Τι κρύβεται πίσω από το όνομά μας;

Ακρόαση άρθρου......

Μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι η στιγμή της ονοματοδοσίας του, όχι τόσο για τη σημασία του ονόματος αυτού καθ’ εαυτού αλλά για τη συμβολική λειτουργία του. Τι μπορεί να ενυπάρχει σε ένα όνομα; Λίγα φανερά και πολλά περισσότερα κρυφά στοιχεία, μια στιγμή συνάντησης του παρελθόντος με το παρόν.

Ο Lacan (1958) στο «Ονόματα του Πατρός» μιλάει για το όνομα ως φορέα ασυνείδητων νοηματοδοτήσεων. Κάνοντας χρήση της ετυμολογίας των λέξεων propernom στη γαλλική και propername  στην αγγλική γλώσσα, και οι δύο προερχόμενες από τις λέξεις propriété και property αντίστοιχα, που σημαίνουν ιδιοκτησία, προβάλλει το παράδοξο του ονόματος, το οποίο, ενώ εισάγεται από «έξω», από τον «Άλλον», είναι ταυτόχρονα αναπόσπαστο κομμάτι της υποκειμενικότητας ενός ατόμου και γίνεται δικό του.

Ένα όνομα δεν είναι μια απλή, αυθαίρετη λέξη που χρησιμεύει για να ξεχωρίζουμε τα παιδιά μεταξύ τους αλλά ένα μικρό κλαδί στο γενεαλογικό δέντρο μιας οικογένειας, που δομείται πάνω σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων μεταξύ των μελών της. Σε μια πρώτη ανάγνωση τα ονόματα έχουν σημασίες ιστορικές, θρησκευτικές, γεωγραφικές, φυλετικές και άλλες. Σε μια βαθύτερη ανάγνωση, όμως, το όνομα είναι φορέας μιας κληρονομιάς, μιας ταυτότητας επενδυμένης με επιθυμίες, φαντασιώσεις, διαγενεακές μεταβιβάσεις και αφηγήσεις. Η Κάτια Χαραλαμπάκη (2017) στο βιβλίο της «Οικογένειες σε δίσεκτα χρόνια: Σημειώσεις μιας ψυχιάτρου» σημειώνει ότι το όνομα γίνεται ένα όχημα διατήρησης οικογενειακών μύθων, ένα πεδίο διαδραμάτισης άλυτων συγκρούσεων και οικογενειακών αλληλεπιδράσεων, ενώ σε μερικές οικογένειες έχει μετατραπεί σε σύμπτωμα.

Πώς γίνεται το όνομα, μία μόνο λέξη, να είναι τόσο ισχυρή ώστε να προσελκύει την προσοχή όλης της οικογένειας αλλά και τόσο ευάλωτη σε όρους συντήρησης της ομοιοστασίας της οικογένειας ή πρόκλησης σχάσης.

Αν μελετήσουμε την ελληνική εθιμοτυπία, θα διαπιστώσουμε ότι το νεογνό είθισται να παίρνει το όνομα παππούδων ή γιαγιάδων.

Ανάλογα με το φύλο του παιδιού και τις διαφορετικές περιοχές και παραδόσεις, συνήθως, υπάρχει μια προτεραιότητα της μιας πατρικής οικογένειας έναντι της άλλης. Παρατηρείται, λοιπόν, μια επιβίωση του παρελθόντος, η κυριαρχία του στο παρόν αλλά και η συνέχισή του στο μέλλον. Για ορισμένες οικογένειες μια τέτοια παράδοση μπορεί να κρύβει μια άνιση κατανομή εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα ή ακόμα και στις πατρικές οικογένειες. Σίγουρα, έχουμε ακούσει ιστορίες οικογενειών που έδιναν ονόματα μόνο από τη μία πλευρά ή ιστορίες επιβλητικών παππούδων και γιαγιάδων που επέβαλλαν το όνομα τους στο εγγόνι πριν καλά καλά συλληφθεί! Συχνά, τέτοιες ιστορίες αφήνουν να φανεί η συμπληρωματικότητα ή η συμμετρικότητα του ζευγαριού και οι κυρίαρχες δυναμικές των πατρικών οικογενειών για έλεγχο στο ζευγάρι και κατ’ επέκταση στο παιδί.

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει και για τις περιπτώσεις που τα παιδιά λαμβάνουν ονόματα νεκρών αγαπημένων προσώπων, καθώς αυτό μπορεί να σχετίζεται με ένα μη-επιτελεσμένο πένθος ή κάποιο τραύμα για την ιστορία της οικογένειας. Ένα αγόρι που παίρνει το όνομα του νεκρού παππού, σίγουρα, θα ακούει ιστορίες για το πόσο μπορεί να του μοιάζει εξωτερικά ή στο χαρακτήρα ή πόσο εύχονται να γίνει σαν και αυτόν. Αυτές οι αφηγήσεις, ωστόσο, κρύβουν τον κίνδυνο «καπελώματος» του παιδιού, το οποίο καλείται συμβολικά να «αντικαταστήσει» ή να «συνεχίσει» κάποιον άλλο. «Στην ερμηνεία ονείρων» ο Freud (1899) αναφέρει ότι η ονοματοδοσία είναι μια πράξη με νόημα, καθώς τα παιδιά που παίρνουν το όνομα προγόνων, και δη νεκρών, μετατρέπονται σε «φαντάσματα», μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η διαφύλαξη της συνέχισης του ονόματος στο χρόνο, άρα και η πρόσβαση στην αθανασία.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν το νέο ζευγάρι δεν ακολουθεί την παράδοση ή τον αναμενόμενο κύκλο ονοματοδοσίας;

Εδώ διακρίνουμε πολλές εναλλακτικές, μερικές από τις οποίες μπορούν να αναδείξουν πολύ έντονες συγκρούσεις και να συνθλίψουν την οικογένεια. Το να μην ακολουθηθεί η παράδοση μπορεί να ερμηνευτεί από την πατρική οικογένεια ως απόρριψη και να δημιουργηθούν έτσι ρήξεις στις οικογενειακές σχέσεις και να δοκιμαστούν τα θεμέλια του νέου ζευγαριού. Περισσότερο στο παρελθόν, αλλά και σήμερα, υπάρχουν παππούδες και γιαγιάδες που δεν δέχονται να μη δοθεί το όνομά τους και απορρίπτουν το εγγόνι τους, αρνούμενοι να το αποκαλούν με το δοθέν όνομά του ή να παρευρεθούν στη βάφτιση.

Ένας τρόπος επίλυσης μιας τέτοιας σύγκρουσης, συχνά, είναι να δοθούν δύο ονόματα στο παιδί, ικανοποιώντας φαινομενικά όλες τις πλευρές. Ωστόσο, μια διπλωνυμία δείχνει μια παθητική στάση του ζευγαριού να επιλύσει τη σύγκρουση, αποκαλύπτει ένα φόβο διαφοροποίησης από τις πατρικές οικογένειες και, τελικά, ένα παιδί με δύο ονόματα διαδραματίζει το διχασμό των οικογενειών. Ακραίες, αλλά όχι ανύπαρκτες, είναι περιπτώσεις που η μια πλευρά μπορεί να φωνάζει το παιδί με το ένα όνομα και η άλλη με το άλλο, με αποτέλεσμα το ίδιο το παιδί να μην αποκτά μια συνεκτική ταυτότητα. Κατά την εφηβεία δεν είναι σπάνιο τέτοια παιδιά να απορρίπτουν και τα δύο ονόματα και να αναζητούν ένα άλλο, είτε τελείως διαφορετικό είτε με τη μορφή υποκοριστικού. Είναι σχεδόν τρομακτικό το πώς ένα όνομα μπορεί να καθορίσει τις σχέσεις (στ)οργής ανάμεσα στο παιδί και την οικογένεια.

Άλλες φορές, το ζευγάρι, ως μια πράξη έντονης διαφοροποίησης αλλά και ανανέωσης, επιλέγει ονόματα τελείως άσχετα με το παρελθόν. Μια τέτοια κίνηση μαρτυρά τη στιγμή που το ζευγάρι ενώνεται ελεύθερα σε επίπεδο φαντασίας και οραματίζεται το παιδί του. Ειδικά όταν επιλέγονται ονόματα ιδιαίτερα, ασυνήθιστα, όμορφα, εύηχα ή φορτισμένα με ένα ειδικό ιδεολογικό φορτίο είναι δυνατό να διακρίνουμε τάσεις εξιδανίκευσης των γονιών. Ένα μωρό που θα λάβει το όνομα ενός μυθικού ήρωα (π.χ. Ηρακλής κ.λπ.) ή μιας φιγούρας ταυτισμένης με την ομορφιά και τον έρωτα (π.χ. Αφροδίτη, Άδωνις κ.λπ.) μπορεί να είναι φορέας ναρκισσιστικών προεκτάσεων και μιας ανομολόγητης επιθυμίας το παιδί να έχει τα χαρακτηριστικά μιας τέτοιας προσωπικότητας.

Άραγε οι νέοι γονείς που πάσχισαν - ή όχι - να βρουν αυτό το ιδιαίτερο όνομα το «ευλόγησαν» και με μια ιδιαίτερη θέση ή το φόρτωσαν με τρομερές προσδοκίες;

Από την αμφισημία του φύλου (για ονόματα που χρησιμοποιούνται και για τα δύο φύλα), την ασυνήθιστη ορθογραφία ή τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις ενός ονόματος μπορεί να διαμορφωθούν στάσεις προς τον εαυτό, τη ζωή, την αυτοπεποίθηση και την αξία του ατόμου. Το όνομά μας σίγουρα αφήνει ένα αποτύπωμα στη ζωή μας. Μπορεί να μην το επιλέγουμε αλλά και δεν είναι τυχαίο και μας αντιπροσωπεύει.         

«Αυτός που κλέβει το πορτοφόλι μου, κλέβει σκουπίδια...Αλλά αυτός που μου στερεί το καλό μου όνομα ληστεύει από μένα κάτι που δεν θα τον κάνει πλούσιο, και εμένα με κάνει πραγματικά φτωχό.»

Γουίλιαμ Σαίξπηρ, «Οθέλος»

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Παγουλάτου Κατερίνα - Ψυχολόγος

Παγουλάτου Κατερίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (κάτοχος άδειας άσκησης επαγγέλματος) και εκπαιδευόμενη ψυχοθεραπεύτρια στη συνθετική συστημική. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Εφαρμοσμένη Ψυχολογία. Η προσέγγισή της στην ψυχοθεραπεία συνδυάζει τη θεωρία του συναισθηματικού δεσμού, την αφηγηματική οπτική και την συστημική-οικογενειακή θεώρηση.

6932420922

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού