Ανησυχείς μήπως κάποιος ανακαλύψει ότι δεν είσαι αρκετά καλός;

Ακρόαση άρθρου......

Κι εσύ; Όταν βρίσκεσαι μόνος σου στο σκοτάδι με τις πιο μπερδεμένες σκέψεις σου, ανησυχείς μήπως κάποιος ανακαλύψει πως δεν είσαι αρκετά καλός, μήπως πληγωθείς, μήπως είσαι αταίριαστος;

Φοβάσαι πως είσαι κατώτερος από τους άλλους; Φοβάσαι πως είσαι ευάλωτος; Φοβάσαι πως αξίζεις την απόρριψη;

Εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι μοιράζονται τους ίδιους φόβους μ' εσένα κι εμένα. Δεν είμαστε μόνοι. Στην πραγματικότητα, ο φόβος, αν τον κατανοήσεις, δεν είναι κακός. Μπορεί να σου σώσει τη ζωή.

Ο φόβος όμως, δεν είναι το ίδιο πράγμα με το άγχος. Το άγχος είναι κάτι άλλο -και, για να ωριμάσει η αυτοπεποίθησή μας, χρειάζεται να καταλάβουμε καλά τη διαφορά ανάμεσα στα δύο.

Ο φόβος ήταν αυτό που κράτησε ζωντανούς τους πρωτόγονους μέσα στο εχθρικό περιβάλλον που βρίσκονταν. Δεν είχαν το χρόνο να αναρωτηθούν ή να συλλογιστούν. Είχαν στη διάθεσή τους το πολύ ένα λεπτό για να επιλέξουν ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο: «Να πολεμήσουμε ή να το βάλουμε στα πόδια;» 

Η αδρεναλίνη τους ανέβαινε και τους έδινε δύναμη, ενέργεια και γρηγοράδα. Οι φλέβες και οι αρτηρίες τους συστέλλονταν ταυτόχρονα, για να επιβραδύνουν τη ροή του αίματος, όταν πληγώνονταν. Οι σφυγμοί τους ανέβαιναν και οι άμυνες του οργανισμού τους ενισχύονταν. Αυτή η σωματική αντίδραση μπροστά στον ολοφάνερο άμεσο, κίνδυνο, ήταν φόβος -ο ίδιος φόβος στον οποίο βασιζόμαστε, για να σώσουμε τη ζωή μας.

Σήμερα, τα περισσότερα από αυτά που ονομάζουμε «φόβο» είναι κάτι άλλο. Είναι άγχος, αντίδραση, δηλαδή, όχι στον ίδιο τον κίνδυνο, αλλά σε αναμενόμενους κινδύνους.

Ο κάτοικος των σπηλαίων πολύ σωστά ανησυχούσε μη γίνει γεύμα κάποιου ζώου επί τόπου. Αυτό που εκείνος αισθανόταν ήταν πραγματικός φόβος. Όταν ανησυχούμε για κάτι που ίσως συμβεί μελλοντικά -όταν λέμε «ξέρω πώς θα αποτύχω» - αυτό είναι άγχος.

Όταν χαλάσουν τα φρένα του αυτοκινήτου σου πάνω σε ένα λόφο, αυτό που αισθάνεσαι είναι φόβος.

Όταν όμως ανησυχείς για το τι θα πεις στη συνάντηση της επόμενης Τρίτης, αυτό είναι άγχος -και το άγχος είναι πιο βασανιστικό από το φόβο.

Ο φόβος συνήθως παύει, όταν πάψει το γεγονός που τον προκαλεί. Αν σταματήσει τελικά το αυτοκίνητο, εξαφανίζεται και ο φόβος.

Γιατί επιμένω τόσο στη διάκριση ανάμεσα στο άγχος και στο φόβο; Το κάνω, επειδή συνήθως το σώμα μας δεν το κάνει.

Παρατήρησες ποτέ πώς αντιδρά το σώμα σου, όταν έχεις άγχος;

Ταχυπαλμία. Ιδρωμένες παλάμες. Στεγνός λαιμός, σαν να επρόκειτο να αντιμετωπίσεις κανένα τέρας που θα ήθελε να σε καταβροχθίσει για πρωινό του!

Το άγχος είναι τόσο απογοητευτικό: όλη αυτή η ενέργεια πάει χαμένη. Δεν μπορείς να το βάλεις στα πόδια ούτε να αντισταθείς, γιατί δεν υπάρχει κάτι από το οποίο να τρέξεις να γλυτώσεις, κάτι το οποίο να παλέψεις. Κάθεσαι μ' έναν κόμπο στο στομάχι και προεξοφλείς μελλοντικούς κινδύνους.

Τη δεκαετία του 50, στο Στρατιωτικό Ινστιτούτο Έρευνας Γουόλτερ Ριντ, διεξήγαγαν ένα κλασικό πείραμα συμπεριφοράς σε οχτώ μικρούς ινδικούς πιθήκους.

Χώρισαν τους πιθήκους σε ζευγάρια. Όλα τα ζευγάρια δέχονταν περιοδικά ηλεκτροσοκ, αλλά ο ένας από τους δύο πιθήκους σε κάθε ζευγάρι είχε τη δυνατότητα -όταν άναβε ένα φως- να προστατεύσει τον εαυτό του από το σοκ πατώντας ένα μοχλό. Το άλλο μέλος του ζευγαριού δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για να το αποφύγει.

Το πείραμα συνεχίστηκε κανονικά για μερικές εβδομάδες. Τέσσερις από τους πιθήκους παρουσίασαν έλκη στομάχου και πέθαναν. Οι άλλοι δεν παρουσίασαν παρόμοια συμπτώματα.

Ποιοι πίθηκοι αρρώστησαν; Η απάντηση μπορεί να σας ξαφνιάσει. Ήταν οι τέσσερις εκείνοι που είχαν τη δυνατότητα να εμποδίσουν τα ηλεκτροσοκ.

Από τις εμπειρίες μας, καθώς και από πειράματα όπως αυτό του Στρατιωτικού Ινστιτούτου Γουόλτερ Ριντ με τους ινδικούς πιθήκους, γνωρίζουμε ότι το άγχος μπορεί να προξενήσει συμπτώματα που κυμαίνονται από απλή αδιαθεσία μέχρι σωματική και ψυχολογική αναπηρία, ή και θάνατο.

Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι το άγχος -ως αληθινή πηγή ενέργειας- μπορεί, αν το κατευθύνουμε σωστά, να μας βοηθήσει να ζούμε καλύτερα.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειδοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Μαθήματα αυτοπεποίθησης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.