Το Ψυχαναλυτικό πλαίσιο: Κανόνες, πιθανότητα ρήξης του πλαισίου και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του

Ακρόαση άρθρου......

Σε προηγούμενο άρθρο με τίτλο: Το ψυχαναλυτικό πλαίσιο, συζητήθηκε η σημαντικότητα του πλαισίου, ο ορισμός του στην ψυχαναλυτική διαδικασία, πώς συμβαίνει και ποιους περιέχει.

Αυτοί είναι δύο: συμπεριφορικά και ως ψυχική στάση. Κανένα από τα δύο δε μπορεί να εκλείπει και το συνδέσαμε με την ηθική στάση. Δύο κανόνες που σχετίζονται με το ψυχαναλυτικό πλαίσιο και θα συζητηθούν παρακάτω είναι η Ψυχαναλυτική εγκράτεια και η Ψυχαναλυτική αποχή.

Ψυχαναλυτική εγκράτεια και Ψυχαναλυτική αποχή

Οι δύο αυτοί κανόνες αφορούν τη συμπεριφορά και τη στάση του ψυχαναλυτή. Η σημασία τους διαφαίνεται στη πορεία του αναλυόμενου.

Ψυχαναλυτική εγκράτεια (reserve): Ονομάζεται η ικανότητα του αναλυτή να είναι αδιαφανής και να λειτουργεί σαν καθρέπτης. Καθρεπτίζει εκείνα που ο αναλυόμενός τού προσφέρει και αποφεύγει να τα προβάλει. Η αναλυτική διαδικασία να είναι στεγνή από αντιμεταβιβάσεις όσο περισσότερο γίνεται και να αποφεύγονται -για το αναλυτικό πλαίσιο εντελώς, άλλες προσεγγίσεις συμφωνούν με αυτή τη τεχνική- οι αυτοαποκαλύψεις.

Αν δε το κάνει, τα φαινόμενα που μεταβιβάζονταν θα ήταν ακατανόητα και ίσως μη αναλύσιμα.

Όμως, η εγκράτεια δε σημαίνει σε καμία περίπτωση συναισθηματική ψυχρότητα. Σκοπός είναι να επωφεληθεί ο αναλυόμενος με βάση τις δικές του συνθήκες, όχι να τιμωρηθεί.

Ψυχαναλυτική αποχή (abstinence): Η αποχή αφορά στη μη ικανοποίηση των επιθυμιών που εκφράζει άμεσα ή έμμεσα ο θεραπευόμενος, αλλά και αντίστροφα. Σημαντικό σημείο είναι η αποχή από οποιαδήποτε σεξουαλική επιθυμία (μπορεί να είναι και το φλερτ ή η φαντασίωση και όχι απαραίτητα σαρκικό).

Σε γενικό βαθμό, αν αφήσει ο αναλυτής το άτομο να τον ικανοποιήσει (π.χ. ο αναλυτής ζητά αλλαγή στη σταθερή ώρα συνεδριών), τότε ικανοποιείται και εκείνο (π.χ. ανταποκρίνεται στην αλλαγή ώρας και λειτουργεί ως ένας φροντιστής του θεραπευτή του, ρόλος που δε του αρμόζει –πιθανόν να σχετίζεται με το ιστορικό του- οπότε παύει πλέον να είναι θεραπευόμενος).

Ρήξη πλαισίου

Το πλαίσιο είναι σε γενικές γραμμές σταθερό. Ωστόσο, μπορεί να συμβούν κάποιες μεταβολές ή και ρήξεις που πιθανόν να είναι αναπόφευκτες.

Ρήξη πλαισίου ονομάζουμε τη σημαντική και απρόοπτη αλλαγή σε σχέση με τη θεραπευτική κατάσταση. Η αλλαγή μπορεί να προέρχεται από τον θεραπευτή, τον θεραπευόμενο ή και από εξωγενή παράγοντα. Για παράδειγμα, η εγκυμοσύνη του θεραπευτή μπορεί να αναγκάσει μια περίοδο διακοπής των συνεδριών.

Μια αλλαγή συνθηκών, όπως να ξεκινήσει εργασία ο θεραπευόμενος και να έχει λιγότερο ελαστικό ωράριο, μπορεί να αποτελέσει λόγο να μειώσει τις ώρες θεραπείας. Τέλος, μια πιθανή εξάπλωση ιού (εξωγενής παράγοντας), μπορεί να διαφοροποιήσει τον τρόπο διεξαγωγής των συνεδριών και από δια ζώσης να μεταφερθούν σε διαδικτυακής μορφής.

Σε όλες τις περιπτώσεις, στο προσκήνιο χρειάζεται να έρθουν οι φαντασιώσεις του ασθενή για το τι συνέβη. Αυτές, αναλύονται έπειτα και σε περιπτώσεις μπορεί να αποδώσουν και θετικά αποτελέσματα.

Παρά το ενδιαφέρον του υλικού που εμφανίζει συχνά ένας θεραπευόμενος σε σχέση με αυτές τις μεταβολές, δεν προβαίνουμε ποτέ ως θεραπευτές σε αλλαγές πλαισίου για να προκαλέσουμε μια πιθανή «καλή» ανάλυση ή τις αντιδράσεις του αναλυόμενου.

Εξάλλου, οι φαντασιώσεις του θεραπευομένου προβάλλονται σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας και αναλύονται, ακριβώς επειδή υπάρχει η σταθερότητα του πλαισίου.

Εξασφαλίζοντας τη σταθερότητα του πλαισίου, ο αναλυόμενος δε φοβάται την εγκατάλειψη, τη ματαίωση και τη ρήξη της σχέσης και έτσι μπορεί να αφεθεί περισσότερο στην αναλυτική διεργασία.

Πότε τελικά αλλάζουμε το ψυχαναλυτικό πλαίσιο;

Το πλαίσιο αλλάζει αργά, σταθερά και ποτέ σε σχέση με τη διαδικασία του. Το αλλάζουμε όταν το αιτηθεί ο θεραπευόμενος για λόγους που δείχνουν σημαντική δυσκολία (όπως το παράδειγμα με την νέα εργασία).

Υπάρχει πάντα πιθανότητα να μετριάσουμε κάτι λανθασμένα, αλλά δε θα επηρεαστεί η μέθοδος από αυτό. Άλλοι χειρισμοί ενός πλαισίου μπορούν να αποτελέσουν και εκδραματίσεις του αναλυτή και αυτό προσπαθούμε να το αποφύγουμε.

Ως αναλυτές, προσπαθούμε να κατανοούμε την αντιμεταβίβαση όταν υπάρχει (π.χ. ο αναλυόμενος αναφέρει ότι μάλλον δε τον βοήθησαν αρκετά οι τελευταίες δύο συνεδρίες -αν ο αναλυτής αναπτύξει ενοχές ή μπει στη διαδικασία να αμφισβητήσει την ικανότητά του γενικότερα ως αναλυτής, πρόκειται για μια αντιμεταβίβαση).

Ο αναλυόμενος έχει πιθανότατα άλλους λόγους που τον ενισχύουν να αναφέρει κάτι τέτοιο: μπορεί να «δοκιμάζει» τα όρια του θεραπευτή του, να αμφισβητεί τη μορφή αυθεντίας, να θέλει να προκαλέσει αντιδράσεις, να δοκιμάζει τη μονιμότητα του πλαισίου και πάρα πολλές ακόμη πιθανές ερμηνείες που του μεταβιβάζει αυτή τη πληροφορία.

Αυτό αποτελεί την εκδραμάτιση αυτού που δυσκολεύεται να μεταβολίσει ή αυτό που δεν έχει ερμηνευτεί ακόμη. Αν του γινόταν γνωστή η προέλευση αυτής της μεταβίβασης (μέσω θεραπείας), πιθανόν να την κατανοούσε καλύτερα.

Ελαστικότητα

Το πλαίσιο είναι ελαστικό με βάσει τις επιθυμίες του αναλυόμενου σε συνδυασμό με την πραγματικότητα. Χρειάζεται να κατανοούμε ως θεραπευτές αρκετά τη μεταβίβαση και την αντιμεταβίβαση, συνήθως με τη βοήθεια ενός επόπτη και να την ερμηνεύσουμε είτε επιτόπου, είτε αργότερα.

Σε περιπτώσεις, οι αλλαγές του πλαισίου μπορεί να αποβούν αρνητικές. Άτομα που υποφέρουν από ψυχώσεις, μπορεί να αντιδράσουν με έντονη εκδραμάτιση στη ρήξη πλαισίου αλλά και την αποδιοργάνωσή του. Γενικά, τηρείται το άτυπο ότι όσο ψυχωτική είναι μια οργάνωση, τόσο απαιτείται και σταθερότητα ενός αναλυτικού πλαισίου. Με αυτό τον τρόπο, αποφεύγονται οι «επιθέσεις» ως προς το πλαίσιο.   

Σε αυτό το μέρος συζητήθηκε η Ψυχαναλυτική εγκράτεια και Ψυχαναλυτική αποχή, δύο βασικοί κανόνες του πλαισίου, Παράλληλα, αναλύθηκε η ρήξη πλαισίου με διάφορα παραδείγματα και η πιθανότητα αλλαγής αυτού.

Τέλος, δόθηκε βάση στην ελαστικότητα του ψυχαναλυτικού πλαισίου με συμβουλές ως προς τα σημεία προσοχής που χρειάζεται να τηρούνται από τον αναλυτή.