Βοηθάει ο σύντομος ύπνος στη διάρκεια της ημέρας;

Ακρόαση άρθρου......

Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, ο Ντέιβιντ Ντίγκες μαζί με τον ευφυή συνεργάτη του Δρ. Μαρκ Ρίουζκιντ διεξήγαγαν άλλη μια σειρά πρωτοποριακών μελετών για να εξετάσουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του σύντομου ύπνου στην περίπτωση της αναπόφευκτης στέρησης ύπνου.

Επινόησαν τον όρο «power naps» - ή καλύτερα υπέκυψαν σε αυτόν. Ασχολήθηκαν πολύ με την αεροπορία, μελετώντας πιλότους σε μεγάλες πτήσεις.

Η πιο επικίνδυνη στιγμή της πτήσης είναι η προσγείωση, η οποία συμβαίνει στο τέλος του ταξιδιού, όταν η έλλειψη ύπνου είναι πλέον μεγαλύτερη. Θυμηθείτε πόση κούραση και νύστα νιώθετε στο τέλος μιας νυχτερινής, υπερατλαντικής πτήσης, όντας σε κίνηση για περισσότερες από είκοσι τέσσερις ώρες. Θα αισθανόσασταν ότι είστε σε άριστη κατάσταση, έτοιμος να προσγειώσετε ένα Boeing 747 με 467 επιβάτες, αν είχατε τις γνώσεις να το κάνετε;

Κατά τη διάρκεια αυτής της τελευταίας φάσης του ταξιδιού, που στην αεροπορία είναι γνωστή ως «αρχή της καθόδου για προσγείωση», συμβαίνει το 68% των αεροπορικών δυστυχημάτων.

Προσχεδιασμένος ύπνος μικρής διάρκειας

Οι ερευνητές προσπάθησαν να απαντήσουν στην ακόλουθη ερώτηση που έθεσε η ομοσπονδιακή υπηρεσία πολιτικής αεροπορίας των ΗΠΑ (FAA): Αν ένας πιλότος μπορεί να κοιμηθεί μόνο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα (40-120 λεπτά) μέσα σε διάστημα τριάντα έξι ωρών, πότε θα πρέπει να το κάνει προκειμένου να περιορίσει τη νοητική κοπώση και τα κενά αυτοσυγκέντρωσης: στην αρχή της πρώτης νύχτας, στη μέση ή το επόμενο πρωί;

Στην αρχή αυτό φαινόταν να μην έχει λογική, όμως ο Ντίνγκες και ο Ρόουζκιντ έκαναν μια έξυπνη πρόβλεψη βασισμένη στη βιολογία. Σκέφτηκαν ότι, αν παρεμβάλλεις έναν σύντομο ύπνο στην αρχή μιας περιόδου στέρησης ύπνου, είναι σαν να παρεμβάλλεις ένα μαξιλάρι ασφαλείας, αν και προσωρινό και ανεπαρκές, που θα προστάτευε τον εγέφαλο από τα καταστροφικά κενά συγκέντρωσης.

Είχαν δίκιο. Οι πιλότοι βίωναν λιγότερους μικρο-ύπνους στα τελευταία στάδια της πτήσης όταν είχαν κοιμηθεί στη μέση της νύχτας ή το επόμενο πρωί, όταν η στέρηση ύπνου είχε ήδη προχωρήσει πολύ.

Είχαν ανακαλύψει το ισοδύναμο του ύπνου για ένα ιατρικό σχήμα πρόληψης κατά θεραπείας. Το πρώτο προσπαθεί να αποτρέψει ένα πρόβλημα πριν αυτό συμβεί. Αυτό έγινε και με τα σύντομα διαστήματα ύπνου. Πράγματι, αυτός ο υπνάκος στην αρχή της νύχτας μείωνε επίσης τις φορές που οι πιλότοι αποκοιμήθηκαν ελαφρά κατά τα τελευταία ενήντα λεπτά της πτήσης. Υπήρξαν λιγότερες τέτοιες παρεμβολές όπως έδειξαν τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα.

Όταν ο Ντίνγκες και ο Ρόουζκιντ ανέφεραν τα ευρήματά τους στη στη FAA, σύστησαν αυτός ο «προφυλακτικός ύπνος μικρής διάρκειας» -ύπνος μιρκής διάρκειας στην αρχή των μακρινών πτήσεων- να γίνει συνήθεια στους πιλότους, κάτι που εφαρμόζουν πολλές αεροπορικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο. Η FAA, παρόλου που πίστευε στην ισχύ των ευρημάτων, είχε αμφιβολές για την ονοματολογία. Πίστευε ότι ο όρος «προφυλακτικός» θα αποτελούσε την αφορμή για πολλά αστεία ανάμεσα στους πιλότους.

Ο Ντίνγκες πρότεινε εναλλακτικά τον όρο «προσχεδιασμένος ύπνος μικρής διάρκειας». Η FAA δεν ενέκρινε ούτε αυτό τον όρο γιατί πίστευε ότι είναι πολύ «διοικητικός». Πρότεινε τον όρο «δυναμικός ύπνος», θεωρώντας ότι ταίριαζε καλύτερα με τις ηγετικές -ή κυριαρχικές- θέσεις εργασίας, είτε ήταν διευθυντές ή στρατιωτικά στελέχη. Κι έτσι γεννήθηκε ο «δυναμικός ύπνος».

Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι, ιδιαίτερα σε τέτοιες θέσεις, πίστεψαν λανθασμένα ότι ένας τέτοιος «δυναμικός ύπνος» ήταν αρκετός για να επιβιώσουν και να λειτουργούν άριστα ή σε αποδεκτό επίπεδο.

Ο σύντομος ύπνος έγινε συνώνυμο του ανακριβούς συμπεράσματος που επέτρεπε να παραλείπουν τον επαρκή ύπνο, τη μία νύχτα μετά την άλλη, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με την ελεύθερη χρήση καφεΐνης.

Δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι ένα φάρμακο, κάποια συσκευή ή η δύναμη της θέλησης, όσο μεγάλη και να είναι, μπορεί να αναπληρώσει τον ύπνο.

Ο σύντομος ύπνος μπορεί να αυξήσει στιγμιαία τη βασική αυτοσυγκέντρωση σε συνθήκες στέρησης ύπνου, όπως και η καφεΐνη σε μικρή ποσότητα.

Στις επόμενες μελέτες που διεξήγαγε ο Ντίνγκες και πολλοί άλλοι ερευνητές, αποδείχθηκε ότι ούτε ο σύντομος ύπνος ούτε η καφεΐνη μπορούν να διασώσουν τις πιο σύνθεςτες λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως η μάθηση, η μνήμη, η συναισθηματική σταθερότητα, η σύνθετη σκέψη και η λήψη αποφάσεων.

Ίσως μια μέρα ανακαλύψουμε μια τέτοια αντισταθμιστική μέθοδο. Προς το παρόν, όμως δεν υπάρχει φάρμακο που να αντικαθιστά αποδεδειγμένα τα οφέλη μίας ολοκληρης νύχτας ύπνου για τον εγκέφαλο και το σώμα.

Ο Ντέβιντ Ντίνγκες έχει απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση σε όποιον ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιβιώσει με περιορισμένο ύπνο να επισκεφτεί το εργαστήριό του για δέκα μέρες. Θα του ζητήσει να κοιμάται όσο θεωρεί ότι του είναι αρκετό και θα μετρήσει τις νοητικές του λειτουργίες. Ο Ντίνγκες είναι σίγουρος ότι το άτομο θα παρουσιάσει μείωση της εγκεφαλικής και σωματικής λειτουργίας. Μέχρι σήμερα δεν υπήρξαν εθελοντές που να απέδειξαν τον ισχυρισμό τους.

Αντοχή σε λίγο ύπνο λόγω σπάνιου γονιδίου

Ωστόσο, έχουμε ανακαλύψει μια σπάνια κατηγορία ατόμων που φαίνεται ότι μπορούν να επιβιώσουν με έξι ώρες ύπνου παρουσιάζοντας ελάχιστη μείωση των ικανοτήτων τους -μια άϋπνη ελίτ. Ακόμα κι όταν τους δίνεται η ευκαιρία να κοιμηθούν στο εργαστήριο όσο θέλουν, χωρίς ξυπνητήρια και παρενοχλήσεις, κοιμούνται φυσικά αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα και όχι περισσότερο.

Μέρος της εξήγησης βρίσκεται στη γενετική, ιδιαίτερα στο αλληλόμορφο γονίδιο BHLHE41. Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν τι καει αυτό το γονίδιο και πώς παρέχει αντοχή σε τόσο λίγο ύπνο.

Έπειτα από αυτή την πληροφορία πολλοί αναγνώστες πιστεύουν ότι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο. Το γονίδιο είναι πολύ σπάνιο και εκτιμάται ότι μια πολύ μικρή ομάδα ατόμων είναι φορείς αυτής της ανωμαλίας.

Για να το τονίσω παραθέτω τα λόγια του Δρ. Τόμας Ροθ, ο οποίος κάποτε είπε: «Ο αριθμός των ανθρώπων που μποορύν να επιβιώσουν μόνο με πέντε ή λιγότερες ώρες ύπνου χωρίς επιπτώσεις, αν εκφραστεί ως ποσοστό του πληθυσμού και στρογγυλοποιηθεί, είναι μηδέν».

Μόνο ένα κλάσμα 1% του πληθυσμού είναι πραγματικά ανθεκτικό στις συνέπειες του χρόνιου περιορισμού ύπνου σε επίπεδο εγκεφαλικής λειτουργίας. Είναι πολύ πιο πιθανό να σας χτυπήσει κεραυνός παρά να μπορείτε να επιβιώσετε με ανεπαρκή ύπνο χάρη σε ένα σπάνιο γονίδιο.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Τα μυστικά του ύπνου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.