Μια συνέντευξη για τη Θετική Ψυχολογία, με την Ελένη Λεμπιδάκη, Σύμβουλο Επαγγελματικού Προσανατολισμού της Ison

Ακρόαση άρθρου......

Η θετική ψυχολογία είναι ένας νέος τομέας της ψυχολογίας που με μια απλοϊκή διατύπωση, μπορούμε να πούμε ότι έχει ως αντικείμενο και στόχο, την επίτευξη της ψυχολογικής ευημερίας.

Συναντηθήκαμε διαδικτυακά με την Ελένη Λεμπιδάκη, Σύμβουλο Επαγγελματικού προσανατολισμού της ISON Psychometrica και μιλήσαμε μαζί της, για τον τομέα της θετικής ψυχολογίας.

Τη ρωτήσαμε για τις εφαρμογές της θετικής ψυχολογίας και τις διαφορές της με τις παραδοσιακές ψυχολογικές προσεγγίσεις. Ρωτήσαμε ακόμη για την αισιοδοξία, την ευτυχία, τα αρνητικά συναισθήματα, το νόημα της ζωής.

Ακολουθούν οι απαντήσεις που μας έδωσε!

ΕΡ. Τελικά μπορούμε όλοι να νιώσουμε ευτυχισμένοι;
ΑΠ. Το αίσθημα του ανικανοποίητου, της ματαιότητας, της δυστυχίας και η αποθάρρυνση που τα συνοδεύει, μαυρίζουν τη ζωή πολλών ανθρώπων στη κοινωνία που ζούμε. Όμως, όποιες κι αν είναι οι συνθήκες που ζει η κάθε μία και ο καθένας δεν είναι αυτές που καθορίζουν τα συναισθήματα. Η στάση μας απέναντι στο οποιαδήποτε ερέθισμα είναι που καθορίζει τα συναισθήματά μας και όχι το ερέθισμα καθαυτό. Ξέρουμε, ότι από το ίδιο γεγονός ένας μπορεί να γελάσει, ένας άλλος να τρομάξει, ένας να θυμώσει, και ένας να το προσπεράσει αδιάφορα. Εμείς είμαστε οι κύριοι των συναισθημάτων μας και όχι τα εξωτερικά ερεθίσματα.

ΕΡ. Τι είναι η Θετική Ψυχολογία; Γιατί θετική;
ΑΠ. Η θετική ψυχολογία είναι ένας πρόσφατος τομέας ψυχολογικής θεωρίας και έρευνας, τοποθετείται μόλις το 1998, που επικεντρώνεται στην ανάπτυξη του ανθρώπου, την καλλιέργεια ικανοτήτων και την επίτευξη της ψυχολογικής ευημερίας. Πέρα από την επιστημονική μελέτη του ατόμου, επεκτείνεται και στους κοινωνικούς θεσμούς που ενισχύουν την ευημερία και δίνουν στη ζωή νόημα και σκοπό. Σύμφωνα με τους δύο θεμελιωτές του εν λόγω επιστημονικού πεδίου, τους ψυχολόγους Martin Seligman και Mihaly Csikszentmihalyi, η θετική ψυχολογία περιλαμβάνει τη μελέτη των "πολύτιμων υποκειμενικών εμπειριών", όπως η ευημερία, η ευτυχία, η ικανοποίηση, η ελπίδα και η αισιοδοξία, καθώς και των θετικών μεταβλητών, όπως η δημιουργικότητα, η ψυχολογική ανθεκτικότητα, η σοφία κ.ά., που συμβάλλουν στο νόημα της ζωής.

ΕΡ. Πού μπορεί να εφαρμοστεί η θετική ψυχολογία;
ΑΠ.Τα συμπεράσματα της θετικής ψυχολογίας εφαρμόζονται με επιτυχία σε πολλούς κλάδους της ψυχολογίας, συμπεριλαμβανομένης της οργανωτικής ψυχολογίας, της αναπτυξιακής ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης, καθώς και σε άλλους κλάδους, όπως η εκπαίδευση, η υγεία και η ιατρική επιστήμη γενικότερα, η οικονομία, η πολιτική επιστήμη και το μάνατζμεντ. Από τα μέχρι τώρα δεδομένα, φαίνεται, πως το ενδιαφέρον αυτό των ερευνητών, συνεχώς αυξάνεται.

ΕΡ. Σε τι διαφέρει από τις παλιότερες διαδεδομένες ψυχολογικές προσεγγίσεις;
ΑΠ. Η θετική ψυχολογία έχει ως βάση τους «ψυχικά υγιείς». Η διαφορά της από τις ψυχολογικές προσεγγίσεις του περασμένου αιώνα έγκειται στο ότι, αντί να επικεντρώνεται στον εντοπισμό και τη θεραπεία των ψυχολογικών ασθενειών και την αντιμετώπιση των ανθρώπινων αδυναμιών, η θετική ψυχολογία θέτει ως στόχο τη μελέτη των παραγόντων που συμβάλλουν στην ικανότητα του κάθε ατόμου να ευημερεί, καθώς και των ομαδικών ιδιοτήτων που προάγουν την ικανοποίηση και τη δημιουργικότητα σε έναν εργασιακό χώρο αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Οι εκπρόσωποι της θετικής ψυχολογίας υποστηρίζουν, ότι η ψυχολογία είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη μελέτη των ανθρώπινων ελλειμμάτων και διαταραχών και ότι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να διαμορφώνουν τη ζωή τους, ώστε να επιτύχουν την ευτυχία. Είναι σημαντικό, ότι οι θετικοί ψυχολόγοι πιστεύουν, πως η επίτευξη της ευτυχίας, της εκπλήρωσης και της ευημερίας συμβάλει στην προαγωγή της ψυχικής και σωματικής υγείας.

ΕΡ. Άρα σε τι θα λέγατε ότι εστιάζει περισσότερο η θετική ψυχολογία;
ΑΠ. Η θετική ψυχολογία επικεντρώνεται, όπως έχει ήδη αναφερθεί, σε δύο έννοιες: την ευτυχία και την ευημερία. Αν και οι λέξεις είναι αρκετά συναφείς, η ευτυχία, ένα συναίσθημα χαράς, ευθυμίας και ικανοποίησης, θεωρείται μια πτυχή της ευημερίας. Η ευημερία από την άλλη είναι μια κατάσταση ευτυχίας και ικανοποίησης, με χαμηλά επίπεδα άγχους, συνολικά καλή σωματική και ψυχική υγεία και καλή ποιότητα ζωής. Η υποκειμενική ευημερία είναι η εκτίμηση του ατόμου για το επίπεδο ευτυχίας του και την ικανοποίηση από τη ζωή του. Ο Seligman προσδιόρισε τη νοηματοδότηση, ως έναν από τους βασικούς παράγοντες που καθορίζουν την υποκειμενική ευημερία ενός ατόμου. Όταν δηλαδή οι άνθρωποι βρίσκουν νόημα στη ζωή τους, όταν αισθάνονται ότι η ζωή τους έχει σκοπό και αποκτά σημασία για τους άλλους ανθρώπους, βιώνουν αυξημένη ικανοποίηση από αυτήν.

ΕΡ. Τι λέτε για τις έννοιες «αισιοδοξία» και «ελπίδα», ποια είναι η σημασία αυτών των λέξεων για τη θετική ψυχολογία;
ΑΠ. Η αισιοδοξία και η ελπίδα έχει να κάνει με την προσωπική ερμηνεία του ατόμου σε σχέση με το μέλλον. Μας παρέχουν το θετικό πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουμε τον κόσμο και σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, φαίνεται να έχουν ευεργετική επίδραση στους ανθρώπους. Αυτές οι στάσεις, μπορούν να ενισχύσουν την αντοχή μας σε δύσκολες στιγμές και να μας εμπνεύσουν να επιδιώξουμε τους στόχους μας.

ΕΡ. Πολύ καλά όλα αυτά, όμως τι γίνεται με τα αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, που όλοι βιώνουμε;
ΑΠ. Τα αρνητικά συναισθήματα αναγνωρίζονται και θεωρούνται εξίσου σημαντικά με τα θετικά. Σε καμία περίπτωση, η απόλαυση των θετικών συναισθημάτων, δεν μπορεί να επιτευχθεί με την καταπίεση των αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο θυμός, ο φόβος, η απογοήτευση κ.λπ. Η συνειδητοποίηση του πως αισθανόμαστε, ακόμη και αν πρόκειται για αρνητικό συναίσθημα, θα βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε και να επεξεργαστούμε τα αρνητικά συναισθήματα. Μία απλή πράξη κατονομασίας των αρνητικών συναισθημάτων μας, τους δίνει λιγότερη επίδραση στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Το ζητούμενο δεν είναι να τα εξαλείψουμε, πράγμα αδύνατο, αλλά να μειώσουμε τη ψυχοφθόρο επιρροή τους, επικεντρώνοντας τη προσοχή μας στα θετικά.

ΕΡ. Τι είναι λοιπόν αυτό που χρειάζονται οι άνθρωποι για να είναι ευτυχισμένοι;
ΑΠ. Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι η επιθυμία για ευτυχία και εκπλήρωση στη ζωή μοιράζεται από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Εντούτοις στην ερώτηση: «Τι θα σε έκανε ευτυχισμένο;», τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι, ιδίως στις δυτικές χώρες, αναφέρουν τα χρήματα, τη φήμη ή την εικόνα τους. Όλα αυτά αντιπροσωπεύουν εξωτερικές ανταμοιβές, πράγματα που βρίσκονται έξω από τον άνθρωπο. Ωστόσο οι εξωγενείς παράγοντες, όπως οι βαθμοί και τα χρήματα, το κύρος και η αποδοχή των άλλων, συνδέονται με χαμηλά επίπεδα ευτυχίας και ευημερίας. Αντίθετα, οι εσωτερικοί στόχοι, εκείνοι που βασίζονται σε εσωτερικές ανταμοιβές, όπως η προσωπική εξέλιξη, η ανάπτυξη στενών σχέσεων, η βοήθεια προς τους άλλους και η αίσθηση ότι αποτελούν μέρος μιας κοινότητας, συνδέονται με υψηλότερα επίπεδα ευημερίας και ευτυχίας.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, σύμφωνα με τη θετική ψυχολογία, στοιχεία που θεωρούνται απαραίτητα για την ευημερία (χωρίς να αποτελούν την τέλεια συνταγή) είναι:

• Η βίωση θετικών συναισθημάτων και του αισθήματος της επίτευξης.
• Η ενασχόληση με δραστηριότητες που μας ενδιαφέρουν και μας προκαλούν.
• Οι ανθρώπινες σχέσεις αγάπης και υποστήριξης.
• Η ύπαρξη ενός σκοπού στη ζωή.

ΕΡ. Πώς μπορούν οι άνθρωποι να βρουν νόημα στη ζωή τους;
ΑΠ. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι απλή και ήδη γνωστή, όμως πλέον έχουμε προς επίρρωσή της, την επιστημονική απόδειξη. Οι έρευνες δείχνουν ότι το να βοηθάμε τους άλλους, να επιδιώκουμε στόχους που είναι σημαντικοί για εμάς και το να αναπτύσσουμε μια σαφή αίσθηση του ποιοι είμαστε και γιατί, βοηθούν στη βελτίωση της αίσθησης του νοήματος της ζωής μας. Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν νόημα στην οικογένειά τους, μεγαλώνοντας παιδιά και ενισχύοντας τους οικογενειακούς δεσμούς, κάποιοι άλλοι έχοντας καλλιτεχνικές δραστηριότητες (μουσική, ζωγραφική, θέατρο, χορός, κ.λπ.) άλλοι συμμετέχοντες σε κοινοτικές δραστηριότητες ή προσφέροντας εθελοντική εργασία για σκοπούς που θεωρούν σημαντικούς, ενώ άλλοι μέσω της εργασίας τους εκφράζουν την δημιουργικότητά τους παρέχοντας ταυτόχρονα ωφέλιμο έργο.

ΕΡ. Θα μπορούσατε να δώσετε μερικά ακόμα παραδείγματα για να το πετύχουμε αυτό;
ΑΠ. Η θετική ψυχολογία έχει διαπιστώσει, ότι ορισμένα απλά βήματα μπορούν να αυξήσουν την ευτυχία και την ευημερία των ανθρώπων. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν δραστηριότητες που μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς καθημερινά. Ένα παράδειγμα αποτελεί το να εκφράζουμε ευγνωμοσύνη, καθώς αυτή η πρακτική μας καθιστά πιο επικεντρωμένους στα θετικά και βοηθά στη μείωση του άγχους.

Ένας τρόπος για να το πετύχει κανείς αυτό, πέρα από το να το εκφράσει λεκτικά, είναι μέσα από τη συμπλήρωση σε τακτική βάση ενός ημερολόγιου. Επίσης βοηθάει πολύ, όπως προείπαμε, η εκτέλεση «καλών» πράξεων. Η βοήθεια (μικρή ή μεγάλη) που παρέχεται, είτε έχει τη μορφή χάρης ή δώρου, εθελοντισμού, μιας δωρεάς χρημάτων για καλό σκοπό ή οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά που αποσκοπεί στο να βοηθήσει τους άλλους χωρίς την προσδοκία ανταλλάγματος.

Οι έρευνες, σχετικά με τη φιλοκοινωνική συμπεριφορά, έχουν από καιρό διαπιστώσει, ότι η βοήθεια προς τους άλλους αυξάνει τα συναισθήματα χαράς. Μια ακόμα καλή πρακτική είναι η εστίαση στις εμπειρίες. Πολλοί από εμάς έχουμε διαπιστώσει, ότι το να έχουμε αρκετά χρήματα για να αγοράσουμε όλα τα πράγματα που επιθυμούμε δε θα μας φέρει την ευτυχία. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν, ότι η αγορά απτών αντικειμένων, όπως ηλεκτρονικά είδη, κοσμήματα ή αυτοκίνητα, προσφέρει μόνο βραχυπρόθεσμη ευχαρίστηση, αλλά οι εμπειρίες, όπως ταξίδια, συναυλίες ή θεατρικές παραστάσεις, δημιουργούν ευτυχία που συνήθως διαρκεί πολύ περισσότερο, ειδικότερα όταν αυτές οι εμπειρίες μοιράζονται με άλλα άτομα. Τέλος, η πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να αυξήσει τα συναισθήματα ευεξίας, εκτός από το να ηρεμεί το μυαλό και το σώμα.

ΕΡ. Τι θα θέλατε να πείτε κλείνοντας αυτή τη συζήτηση;
ΑΠ. Συνολικά, η θετική ψυχολογία συμβάλλει στην κατανόηση από τους ανθρώπους του πώς να ζουν ικανοποιητικές ζωές, μεγιστοποιώντας τις δυνατότητές τους. Ως άτομα, μπορούμε να λάβουμε προληπτικά μέτρα για να ενισχύσουμε το δικό μας επίπεδο ευημερίας. Ωστόσο, δεν ζούμε απομονωμένες ζωές. Είμαστε μέρος μιας ευρύτερης κοινότητας, πολίτες μιας χώρας και κάτοικοι αυτής της γης.

Η ευημερία μας επηρεάζεται επίσης από παράγοντες σε κοινοτικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Θα ήταν ελλιπές να εστιάζουμε μόνο στις ατομικές συμπεριφορές, τα συναισθήματα και τις σκέψεις. Για το σκοπό αυτό, η θετική ψυχολογία επιδιώκει να εστιάσει στους θετικούς παράγοντες που επιτρέπουν στους ανθρώπους να ευημερούν, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

* Αναφορικά με το mindfulness, το mindfulness αναπτύχθηκε παράλληλα με την θετική ψυχολογία και κατέκτησε μέσα σε λίγα χρόνια όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια και κάθε είδους οργανισμούς, γιατί ενώ είναι απλό και προσιτό, φέρνει εξαιρετικά αποτελέσματα σε όλους.

Σημειώσεις

Η Ελένη Λεμπιδάκη είναι Κοινωνιολόγος - Σύμβουλος Σταδιοδρομίας. Πτυχιούχος τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου με μεταπτυχιακό στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και μεταπτυχιακή ειδίκευση στη Συμβουλευτική και τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό.

Η ISON Psychometrica υλοποιεί προγράμματα βιωματικής εκπαίδευσης για τα οποία μπορείτε να ενημερωθείτε πλήρως στο ακόλουθο λινκ: totalmindfulness.info