Carl Rogers: Αυθεντική επικοινωνία και τρόπος ύπαρξης

Ακρόαση άρθρου......

Ο Rogers χρησιμοποιεί τον όρο «αυθεντικότητα» εναλλάξ με αρκετούς άλλους όρους (για παράδειγμα, αλήθεια, γνησιότητα, διαφάνεια κ.λπ.). Ανέφερε πρώτη φορά την αυθεντικότητα το 1951, αλλά πρόδρομες έννοιες απαντώνται ήδη από το 1939, όταν επισήμανε την κατανόηση του εαυτού ως ενός απαραίτητου προσόντος του θεραπευτή.

Ο Rogers έγραψε για «το γνήσιο ενδιαφέρον του θεραπευτή προς τον πελάτη» και το πώς «η/o σύμβουλος είναι βαθιά και γνήσια ικανή/ός να υιοθετήσει αυτές τις στάσεις» (1946, σ. 421).

Αυθεντικότητα και συμβολοποίηση

Το 1951 ο Rogers εισήγαγε για πρώτη φορά την αυθεντικότητα στη θεωρία προσωπικότητας, αναφερόμενος στη συνάφεια μεταξύ του ιδανικού εαυτού και του εαυτού, ενώ το 1954 σύστησε στους θεραπευτές να βρουν «τη γνήσια πραγματικότητά τους».

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Rogers είχε εμπνευστεί από την προγενέστερη δουλειά του Seeman στην προαγωγή της σημασίας του «βαθμού απαρτίωσης» του θεραπευτή, θέτοντας την αυθεντικότητα ως μία από τις πυρηνικές συνθήκες της θεραπευτικής αλλαγής. Είδε αυτή τη συνθήκη ως την «αναπτυσσόμενη αιχμή» της θεωρίας.

Η τρίτη συνθήκη του Rogers για θεραπευτική αλλαγή της προσωπικότητας είναι «ότι το δεύτερο πρόσωπο, που θα ονομάσουμε θεραπευτής/θεραπεύτρια, είναι αυθεντικό στη σχέση».

Αυτό σημαίνει ότι η συμβολοποίηση του θεραπευτή της δικής του εμπειρίας στη σχέση πρέπει να είναι ακριβής, για να είναι η θεραπεία πιο αποτελεσματική [...] πρέπει να είναι ακριβώς «ο εαυτός του» στη σχέση, ό,τι και αν είναι ο εαυτός εκείνης της στιγμής.

Έτσι, ένα άτομο ονομάζεται αυθεντικό όταν ο εαυτός επιτρέπει σε εμπειρίες να συμβολοποιηθούν με ακρίβεια, μια συμφωνία μεταξύ εαυτού και εμπειρίας.

Ο Rogers χρησιμοποιούσε τον όρο «συμβολοποίηση» ως συνώνυμο της «επίγνωσης»: «Έτσι, επίγνωση είναι η συμβολική αναπαράσταση [...] κάποιου μέρους της εμπειρίας μας».

Συνεχίζει λέγοντας ότι τα σύμβολα που χρησιμοποιούμε μπορεί να μη «συγκροτούν επακριβώς την επίγνωσή μας» και μπορεί να μην «αντιστοιχούν με ακρίβεια [...] στην ''αληθινή'' εμπειρία».

Αποκτήστε το βιβλίο Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική μέσω του εξειδικευμένου βιβλιοπωλείου ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR

Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα υπήρχε μια κατάσταση ασυμφωνίας.

Ο Rogers αναγνώρισε ότι ο τρόπος που ένα άτομο νοηματοδοτεί την εμπειρία του διαμορφώνεται από «εμπειρίες του παρελθόντος», διαμορφώνοντας επίσης την επίγνωση των μελλοντικών εμπειριών μας.

Για να διευκρινίσω: καθώς χαιρετώ την πελάτισσά μου, παρατηρώ ότι δεν με κοιτάει στα μάτια, όπως κάνει συνήθως. Νιώθω μια παγωνιά μέσα μου, κάποια ανησυχία, και αναρωτιέμαι τι σημαίνει αυτό. Εδώ συμβολοποιώ με ακρίβεια την «ανησυχία» και «την απορία του τι σημαίνει αυτό» και είμαι ανοιχτός σε οτιδήποτε μπορεί να διαμειφθεί. Βρίσκομα σε κατάσταση συμφωνίας.

Αν όμως, καθώς βίωνα την παγωνιά και την ανησυχία, τις νοηματοδοτούσα από παρελθοντικές μου εμπειρίες, που ένιωθα αποτυχημένος όταν οι άνθρωποι αποσύρονταν και με απέρριπταν, συμβολοποιώντας: «Είναι θυμωμένη μαζί μου, θεωρεί ότι δεν είμαι καλός και θα φύγει», αυτό μπορεί να ήταν μια καταστάση ασυμφωνίας. Θα υπήρχε συμφωνία μόνο εάν η πελάτισσά μου ήταν πράγματι θυμωμένη μαζί μου, ήθελε να φύγει και ήμουν ανεπαρκής!

Τέτοια έλλειψη συμφωνίας θα μπορούσε κάλλιστα να περιορίσει και να επηρεάσει τον τρόπο συμπεριφοράς ενός θεραπευτής με έναν πελάτη.

Αυθεντική επικοινωνία και τρόπος ύπαρξης

Στις θεωρητικές του δηλώσεις για την αυθεντικότητα, ο Rogers (1957, 1959) ονοματίζει την εμπειρία και την επίγνωση ως τις δύο διαδικασίες που μπορεί να είναι ή να μην είναι σε συμφωνία. Ωστόσο, σε ορισμένες συζητήσεις προσθέτει και μια τρίτη διαδικασία που προκύπτει όταν κάποιος υπάρχει «με ελεύθερο τρόπο» ως προς τα συναισθήματα που αναδύονται και «είναι ακριβώς ο εαυτός του στη σχέση, όποιος και αν είναι ο εαυτός εκείνης της στιγμής».

Εδώ η αυθεντικότητα μετατρέπεται τώρα σε μια συμφωνία μεταξύ της εμπειρίας, της επίγνωσης και της έκφρασης ή επικοινωνίας του θεραπευτή.

Τα ακόλουθα δύο αποσπάσματα απεικονίζουν αυτό το μοντέλο αυθεντικότητας των «τριών διαδικασιών».

Ανακάλυψα ότι όσο πιο γνήσιος είμαι στη σχέση τόσο πιο βοηθητική αυτή θα είναι. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να έχω επίγνωση των συναισθημάτων μου όσο περισσότερο γίνεται, αντί να παρουσιάζω ένα φαινομενικό προσωπείο μιας στάσης [...]

Το να είμαι γνήσιος επίσης περιλαμβάνει την προθυμία να είμαι και να εκφράζω, με τα λόγια και τη συμπεριφορά μου, τα διάφορα συναισθήματα και τις στάσεις που υπάρχουν μέσα μου.

Μόνο με αυτόν τον τρόπο η σχέση μπορεί να έχει αλήθεια και η αλήθεια μοιάζει βαθιά σημαντική ως μια πρώτη συνθήκη. Μόνο παρέχοντας τη γνήσια αλήθεια που υπάρχει μέσα μου, το άλλο πρόσωπο μπορεί με επιτυχία να αναζητήσει την αλήθεια μέσα του.

Συνεπώς, υπάρχει μια στενή συμβατότητα ή συμφωνία μεταξύ αυτού που βιώνεται εσωτερικά σε σπλαχνικό επίπεδο, αυτού που είναι παρόν στην επίγνωση και αυτού που εκφράζεται στην πελάτισσα.

Χρησιμοποιώντας το προηγούμενο παράδειγμα, ο θεραπευτής που είχε επίγνωση «ότι ήταν ανήσυχος» και «αναρωτιόταν τι συνέβαινε» θα μπορούσε να συμπεριφερθεί θερμά και ανοιχτά. Θα μπορούσε να έχει ένα βλέμμα που εκφράζει λίγη περιέργεια. Θα μπορούσε να εκφράσει άμεσα την εμπειρία του με την πελάτισσά του. Για παράδειγμα, αν η πελάτισσα μιλούσε για μια φίλη που της είχε πει πόσο απόμακρη και απορριπτική ήταν, ο θεραπευτής θα μπορούσε να δείξε κατανόηση και να αποκαλύψει πώς εκείνος βίωνε την πελάτισσα.

Θα μπορούσε να μοιραστεί: «Όταν έφτασες σήμερα, ένιωσα ανησυχία και παγωνιά. Παρατήρησα ότι δεν με κοίταξες όπως συνήθως κάνεις και αναρωτήθηκα τι σου συνέβαινε».

Ως αποτέλεσμα, η πελάτισσα μπορεί να ένιωθε ότι την καταλάβαινε και να διερευνούσε σε βάθος πώς αποσυνδέεται από τους ανθρώπους, και τα αποτελέσμα που είχε αυτό για τον εαυτό της και τους άλλους.

Σε αυτό το παράδειγμα η εμπειρία, η επίγνωση και η έκφραση του θεραπευτή είναι σε συμφωνία.

Λειτουργώντας μέσα από την ερμηνεία σε θεραπευτικό πλαίσιο

Ωστόσο, ο θεραπευτής σε ασυμφωνία, λειτουργώντας όχι από αυθεντική εμπειρία ενσυναίσθησης και επίγνωσης αλλά ερμηνεύοντας: «Είναι θυμωμένη μαζί μου, θα με αφήσει γιατί δεν είμαι καλός θεραπευτής», μπορεί να εξέφραζε απόσυρση και αμυντικότητα. Θα μπορούσε να έχει απομακρυνθεί από την πελάτισσά του.

Όταν ο θεραπευτής μίλησε, η φωνή του θα μπορούσε να ήταν λίγο διστακτική και ψυχρή, ενώ τα μάτια του θα μπορούσαν να είχαν μια απόμακρη ματιά, σαν να είχε χάσει λίγη από την «ζωτικότητά» του. Στη διάρκεια της συνεδρίας, η πελάτισσα μπορεί να μιλούσε λιγότερο, κοιτώντας το πάτωμα.

Η εμπειρία, η επίγνωση και η έκφραση του θεραπευτή θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μη σύμφωνες, καθώς συμβολοποίησε ανακριβώς την εμπειρία της αίσθησης «ψυχρότητας» και «ανησυχίας» από τις παρελθοντικές εμπειρίες του. Ερμήνευσε τις εμπειρίες του με τέτοιον τρόπο ώστε ένιωσε αποτυχία και σκέφτηκε ότι επρόκειτο να απορριφθεί.

Έχει γίνει αρκετή συζήτηση εντός της προσωποκεντρικής κοινότητας σχετικά με το πότε είναι αρμόζον ο θεραπευτής να επικοινωνήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του πελάτη. Ο Rogers προτείνει ότι είναι αρμόζον όταν ο θεραπευτής χάνει την ενσυναισθητική κατανόηση και την άνευ όρων αποδοχή του, ως αποτέλεσμα της ενασχόλησής του με τα συναισθήματά του.

Επισημαίνει: «Βέβαια ο στόχος δεν είναι ο θεραπευτής να εκφράσει ή να μιλήσει για τα δικά του συναισθήματα, αλλά πρωτίστως να μην εξαπατά τον πελάτη σχετικά με τον εαυτό του» (1987, σ. 98).

Μια άλλη πλευρά στα γραπτά του Rogers για την αυθεντικότητα, που είναι ιδιαίτερα σχετική εδώ, είναι η «απαρτίωση», η «γνησιότητα» ή η «ολότητα» του θεραπευτή, καθώς αυτό θα επηρεάσει τη σχέση μεταξύ της εμπειρίας, της επίγνωσης και της έκφρασης του θεραπευτή. Όσο περισσότερο πραγματωμένος είναι ο θεραπευτής τόσο περισσότερες εμπειρίες θα συμβολοποιηθούν με ακρίβεια στην επίγνωση.

Ο Rogers μιλάει για το να είναι κάποιος «απαρτιωμένο πρόσωπο», να «είναι ο εαυτός του» και «για να υπάρξει θεραπεία, η ολότητα του θεραπευτή στη σχέση είναι πρωταρχική».

Ο Rogers χρησιμοποίησε φράσεις όπως να είναι «ελεύθερα και βαθιά», «να προσπαθεί στο μέγιστο των δυνατοτήτων του» και να γίνει «απόλυτα και ολοκληρωτικά» ο μοναδικός οργανισμός του, ώστε να εκφράσει αυτή την ευρύτερη και πιο ολιστική πλευρά της αυθεντικότητας.

Η αυθεντικότητα είναι ένα έργο σε διαδικασία, όπου «ένα άτομο μοιάζει να αναθεωρεί» τον εαυτό του μέσω «ανοιχτότητας στην εμπειρία» με μια «ρευστή και μεταβαλλόμενη gestalt, μια διαδικασία».

Ο Rogers δηλώνει: «Η ολότητα του θεραπευτή στη σχέση είναι πρωταρχική, αλλά ένα μέρος της αυθεντικότητας του θεραπευτή πρέπει να είναι η εμπειρία της άνευ όρων αποδοχής και η εμπεριία της ενσυναισθητικής κατανόησης».

Αυτή η ιδέα της μετα-συνθήκης έχει αναπτυχθεί πρόσφατα από άλλους, δηλαδή ότι η ενσυναίσθηση, η άνευ όρων αποδοχή και η αυθεντικότητα είναι «λειτουργικά μία συνθήκη», «ένας θεμελιώδης τρόπος να υπάρχουμε, να σχετιζόμαστε και να δρούμε», ή «η συνθήκη της συνάντησης».

Αυτό υποστηρίζεται και από το ερευνητικό εύρημα των Sherer και Rogers, ότι στο μετρούμενο μη λεκτικό επίπεδο οι τρεις συνθήκες ήταν έντονα συσχετισμένες.

Εκτός από τη συμβατότητα και τη σύνθεση δύο και τριών επιπέδων, ο Rogers περιγράφει διαφορετικές διαστάσεις της αυθεντικότητας και διασαφηνίζει τις σχέσεις τους:

Αυθεντικότητα είναι ο όρος που ορίζει την κατάσταση. Ανοιχτότητα στην εμπειρία είναι ο τρόπος που ένα εσωτερικά αυθεντικό άτομο συναντά νέες εμπειρίες. Ψυχολογική προσαρμογή είναι η αυθεντικότητα από κοινωνική σκοπιά. Διευρυνόμενος είναι ο όρος που περιγράφει τους συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς ενός αυθεντικού ατόμου. Ωριμότητα είναι ένας ευρύτερος όρος που περιγράφει τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και συμπεριφοράς ενός ατόμου, το οποίο είναι γενικά αυθεντικό.

Ο Rogers αναλύει τον τεχνικό όρο «διεύρυνση» για να εκφράσει πως το ανοιχτό, ώριμο, προσαρμοσμένο πρόσωπο αλληλεπιδρά όχι μόνο με τον εαυτό του ή με άλλους, αλλά με τον κόσμο.

Αυτός ο τρόπος ύπαρξης και δράσης επηρεάζει σημαντικά την κατανόηση της αυθεντικότητας ως πολύπλοκης και πολύπλευρης. Το διευρυνόμενο πρόσωπο έχει την τάση «να έχει επίγνωση της χωροχρονικής σταθερότητας των γεγονότων [...] να αξιολογεί με πολλαπλούς τρόπους [...] [και] να δοκιμάζει τα συμπερασμάτα και τις αφηρημένες ιδέες του για τον κόσμο».

Η διευρυνόμενη συμπεριφορά μάλλον αλληλεπιδρά με την πραγματικότητα και τις προσωπικές αντιλήψεις αντί να αρνείται ή να διαστρεβλώνει ερμηνείες, ή συστήματα πεποιθήσεων.

Το σημαντικότερο, επιχειρεί να προσλάβει την πολυπλοκότητα της ζωής (όπως ο Rogers επιχειρεί να διερευνήσει την πολυπλοκότητα της ίδιας της αυθεντικότητας) μέσω πολλαπλών πλεονεκτικών θέσεων και εμπειρικών και φαινομενολογικών μεθόδων.

Δεν υπάρχει ένας σωστός τρόπος να είναι κανείς αυθεντικός. Υπάρχει μόνο μια ρευστή διαδικασία κατά την οποία εκτιμά κάποιος τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο, όπως είναι σε κάθε στιγμή της συνάντησης.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.