Πείραμα Συμμόρφωσης - Asch Conformity Experiment

Ακρόαση άρθρου......

Ο κοινωνικός ψυχολόγος Solomon Asch, το 1950 ξεκίνησε μια σειρά από πειράματα για την συμπεριφορά των ανθρώπων υπό κοινωνική πίεση. Τα πειράματα αυτά έγιναν γνωστά ως "Asch Conformity Experiments". Σκοπός τους ήταν να διερευνηθεί το κατά πόσο θα επηρεαστεί η απάντηση ενός φοιτητή σε μια πάρα πολύ εύκολη ερώτηση, όταν ο φοιτητής αυτός, νωρίτερα, είχε ακούσει άλλους συμμετέχοντες να δίνουν λανθασμένη απάντηση.

Το πείραμα πραγματοποιήθηκε με ένα δείγμα 123 ανδρών. Κάθε συμμετέχοντας τοποθετήθηκε σε μια ομάδα 5-7 "συνεργατών" (ανθρώπων δηλαδή που γνώριζαν τον πραγματικό σκοπό του πειράματος, αλλά αυτοσυστήθηκαν στον πραγματικό συμμετέχοντα ως απλοί συμμετέχοντες).

Στους συμμετέχοντες παρουσιάστηκε μια κάρτα με μια γραμμή, ακολουθούμενη από μια άλλη κάρτα με 3 γραμμές, a, b και c. (δείτε τη σχετική εικόνα). Από τους συμμετέχοντες, ζητήθηκε να πουν ποια γραμμή από τις A,B,C, ταίριαζε σε μήκος με τη γραμμή στην πρώτη κάρτα.

Ο "πραγματικός" συμμετέχοντας απαντούσε κατά σειρά τελευταίος ή προτελευταίος. Οι συνεργάτες άρχιζαν να δίνουν όλοι την ίδια λανθασμένη απάντηση. Υπήρξαν 18 δοκιμές στο σύνολο και οι συνεργάτες απάντησαν λανθασμένα στις 12 από αυτές. Ο σκοπός ήταν να ερευνηθεί εάν ο πραγματικός συμμετέχοντας θα άλλαζε την απάντηση του και θα αποκρινόταν με τον ίδιο τρόπο όπως οι συνεργάτες, παρόλο που ήταν η λάθος απάντηση.

Ο Solomon Asch θεώρησε αρχικά ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων δε θα συμφωνούσε με κάτι τόσο προφανώς λανθασμένο, αλλά τα αποτελέσματα δεν τον δικαίωσαν! Έδειξαν συγκεκριμένα ότι οι συμμετέχοντες συμμορφώθηκαν με την πλειοψηφία (κοινωνική πίεση) σε ποσοστό 35%! 

Δείτε περισσότερα διάσημα πειράματα ψυχολογίας: Το πείραμα της φυλακής Stanford του Zimbardo

Το πειραματικό υπόδειγμα του πειράματος του Asch

Η συστηματική μελέτη της κοινωνικής συμμόρφωσης ξεκινάει από τις έρευνες του Asch πάνω στην κοινωνική επιρροή, και πιο συγκεκριμένα, από τις έρευνες που διενέργησε αναφορικά με το βαθμό ανεξαρτησίας ή υποταγής που δείχνει ένα άτομο απέναντι στις πιέσεις που δέχεται από την ομάδα στην οποία ανήκει.

Τα πειράματα του Asch βασίζονται στο ακόλουθο πειραματικό υπόδειγμα:

1. Ένα μοναχικό άτομο έρχεται σε αντίθεση με μια πηγή κοινωνικής επιρροής, αποτελούμενη από πολλά άτομα, ίδιας ακριβώς κοινωνικής θέσης μ' αυτό, τα οποία δίνουν διαμετρικά αντίθετες απαντήσεις απ' αυτό απαντήσεις. Δύο αντιφατικές δυνάμεις έρχονται δηλαδή εδώ σε σύγκρουση: απ' τη μια η εμπειρία του υποκειμένου, κι απ' την άλλη η ομόφωνη διαφωνία της ομάδας μαζί του.
2. Οι συνθήκες που επικρατούν κατά τη διάρκεια του πειράματος είναι απόλυτα σαφείς, και δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ως προς το τι ''βλέπει'' και τι πρέπει να κάνει το υποκείμενο.
3. Τα υποκείμενα που συμμετέχουν στο πείραμα δίνουν τις απαντήσεις τους αφού ακούσουν πρώτα τις απαντήσεις όλων σχεδόν των άλλων μελών της ομάδας.
4. Οι απαντήσεις είναι όλες προφορικές: το υποκείμενο αναγκάζεται έτσι απ' την πρώτη κιόλας στιγμή να πάρει μια συγκεκριμένη θέση απέναντι στην ομάδα.
5. Ο ερευνητής εξηγεί στα υποκείμενα ότι πρέπει, πάντοτε, να δίνουν τις προσωπικές τους απαντήσεις, χωρίς να παίρνουν αναγκαστικά υπόψη τους τις απαντήσεις των άλλων. Δεν ασκείται λοιπόν εδώ καμία εμφανής πίεση κοινωνικής συμμόρφωσης, κατά πόσο μάλλον που απαγορεύεται οποιαδήποτε διαπροσωπική επικοινωνία.

Το πείραμα του Asch

Ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες πώς διεξάγεται το πείραμα του Asch. Στην πειραματική συνθήκη του πειράματος του 1956 (το οποίο επαναλαμβάνει, σε μεγαλύτερη έκταση, τον πειραματισμό του 1951), συμμετέχουν 135 νέοι με μέσο όρο ηλικίας 17 μέχρι 25 χρόνων, φοιτητές τριών διαφορετικών πανεπιστημίων.

Όσο για τη συνθήκη ελέγχου (όπου δεν εισάγεται καμία ανεξάρτητη μεταβλητή) συγκροτείται από 37 άτομα ίδιων κοινωνιολογικών χαρακτηριστικών. Κάθε υποκείμενο στρατολογείται από κάποιο μέλος της ομάδας η οποία συμμετέχει κάθε φορά στο πείραμα.

Η ομάδα αυτή, υποστηρίζει ο Asch, αποτελεί την πλειοψηφία ως προς τις απαντήσεις που θα δώσουν στο πειραματικό έργο.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι όλα τα μέλη της πλειοψηφίας είναι, στην πραγματικότητα, πειραματικοί συνεργοί. Συμπεριφέρονται δηλαδή, σ' όλη τη διάρκεια του πειράματος, σύμφωνα με τις ακριβείς οδηγίες που τους δίνει ο ερευνητής.

Οι πειραματικοί συνεργοί κάθονται λοιπόν σε δύο σειρές από καρέκλες με τέτοιο τρόπο ώστε το υποκείμενο να αναγκάζεται να καθίσει στην προτελευταία καρέκλα της δεύτερης σειράς. Έτσι, ενώ στην πραγματικότητα ακούει τις απαντήσεις όλων σχεδόν των πειραματικών συνεργών προτού δώσει τη δική του απάντηση, δεν απαντάει ποτέ τελευταίος, πράγμα που θα τον έκανε ίσως να υποψιαστεί τον πειραματικό χειρισμό.

Ο ερευνητής παρουσιάζει στη συνέχεια το πειραματικό έργο, σαν κάποιο τεστ οπτικών διακρίσεων και βάζει πάνω σ' ένα τραπέζι, απέναντι από τα άτομα που συμμετέχουν στο πείραμα, ένα δείγμα του πειραματικού υλικου.

Πρόκειται για δυο χαρτόνια διαστάσεων 15*45 εκ. το χαρτόνι, που βρίσκεται αριστερά από τα υποκείμενα, είναι ζωγραφισμένη μια γραμμή πάχους 1 εκ. περίπου, το μήκος της οποίας διαφέρει ανάλογα με την πειραματική δοκιμή και κυμαίνεται από 5 μέχρι 20 εκ. περίπου. Στο χαρτόνι που βρίσκεται δεξιά από τα υποκείμενα, απεικονίζονται τρεις γραμμές του ίδιου πάχους αλλά διαφορετικού μήκους.

Η μια απ' τις τρεις έχει πάντοτε το ίδιο μήκος με τη γραμμή - ερέθισμα, ενώ οι άλλες δυο διαφέρουν αισθητά απ' αυτήν. Ο ερευνητής ζητάει, τέλος, από τα υποκείμενα να δώσουν τις εκτιμήσεις τους και να πουν ποια από τις τρεις μεταβλητές γραμμές έχει ίδιο μήκος με τη γραμμή - ερέθισμα.

Η αντίδραση του αληθινού συμμετέχοντα στο πείραμα Asch

Το πείραμα προχωρούσε ομαλά, οι κρίσεις ήταν απλές και προφανείς, και κάθε άτομο έδινε την ίδια απάντηση. Ξαφνικά αυτή η αρμονία διαταράχθηκε.

Κατά τη διάρκεια της τρίτης δοκιμασίας ένα άτομο, που καθόταν μια θέση πριν το τέλος, διαφώνησε με όλους τους άλλους, οι οποίοι είχαν επιλέξει ομόφωνα μια διαφορετική γραμμή.

Αυτό το γεγονός επαναλήφθηκε δώδεκα φορές, κάνοντας το άτομο να νιώθει άβολα καθώς άρχισε να συνειδητοποιεί ότι είναι διαφορετικό από την υπόλοιπη ομάδα.

Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να αναφέρουμε ένα σημαντικό στοιχείο του πειράματος: το μέλος της ομάδας που διαφωνούσε με τους υπόλοιπους ήταν στην πραγματικότητα ο μόνος αληθινός συμμετέχων στο πείραμα.

Όλοι οι υπόλοιποι ήταν πειραματικοί συνεργοί και είχαν λάβει την οδηγία να εκφράζουν ομόφωνα λανθασμένες κρίσεις σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές.

Συμπεράσματα για το πείραμα του Asch

Με ποιον τρόπο αντέδρασαν οι συμμετέχοντες στην ομόφωνη αντίθεση της πλειοψηφίας; Παρέμειναν ανεπηρέαστοι ή ενέδωσαν στην πλειοψηφία;

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 25% των συμμετεχόντων απάντησε σωστά και παρέμεινε ανεπηρέαστο από την πλειοψηφία. Το 50% έδωσε έξι ή περισσότερες λανθασμένες απαντήσεις και το 5% συμμορφωνόταν κάθε φορά που η πλειοψηφία έδινε μια λάθος απάντηση. Το μέσο ποσοστό συμμόρφωσης ήταν 33,2%.

Μια άλλη ομάδα, η επονομαζόμενη ομάδα ελέγχου, πραγματοποίησε την ίδια άσκηση, μόνο που οι συμμετέχοντες έδιναν τις απαντήσεις τους γραπτά. Σε αυτή την ομάδα, όπου δεν υπήρχε καμία διαδικασία επιρροής, το ποσοστό των λανθασμένων απαντήσεων ήταν μόνο 7,4%.

Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτά τα αποτελέσματα;

1. Οι περισσότερες εκτιμήσεις ήταν σωστές και ανεξάρτητες, παρά την πίεση της πλειοψηφίας.

2. Υπήρχε μια σημαντική μετακίνηση προς τις εσφαλμέςνες κρίσεις της πλειοψηφίας. Το ποσοστό συμμόρφωσης δεν ήταν αμελητέο.

Όταν ο Asch ρώτησε τους συμμετέχοντες γιατί ακολούθησαν την πλειοψηφία, οι περισσότεροι από αυτούς απάντησαν ότι πράγματι διέκριναν ποια γραμμή ήταν σωστή, αλλά πίστευαν ότι η εκτίμησή τους μπορεί να ήταν λανθασμένη και εκείνη των άλλων η σωστή.

Άλλοι παραδέχτηκαν ότι, αν και γνώριζαν πως η απάντηση ήταν λανθασμένη, συμμορφώθηκαν για να αποφύγουν να ξεχωρίσουν και να αποδοκιμαστούν από τους υπόλοιπους.

Πολύ λίγοι είπαν ότι έδωσαν την απάντηση την οποία θεωρούσαν σωστή. Φαίνεται ότι οι συμμετέχοντες υπέστησαν κανονιστική επιρροή: συμμορφώθηκαν για να αποφύγουν την τιμωρία ή για να κερδίσουν επιβράβευση, με άλλα λόγια για να αποφύγουν την κοινωνική αποδοκιμασία.

Παραλλαγές του πειράματος Asch

Σε μια παραλλαγή αυτού του πειράματος ο Asch αύξησε την αντίθεση κάνοντας το λάθος πολύ πιο προφανές. Παρότι μειώθηκε, το μέσο ποσοστό συμμόρφωσης των συμμετεχόντων παρέμεινε αρκετά υψηλό, αγγίζοντας το 28%. Σε μια άλλη παραλλαγή ο Asch έφερε αντιμέτωπο το ανυποψίαστο υποκείμενο μόνο τρεις από τις 70 εκτιμήσεις ήταν λανθασμένες και μόνο μία πανομοιότυπη με αυτή του πειραματικού συνεργού.

Σε μια ακόμη παραλλαγή μόνο ένας συνεργός, ο οποίος καθόταν στη μέση, έδινε λανθασμένες απαντήσεις, ενώ οι υπόλοιποι συμμετέχοντες ήταν ανυποψίαστοι.

Στη συγκεκριμένη συνθήκη οι εκτιμήσεις της ανυποψίαστης πλειοψηφίας δεν μεταβλήθηκαν και ο συνεργός γελοιοποιήθηκε.

Όταν αύξησε το μέγεθος της πλειοψηφίας, ο Asch διαπίστωσε ότι το ποσοστό συμμόρφωσης αυξήθηκε ως ένα σημείο και στη συνέχεια παρουσίασε ελαφρά μείωση. Φαίνεται ότι η συμμόρφωση φτάνει στην πλήρη ισχύ της σε μια πλειοψηφία αποτελούμενη από 3-5 άτομα, ενώ περισσότερα από αυτά έχουν μικρή επίδραση.

Πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα, επειδή υποδηλώνει ότι δεν είναι απαραίτητο να έρθουμε αντιμέτωποι με τεράστιο αριθμό ανθρώπων για να συμμορφωθούμε με την άποψη μιας ομόφωνης πλειοψηφίας.

Σε μια άλλη παραλλαγή του αρχικού πειράματος ο Asch θέλησε να διασπάσει την ομοφωνία της πλειοψηφίας.

Πράγματι, ένας από τους συνεργούς, οποίος καθόταν μια θέση πριν τον ανυποψίαστο συμμετέχοντα, έδινε τη σωστή απάντηση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η επίδραση της πλειοψηφίας εξασθένισε.

Μόνο το 5,5% των εκτιμήσεων ήταν πανομοιότυπο με τα λάθη της πλειοψηφίας. Σε αυτή τη συνθήκη ο σύντροφος όχι μόνο παρείχε υποστήριξη, αλλά διέσπασε και την ομοφωνία της πλειοψηφίας.

Σε μια άλλη παραλλαγή υπήρχαν δύο ανυποψίαστοι συμμετέχοντες. Σε εκείνη την περίπτωση η συχνότητα των λαθών ήταν 10,4%.

Σε μια άλλη παραλλαγή, όπου ένας σύντροφος προσήλθε κατά τη διάρκεια του πειράματος, ένας από τους συνεργούς άλλαξε άποψη και έδωσε τη σωστή απάντηση. Σε εκείνη τη συνθήκη η συχνότητα των λαθών ήταν 8,7%. Όταν όμως ο σύντροφος απομακρύνθηκε, η συχνότητα των λαθών αυξήθηκε στο 28,5%.

Για να επιτευχθεί η συμμόφωση, είναι σημαντικό η πλειοψηφία να διατηρήσει την ομοφωνία της και οι απαντήσεις να δίνονται δημόσια.

Τα αποτέλεσματα αυτών των πειραμάτων υποδεικνύουν ότι ακόμη και όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με προφανώς λανθασμένες κρίσεις, ενδέχεται να υποχωρήσουν στις πιέσεις μιας ομάδας ατόμων που εκφράζουν ομόφωνα την ίδια άποψη.

Τα πειράματα του Asch αφορούσαν μια πλειοψηφία η οποία αντέκρουε τις οπτικές αντιλήψεις των ατόμων. Τι θα συνέβαινε όμως όταν οι άνθρωποι θα αντιμετώπιζαν ένα ηθικό δίλημμα;

Βιβλιογραφία:

Με προσθήκη πληροφοριών από το βιβλίο Πολυπολιτισμική πραγματικότητα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Δοϊρανλής Νίκος - Ψυχολόγος

Δοϊρανλής Νίκος: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Επιστημονικός Υπεύθυνος του PSYCHOLOGY.GR Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία & Συμβουλευτική. Msc in PCA Counseling, University of Strathclyde. Εκπαιδευτής και επόπτης ψυχολόγων που ασκούν την προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία.

2310.822292

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού