Ακρόαση άρθρου......

Κατά τον Kenneth Gergen, τον εισηγητή του κονστρουξιονιστικού διαλόγου οι γενικές ιδέες που επικρατούν στις κοινωνίες αναδύονται από την κοινή σκέψη, από σημαντικές συζητήσεις και από διατηρημένα κοινά μοιρασμένα βιώματα ώστε να επιτευχθούν νέες προοπτικές.

Λίγα λόγια για τον Κονστρουξιονιστικό διάλογο 

Ο κοινωνικός κονστρουξιονισμός προέρχεται από τη μετανεωτερική σκέψη. Στο χώρο της ψυχοθεραπείας εισαγάγει μια σκεπτικιστική στάση προς τα βασικά κυρίαρχα παραδοσιακά μοντέλα και προωθεί μια σκεπτικιστική στάση προς τη ψυχιατρική κοινότητα και τις καθιερωμένες εφαρμογές της (εστίαση στο βιολογικό μοντέλο, φαρμακοθεραπεία κτλ).

Σαν φιλοσοφία ο κοινωνικός κουνστροξιονισμός επιδιώκει να εξηγήσει πως διαφορετικές κοινωνικές κατασκευές και πραγματικότητες δημιουργούνται και επαναπροσδιορίζονται μέσα στα χρόνια και μεταξύ των κοινοτήτων.

Για τον Gergen, o κονστρουξιονισμός είναι ένας ατέρμονος διάλογος. Η δι-υποκειμενικότητα είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο της διδασκαλίας του αφού αναδεικνύει τα πράγματα και τα νοήματα που προκύπτουν μεταξύ διαφορετικών πνευμάτων. Στον κονστρουξιονισμό η δι-υποκειμενικότητα υπογραμμίζεται γιατί θεωρείται ότι είναι αυτή που δημιουργεί τα θέματα, τις ιδέες, τις κοινότητες και όλες αυτές τις πολλαπλές πραγματικότητες.

Κονστρουξιονισμός στους κόλπους της θεραπευτικής διαδικασίας. Σύγκριση με τις παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές

Στη βάση των κύριων προβληματισμών και αντιλήψεων που τίθενται από τον κουνστροξιονισμό βασίζονται και οι θεραπευτικές προτάσεις του Gergen.

Στο επίκεντρο της θεραπείας υπάρχει το σχεσιακό κομμάτι, αυτό που αναδεικνύει και τη δι-υποκειμενικότητα, αυτό που κατά το κονστρουξιονιστικό πνεύμα προυπάρχει και δομεί το υποκείμενο.

Προωθεί μια πιο διαλογική μορφή στη θεραπεία, η οποία επιδιώκει να αναδείξει εν τέλει τη πολλαπλότητα του εαυτού κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις περισσότερες παραδοσιακές θεωρήσεις για τη δόμηση του υποκειμένου, οι οποίες θεωρούν ευδαιμονική μια κατάσταση ενότητας του εαυτού και χρησιμοποιούν πρακτικές που στοχεύουν προς μια μοναδική συνεκτική αλήθεια ενώ συχνά παθολογικοποιούν σκέψεις, συμπεριφορές και συναισθήματα που υποδεικνύουν τις πολλαπλότητες του εαυτού.

Η στροφή των θεραπευτών που υιοθετούν μια κονστρουξιονιστική προσέγγιση, προς τη πολυφωνία ανοίγει δρόμους για μια θεραπευτική διαδικασία που αναζητά πολλές και διαφορετικές πηγές γνώσης, πολλές διαφορετικές φωνές, εναλλακτικές ερμηνείες και στρατηγικές και δεν εμμένει προς μια κατεύθυνση αντιμετώπισης ενός προβλήματος, αφού μέσα σε μια αφηγηματική πολλαπλότητα και μέσα σε διαφορετικά πλαίσια που βρίθουν διαφορετικών νοημάτων μοιάζει αδύνατον να υποθέτουμε ότι υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος προσέγγισης του προβλήματος .

Είναι άκρως ενδιαφέρουσα η διαπίστωση ότι οι κλασσικές θεραπευτικές πρακτικές του σύγχρονου επαγγελματία σε όποιο θεωρητικό υπόβαθρο και αν στηρίζονται καταλήγουν να καταρρίπτουν ή να αναδιαμορφώνουν την αφήγηση του πελάτη στα πρότυπα της επιστημονικής αφήγησης είτε αυτό φέρει θεραπευτικά αποτελέσματα είτε όχι.

Διαβάστε ακόμη το άρθρο: Μπορεί ο θεραπευτής να μοιράζεται προσωπικές του πληροφορίες μαζί μου; Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή στη θεραπευτική διαδικασία

Αυτό το πρότυπο ενέχει πολλά προβληματικά στοιχεία. Οι θεραπευτές των διάφορων σχολών προκειμένου να ακολουθήσουν πιστά τις θεωρίες τους για τις «ψυχικές διαταραχές» και τα αίτια που τους αποδίδουν, τις διαγνωστικές κατηγορίες, τα μέσα και τις πρακτικές τους στρέφουν το ενδιαφέρον τους προς μια περιορισμένη κατεύθυνση και αντιμετωπίζουν μονοδιάστατα το πρόβλημα.

Με μια τέτοια προοπτική η ουσία της θεραπευτικής πρακτικής που αποτελεί την προαγωγή της ψυχικής υγείας και της ευημερίας του πελάτη μπορεί να παραβλεφθεί και να επισκιαστεί από την αγωνία των θεραπευτών να οδηγηθούν ακριβώς στην επιβεβαίωση του μοντέλου τους και στην υπεροχή του έναντι άλλων.

Επίσης, η θεραπευτική σχέση καθίσταται αναπόφευκτα άνιση, με τον θεραπευτή να κατέχει όλες τις απαντήσεις και ως αυθεντία να πρέπει να καθοδηγεί τη θεραπευτική διαδικασία φέρνοντας τον πελάτη σε μια κατώτερη θέση. Οι κονστρουξιονιστικές παραδοχές δεν απορρίπτουν ολοκληρώτικα, ούτε υποτιμούν τη συμβολή και την αποτελεσματικότητα των παραδοσιακών πρακτικών αλλά μας εισάγουν σε ένα πνεύμα διαρκούς διερεύνησης, προτείνεται ένα μοντέλο θεραπευτικής πρακτικής που θέτει στο επίκεντρο τα νοήματα που χτίζονται από τις σχέσεις του πελάτη, το πολιτισμικό πλαίσιο, την αναζήτηση πολλών αφηγηματικών διατυπώσεων και την ευελιξία στην υιοθέτηση τους κατά περίπτωση.

Η κονστρουξιονιστική ανάλυση μέσα από μια ισότιμη , συνεργατική  θεραπευτική σχέση, στην οποία ο θεραπευτής συναισθάνεται και κατανοεί τις ιστορίες του πελάτη χωρίς να προσπαθεί να τις απορρίψει ή να τις αναδιαμορφώσει, μπορεί να παράξει νέα νοήματα.

Είναι πολύ βοηθητικό η θεραπευτική διαδικασία να απεγκλωβίζει τον πελάτη από μια μοναδική αφήγηση η οποία τον περιορίζει να εξελιχθεί, να λειτουργήσει σε διαφορετικά πλαίσια και να αλληλεπιδράσει επιτυχώς με τους άλλους.

Οι πρακτικές που προάγουν τον μεταμορφωτικό διάλογο ανοίγουν τον δρόμο στον πελάτη να καταφέρει να βρει το περιεχόμενο των διάφορων νοημάτων, να τα κατονομάσει μέσω του διαλόγου και να κατανοήσει τις λειτουργίες που εξυπηρετούν κατά περίπτωση.

Η διαδικασία αυτή κατά τον Keeney (1983) οδηγεί στην αλλαγή των θεμελιακών βάσεων που στηρίζουν ένα ολόκληρο σύστημα ερμηνευτικών συνηθειών. Εμπλουτίζονας τον εαυτό με νέες κατηγορίες νοημάτων ο πελάτης αποκτά ένα ευρύ και ευέλικτο ρεπερτόριο συμπεριφορών και αντιμετώπισης καταστάσεων με πολλές εναλλακτικές επιλογές για τη κάθε περίσταση. Πχ μια από τις πρακτικές που στοχεύουν στα παραπάνω είναι αυτή του Lipchik (1993) ο οποίος δίνει έμφαση στην αφήγηση του πελάτη σχετικά με την εξισορρόπηση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων στις υπάρχουσες εναλλακτικές προτάσεις, και την αντικατάσταση ενός προσανατολισμού του τύπου «είτε αυτό είτε εκείνο» από έναν ευρύτερο του τύπου «και αυτό και εκείνο».

Προβληματισμοί του Kenneth Gergen σχετικά με το βιολογικό μοντέλο και τη φαρμακοθεραπεία

Ο Kenneth Gergen σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκει να μηδενίσει την συμβολή της ψυχιατρικής και της φαρμακοθεραπείας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και στην αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών. Εξετάζει όμως κάποιες παραδοχές με σκεπτικιστικό τρόπο πάντα με επίκεντρο τον άνθρωπο και την ψυχική του ευημερία.

Είναι αδιαμφισβήτητο και μελετημένο επιστημονικά ότι νευρωνική δραστηριότητα, νευροδιαβιβαστικές ανισορροπίες και εστιασμένες διαφοροποίησεις σε εγκεφαλικές δομές μπορεί να καταδεικνύουν την ύπαρξη κάποιας «ψυχοπαθολογικής» κατάστασης και να καταδεικνύουν εκάστοτε συμπτώματα.

Παρολα αυτά ο Gergen υπογραμμίζει ότι η  προέλευση αυτών δεν μπορεί και ούτε έχεις έως τώρα ερμηνευτεί μονάχα με βιολογικούς όρους. Υπογραμμίζει επίσης ότι οι διάφορες διαγνωστικές κατηγορίες καταλήγουν να είναι αυτό-αναφορικές αφού στην ουσία αυτό που κάνουν είναι να μαζεύουν μια σειρά συμπτωμάτων και να δημιουργούν μια κατασκευή, ένα «επιστημονικό» αφήγημα για το κάθε άτομο, αδυνατώντας να εντοπίσει πάντα τις πηγές και την αιτία της αρχής των συμπτωμάτων.

Διαβάστε ακόμη στο Psychology.gr: Το ψάρι ζέβρα στην έρευνα νευροαναπτυξιακών παθήσεων

Διάφοροι σκοποί όμως εξυπηρετώνται από την υπάρχουσα κατάσταση που έχει στο επίκεντρο τις διαγνωστικές κατηγορίες. Όπως η δημιουργία μιας κοινής γλώσσας μεταξύ των ειδικών, η ένταξη των ατόμων στα ασφαλιστικά ταμεία που σε κάποιες χώρες προυποθέτει μια διάγνωση κτλ. Θα ήταν συνετό οι ειδικοί ψυχικής υγείας και ευρύτερα οι κοινότητες να είναι προσεκτικοί ώστε στο βωμό αυτών των σκοπιμοτήτων να μη θυσιάζεται τίποτα από ο,τι έχει να κάνει με την προαγωγή της υγείας και της ευημερίας των ατόμων.

Πως θα μπορούσαμε άλλωστε να πούμε με ασφάλεια ότι η φαρμακοθεραπεία λειτουργεί σε όλες τις περιπτώσεις όταν γνωρίζουμε ότι αυτή συμβάλλει μονάχα πρόσκαιρα στην σταθεροποίηση και την εξάλλειψη κάποιων συμπτωμάτων, όταν είναι αναγνωρισμένο ότι σε περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι τρόποι προσαρμογής του ατόμου σε ιδιαίτερες ή δυσβάστακτες συνθήκες;

Όταν δε μας εγγυάται κανείς ότι με την διακοπή ενός σκευάσματος πχ στις αγχώδεις ή στις συναισθηματικές διαταραχές το αποτέλεσμα δεν θα παραμείνει το ίδιο εάν δεν έχουν εντοπιστεί οι πηγές που τα δημιούργησαν ; εάν δεν έχουν διαφοροποιηθεί τα ψυχοπιεστικά περιβάλλοντα ή η ανθεκτικότητα του ατόμου σε αυτά; εάν δεν έχουν μορφοποιηθεί δυσλειτουργικά αφηγήματα; Εάν το ίδιο το άτομο δεν αισθάνεται κινητοποιημένο ή κοντά στους διάφορους στόχους του που επηρεάζονταν και από την ιδια τη ψυχικη του κατάσταση. Αυτά είναι κάποια ζητήματα που μάλλον λίγο έχουν να κάνουν με τη φαρμακευτική παρέμβαση.

Προβληματισμοί απέναντι στις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές πρακτικές

Αυτό που επιδιώκεται από τις περισσότερες παραδοσιακές πρακτικές είναι να επιτευχθεί μέσω της παρατήρησης μια πραγματική και αντικειμενική κατανόηση της «φυσιολογικής» και «παθολογικής» συμπεριφοράς.

Έπειτα με βάση τον θεωρητικό χώρο που ανήκει η κάθε προσέγγιση προχωράει σε διαφορετικές ερμηνείες για την εκάστοτε ψυχική κατάσταση και πολλές φορές σε αντίθετες μεταξύ τους επιδιώξεις βάσει του προσανατολισμού τους.

Αυτό που μάλλον αγνοούν όμως πολλές φορές οι ειδικοί είναι ότι δεν έχουν εξασφαλίσει στην ουσία αυτή τη μια και μοναδική αλήθεια που με σιγουριά θα λυτρώσει κάθε θεραπευόμενο αλλά ο λόγος τους απορρέει, κατά τον κοινωνικο κονστρουξιονισμό, από μια συγκεκριμένη σύμβαση κατανόησης που απορρέει από μια συλλογική προσπάθεια ερμηνείας. Διάφορες συλλογικότητες φτιάχνουν διαφορετικά μεταξύ τους νοήματα, με διαφορετική γλώσσα για ίδια θέματα.

Ένας άκρατος ανταγωνισμός όμως μεταξύ αυτών με στόχο την κυριαρχία μίας και μοναδικής προσέγγισης έναντι των άλλων φυσικά και δεν θα εξυπηρετούσε τον αρχικό σκοπό της θεραπευτικής πρακτικής που είναι η ψυχική ευημερία των ατόμων αλλά ούτε και τη γκάμα της θεραπευτικής κοινότητας εν συνολω.

Για τον κοινωνικο κονστρουξιονισμό λοιπόν, κάθε μια από τις θεραπευτικές σχολές μπορεί να συμβάλει στη θεραπευτική αλλαγή αρκεί να μην εγκλωβίζει τους θεραπευόμενους σε άκαμπτα θεραπευτικά μοντέλα αλλά να είναι πιο ανοικτή και προς όλες τις υπόλοιπες συλλογικότητες. Οι θεραπευτικές πρακτικές με αυτόν τον τρόπο αποκτούν την ευχέρεια να είναι πιο εξελίξιμες, αναμορφωτικές και συνακόλουθα αποτελεσματικότερες.

ΠΡΟΤΑΣΗ

Στην ουσία αυτό που προτείνεται από τον Gergen είναι να λαμβάνουμε υπ’οψιν ότι τα διαγνωστικά εγχειρίδια δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται ως ευαγγέλια και αναντίρρητες αλήθειες αλλά να αναγνωρίζουμε τις αδυναμίες τους όπως και των φαρμακευτικών σκευασμάτων στη συμβολή της θεραπείας και να χρησιμοποιούνται προσεκτικά και ανα περιπτώσεις.

Τα αφηγήματα του πελάτη όπως και στις υπόλοιπες διαλογικές θεραπείες (αφηγηματική, κονστρουκτιβιστική, συστημική κτλ) λαμβάνουν τεράστια σημασία στην κονστρουξιονιστική πρακτική καθώς θεωρείται ότι δίνει βασικές κατευθύνσεις για τη θεραπευτική διαδικασία.

Θέτει σε επίκεντρο τις πραγματικότητες του ατόμου και τις εξατομικευμένες ανάγκες του χωρίς να το περιορίζει στα στεγανά μιας συγκεκριμένης διαγνωστικής κατηγορίας χωρίς να το αφήνει δεσμευμένο σε μονάχα μια κατεύθυνση θεραπείας και κυρίως χωρίς να το αποκλείει από την από μέρος του κατασκευή νοημάτων στην θεραπεία. Θεραπευτής και θεραπευόμενος συγκατασκευάζουν τα νοήματα μέσα σε ένα σχεσιακό και αρμονικό κλίμα.

Το κονστρουξιονιστικό πνεύμα δεν σκοπεύει να μπει σε έναν ανταγωνιστικό διάλογο και να αυτοαναδειχθεί έναντι των υπόλοιπων κατευθύνσεων, αυτό άλλωστε θα ήταν και κατά της βασικής του θεώρησης ότι δεν μπορούμε και δε χρειάζεται να αναδείξουμε τίποτα ως μια και μοναδική αλήθεια.

Στοχεύει όμως να σημάνει το άνοιγμα ενός εποικοδομητικού διαλόγου στον οποίο θα χωράνε πολλές συλλογικότητες και κάθε νόημα που προκύπτει θα μπορεί να είναι χρήσιμο για την ευημερία των ατόμων.

ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Θεραπευτικές πραγματικότητες, Kenneth J. Gergen, Εκδόσεις Πεδίο
Η σχεσιακή ύπαρξη, πέρα από τον εαυτό και την κοινότητα Kenneth J. Gergen, Εκδόσεις Πεδίο

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ευαγγελία Κισσαμιτάκη - Ψυχολόγος

Ευαγγελία Κισσαμιτάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

  • Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
  • Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
  • Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, σε συνέχεια των βασικών σπουδών της εκπαιδεύεται στην εξειδίκευση πάνω στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία του Ευρωπαικού Ινστιτούτο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας. Οι υπηρεσίες που παρέχει απευθύνονται σε εφήβους και ενήλικες 

6974931420
Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού