Η ψυχολογία της ήττας στον Μύθο του Σισύφου

Ακρόαση άρθρου......

Ο μύθος του Σισύφου είναι λίγο-πολύ γνωστός. Ο Σίσυφος ήταν μυθικός βασιλιάς της Κορίνθου και κατόρθωσε με την ευφυία του να πείσει τον Ασωπό (προσωποποίηση του ποταμού) να υδροδοτεί την πόλη με το γάργαρο νερό του. Ήταν «πολύμητις», δηλαδή πολυμήχανος σαν τον Οδυσσέα, και είχε καταφέρει να φυλακίσει τον Θάνατο με αποτέλεσμα να γεμίζει η γη ζωντανούς ανθρώπους.

 Καθώς η κατάσταση είχε γίνει ανυπόφορη η επέμβαση των Θεών ήταν άμεση. Ο Σίσυφος εγκλωβίζεται και η ψυχή του αιχμαλωτίζεται από τον Πλούτωνα, τον Δία και τους άλλους θεούς, οι οποίοι αποφασίζουν να τον τιμωρήσουν για την αναίδεια του με ένα μαρτύριο: Να σπρώχνει έναν τεράστιο βράχο επάνω σε έναν μεγάλο, απόκρημνο βουνό. Κάθε φορά που έφτανε στην κορυφή ο βράχος κατρακυλούσε και ο Σίσυφος έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή. Αυτό το βασανιστήριο, που έχει ταυτιστεί με το μύθο του Σίσυφου, θα συνεχιζόταν για μια αιωνιότητα…. εκτός κι αν!

Η δύναμη της ανθρώπινης βούλησης

Στο σημείο αυτό έρχεται η επέμβαση της ανθρώπινης βούλησης που μπορεί να δώσει μια λύση στο μαρτύριο του Σισύφου και του κάθε ανθρώπου που επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη παρ’ όλο που δαπανά μεγάλες δυνάμεις για να φτάσει στον σκοπό του. Διακατέχεται δηλαδή από την ψυχολογία της ήττας. Κυριεύεται από ηττοπάθεια, απαισιοδοξία και, το κυριότερο, δεν εκλογικεύει τους λόγους της αποτυχίας του. Επίσης, η νοοτροπία της ήττας σχετίζεται με την ηθική του «δούλου» και όχι του «κυρίου». Αν δέχεσαι την μοίρα σου όπως ο Σίσυφος την δική του, τότε θα υποφέρεις σχεδόν αγόγγυστα, αφού μόνος σου ξαναρχίζεις τα ίδια μαρτύρια, για μια ζωή, δηλαδή για μια αιωνιότητα.

Με τη δύναμη της βούλησης ή την βούληση για δύναμη, όπως έγραψε ο Γερμανός φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε, η δύναμη παίρνει νέες διαστάσεις και γίνεται ανώτερη ή υπερανθρώπινη. «Το να απαιτούμε από τη δύναμη να μην εκδηλώνεται ως δύναμη για θέληση, για επικράτηση, είναι τόσο παράλογο, όσο το να απαιτούμε από την αδυναμία να εκδηλώνεται σαν δύναμη» (1)

«Η έλευση του Υπερανθρώπου πρόκειται να φέρει τη λύτρωση του ανθρώπινου γένους από τα δεσμά της ηθικής του δούλου, η οποία τον έκανε να περιφρονήσει τις φυσικές κλίσεις του» (2) «Σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που θα πρέπει να υπερβείτε». (3)

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ (Πρωσία 1788- Φρανκφούρτη 1860) έγραψε για την σημασία της Βούλησης στην ανθρώπινη ζωή στο έργο του «Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση». Πρόκειται για φιλοσοφικό έργο, το οποίο άσκησε επίδραση και στην ψυχολογία, καθώς μελετά τα προσωπικά κίνητρα του ατόμου για την ατομική και κοινωνική πρόοδο. Το βασικό κίνητρο, κατά τον Σοπενχάουερ είναι η θέληση για τη ζωή «Wille zum Leben» που πηγάζει από τον εσωτερικό μας κόσμο και όχι τόσο από την λογική ή την κοινωνική ηθική.

Ο βολονταρισμός αποδίδει πρωταρχική θέση στη βούληση, στην επιθυμία και στο συναίσθημα σε σχέση με την νόηση και την σκέψη. Σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, ο άνθρωπος που διαρκώς ελπίζει ή φοβάται κάτι λόγω των επιθυμιών του παθαίνει το μαρτύριο του Σισύφου, δηλαδή προβάλλει σε κάθε εκπληρωμένη του επιθυμία μια καινούρια ανεκπλήρωτη που «πρέπει» να την ικανοποιήσει κι αυτή για να πάει στην επόμενη. Η λύτρωση του ήρωα θα επέλθει αν απαρνηθεί ο ίδιος το μαρτύριό του.

Ο παράλογος ήρωας

Ο Γάλλος λογοτέχνης και φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ ασχολήθηκε επίσης με τον μύθο του Σισύφου και ειδικότερα με το «παράλογο», που ξεπηδά ως έννοια φιλοσοφική και ψυχολογική μέσα από την τιτάνια προσπάθεια του αρχετυπικού ήρωα. Ο Καμύ φαντάζεται τον Σίσυφο ως πεισματάρη και παθιασμένο ήρωα και με αυτήν την έννοια τον ονομάζει παράδοξο ή παράλογο (absurd hero). Διότι υπερβαίνει τις δυνάμεις του, παρ’ όλο που φαίνεται πως δεν επιτυγχάνει τον σκοπό του.

Συμπερασματικά, ο Σίσυφος έχοντας κάνει λάθη στη ζωή του, συνεχίζει να κάνει τα ίδια σφάλματα (πράξεις ή παραλείψεις) σε μορφή τιμωρίας. Κατ’ ουσίαν τα λάθη του τον τιμωρούν και όχι οι θεοί ή η μοίρα. Ευκαιρίες του δίνονται. Ο βράχος ξανακυλά και ο Σίσυφος καλείται και πάλι να τον σηκώσει ψηλά. Ο ήρωας εκπροσωπεί τον άνθρωπο που έχει ψυχή για να σηκώσει τον βράχο αλλά δεν έχει μυαλό για να τον περάσει πάνω από την κορυφή. Τότε μόνο θα γίνει δυνατότερος από την πέτρα.

Βιβλιογραφία:

(1) Friedrich Nietzche, Γενεαλογία της Ηθικής, (α΄έκδ.1887) εκδ. Νησίδες Σκόπελος 2001 σ. 54

(2) Friedrich Nietzche, Γενεαλογία της Ηθικής, σ. 100

(3) Friedrich Nietzche, Τάδε έφη Ζαρατούστρα, (α’ έκδ. 1883-1885), μετάφραση Άρη Δικταίου, εκδ. Καλφάκη Αθήνα 1958 σ. 66

Albert Camus, Le Myth de Sisyphe -Essai sur l’absurde (1942)