξη αλληλεγγύης;

Παρόλο που το η αλληλεγγύη είναι συνήθως συνδεδεμένη με τον εθελοντισμό σε μία οργανωμένη ομάδα ή συλλογικότητα, μπορεί και να είναι και μία απλή πράξη προσέγγισης ενός συναδέλφου ή συμμαθητή που μοιάζει κάτι να τον απασχολεί. Η πλειοψηφία των ερευνών συμφωνούν ότι όσο πιο πολύ νοιάζεται κάποιος για τους άλλους και συνεισφέρει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητές να βιώνει και ο ίδιος θετικά συναισθήματα με βάθος και διάρκεια (Morrow-Howell και συν., 2003).

Παίζει ρόλο η ηλικία των αλληλέγγυων;

Ποικίλες μελέτες καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία τείνουν να ωφελούνται περισσότερο από τις πράξεις αλληλεγγύης ενώ σε νεαρότερους ενήλικες η έρευνα δεν έχει να παρουσιάσει τόσο ισχυρή συσχέτιση μεταξύ αλληλεγγύης και θετικού συναισθήματος.

Ωστόσο, μία υπο – ομάδα νεαρών ενηλίκων που δεσμεύονται σε εθελοντικές δράσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα αναφέρουν συστηματικά υψηλότερα επίπεδα ποιότητας ζωής (Wheeler et al., 1998). Οι συγγραφείς της παρούσας μελέτης θεωρούν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί νεαροί ενήλικες που ασχολούνται με τον εθελοντισμό για μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να το έχουν κάνει με παρακίνηση του σχολείου ή με στόχο να πετύχουν κάποια δευτερογενή οφέλη, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους που το κάνουν γιατί το θεωρούν ηθική τους υποχρέωση. Αυτό σημαίνει ότι οι εθελοντές που έχουν «εσωτερικό κίνητρο» (π.χ.: Αυτοί που κινητοποιούνται από την ευχαρίστηση του να προσφέρουν) αισθάνονται μεγαλύτερη ικανοποίηση από αυτούς που έχουν «εξωτερικά κίνητρα» (π.χ.: Αποσκοπούν σε κάποιο όφελος) (Midlarsky, Kahana, 1993).

Τι γίνεται όμως με τους αποδέκτες της αλληλεγγύης;

Ερευνητικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι τα άτομα που λάμβαναν βοήθεια από εθελοντές έτειναν να βιώνουν μεγαλύτερα επίπεδα ευχαρίστησης, εάν ενθαρρύνονταν να συμμετέχουν ή με κάποιο τρόπο να συνεργάζονται με τους εθελοντές. Σε αντίθεση με αυτό, άτομα που παθητικά αποδέχονταν τη βοήθεια, δεν ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις γίνονταν πιο καταθλιπτικοί.

Πώς αποδεικνύεται όμως ότι οι πράξεις αλληλεγγύης μας κάνουν πιο ευτυχισμένους;

Όπως συμβαίνει στις περισσότερες έρευνες στο χώρο της ψυχολογίας είναι δύσκολο να αποδείξουμε ότι ο εθελοντισμός βελτιώνει την ψυχολογική κατάσταση των ατόμων, μιας και οι περισσότερες μελέτες αναδεικνύουν κυρίως συσχετίσεις ανάμεσα στις πράξεις αλληλεγγύης και την καλή ψυχική υγεία των ατόμων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε αν η βελτιωμένη ψυχική υγεία αποτελεί αποτέλεσμα της εθελοντικής εργασίας ή προϋπήρχε αυτής.

Υπάρχει, ωστόσο, μία έρευνα που έχει προσπαθήσει να προσεγγίσει το συγκεκριμένο θέμα με μία μακροχρόνια τυχαιοποιημένη μελέτη (Yuen et al., 2008). Οι συγγραφείς αυτής της μελέτης μοίρασαν τυχαία σε δύο ομάδες ένα πληθυσμό ηλικιωμένων ατόμων: Τα άτομα της πρώτης ομάδας παρείχαν εθελοντικές υπηρεσίες συστηματικά για τρεις μήνες, ενώ τα άτομα της άλλης ομάδας (ομάδα ελέγχου) δεν έκαναν τίποτα. Στο τέλος της μελέτης, οι ερευνητές βρήκαν ότι άνθρωποι που πρόσφεραν εθελοντική εργασία σκόραραν υψηλότερα στους δείκτες ψυχικής υγείας συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Τα αποτελέσματα αυτά διατηρήθηκαν και τρεις μήνες μετά την ολοκλήρωση της έρευνας καταδεικνύοντας ότι τα πλεονεκτήματα της εθελοντικής εργασίας μπορεί να έχουν μακροχρόνιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ατόμων.

Πώς γινόμαστε αλληλέγγυοι;

Παρόλο που ο εθελοντισμός αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπεριφοράς νοιαξίματος για τους άλλους, η σύγχρονη ψυχολογική έρευνα προσπαθεί να κατανοήσει τους παράγοντες που κάνουν ορισμένα άτομα να νοιάζονται για τους συνανθρώπους τους και το περιβάλλον τους περισσότερο από άλλα.

Τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες με αλτρουιστικά χαρακτηριστικά τείνουν να νοιάζονται περισσότερο για τους άλλους; Ή, μπορεί τα συναισθήματα ανάτασης, που αισθάνεται κάποιος όταν παρατηρεί άλλα άτομα να κάνουν καλές πράξεις, να κινητοποιούν συμπεριφορές βοήθειας; Γενικότερα, πώς οι πολιτισμικές πρακτικές και πεποιθήσεις επηρεάζουν τις συμπεριφορές αλληλεγγύης;

Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις μας κατευθύνουν προς τη διαπίστωση ότι το πόσο νοιάζεται ο καθένας σχετίζεται με το πλαίσιο στο οποίο ζει, ενώ οι κοινωνικές επιρροές φαίνεται ότι έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο κατά πόσο κάποιος νοιάζεται για την ποιότητα ζωής των συνανθρώπων του. Για παράδειγμα, μία έρευνα του 2001, προσπάθησε να κατανοήσει πώς το πολιτισμικό περιβάλλον μπορεί να επηρεάζει τις συμπεριφορές αλληλεγγύης φοιτητών από τη Μ. Βρετανία και την Ταιβάν. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι συμπεριφορές αλληλεγγύης εκφράζονται διαφορετικά ανάλογα με τον κατά πόσο το πολιτισμό πλαίσιο είναι προσανατολισμένο προς την αυτονομία ή την αλληλεξάρτηση, ενώ συνολικά φάνηκε ότι μία ισορροπία ανάμεσα στα δύο οδηγεί σε καλύτερα επίπεδα ποιότητας ζωής.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι παρόλο που οι άνθρωποι που προσφέρουν εθελοντικές υπηρεσίες, συχνά, έρχονται σε επαφή με μεγάλο ανθρώπινο πόνο, που πολλές φορές αγγίζει τα όρια της εξαθλίωσης, στο τέλος της μέρας αισθάνονται θετικά συναισθήματα.

Το παράδοξο αυτό φαινόμενο πιθανά σχετίζεται με την αίσθηση των ατόμων ότι συνεισφέρουν έστω και λίγο στην ανακούφιση αυτού του πόνου, ότι συμβάλλουν σε έναν υψηλότερο σκοπό που ξεπερνά κατά πολύ τους ίδιους σαν άτομα, αλλά και, ταυτόχρονα, μέσα από μία επανανοηματοδότηση της ίδιας τους της ζωής και της αξίας αυτών που στην καθημερινότητα θεωρούνται δεδομένα.