Η μνήμη στη ζωή μας

Ακρόαση άρθρου......

Πολλοί από εμάς προβληματιστήκαμε όταν ξεχάσαμε μια σημαντική πληροφορία που πριν λίγο μας μετέφερε ένας κοντινός μας άνθρωπος.

Η αλήθεια είναι ότι γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, που βρισκόμαστε, τι είναι τα πράγματα και πώς γίνονται, τις συνήθειες που έχουμε στην καθημερινή μας ζωή, τους τόπους και τα άτομα που συναναστρεφόμαστε χάρη σε αυτό το σπουδαίο γνωστικό σύστημα που ονομάζεται μνήμη.

Η μνήμη δεν είναι μία και μοναδική και δεν μένει αμετάβλητη στο χρόνο. Χαρακτηρίζεται από πολυμορφία, καθώς αποτελείται από στάδια και υποσυστήματα.

Θεωρία των μνημονικών σταδίων

Σύμφωνα με την θεωρία των μνημονικών σταδίων, μπορούμε να διαχωρίσουμε τη μνημονική διαδικασία σε τρία στάδια: την κωδικοποίηση, την αποθήκευση και την ανάκτηση.

Στο στάδιο της κωδικοποίησης το άτομο επεξεργάζεται με κάποιο τρόπο την πληροφορία που δέχεται με σκοπό να τη συγκρατήσει.

Στη συνέχεια περνώντας στο στάδιο της αποθήκευσης γίνεται προσπάθεια να κρατηθεί γερά η πληροφορία στη μνήμη μας έως ότου χρειαστεί να την ανακτήσουμε.

Στο τελευταίο στάδιο, αυτό της ανάκτησης, το άτομο καλείται να θυμηθεί και να χρησιμοποιήσει την πληροφορία. Η ανάκτηση μπορεί να γίνει είτε με αναγνώριση, δηλαδή μεταξύ πολλών στοιχείων να αναφέρει το άτομο ποια είναι γνωστά και ποια όχι, είτε με ελεύθερη ανάκληση, όπου το άτομο σε αυτήν την περίπτωση θυμάται τα στοιχεία με όποια σειρά επιθυμεί.

Θεωρία Μνημονικών Συστημάτων

Σε αυτό το σημείο για τον διαχωρισμό της μνήμης σε συστήματα κριτήριο είναι ο χρόνος συγκράτησης μιας πληροφορίας. Έτσι έχουμε με βάση αυτό το κριτήριο τρία μεγάλα και πολύ σημαντικά συστήματα: την αισθητήρια–αντιληπτική μνήμη, την βραχύχρονη μνήμη και τη μακρόχρονη.

Στην αισθητήρια–αντιληπτική μνήμη η επεξεργασία γίνεται από τα αισθητήρια συστήματα (Neisser,1967) κι αφορά ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τη στιγμή που θα έρθουμε σε επαφή με την πληροφορία. Σε αυτού του είδους τη μνήμη, οι ηλικιωμένοι φαίνεται να μην είναι τόσο αποτελεσματικοί, κυρίως στο οπτικό σύστημα.

Η βραχύχρονη μνήμη (ΒΜ) θα λέγαμε ότι διαδραματίζει έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στο μνημονικό μας σύστημα. Οι πληροφορίες μπορούν να κρατηθούν στην βραχύχρονη μνήμη μας απο 1 δευτερόλεπτο μέχρι 1 λεπτό και μάλιστα η χωρητικότητα είναι πολύ συγκεκριμένη.

Οι ψυχολόγοι συχνά κάνουν λόγο για τον μαγικό αριθμό 7. Σύμφωνα με την έως τώρα βιβλιογραφία μπορούμε να συγκρατήσουμε στην ΒΜ 7(+-2) πληροφορίες.

Η πολυπλοκότητα της βραχύχρονης έχει να κάνει με το γεγονός ότι δεν εμπλέκεται μόνο στο κομμάτι της αποθήκευσης αλλά και στο κομμάτι της επεξεργασίας μιας πληροφορίας. Γι' αυτό μέρος της ΒΜ είναι η εργαζόμενη μνήμη. Η εργαζόμενη μνήμη είναι το σύστημα που χρησιμοποιούμε συνέχεια στην ζωή μας. Για πάραδειγμα, όταν συζητάμε με έναν φίλο μας ακούμε προσεκτικά όσα μας λέει ,ενώ τα συγκρατούμε και ταυτόχρονα ετοιμάζουμε την απάντηση μας.

Επίσης, όταν σκεφτόμαστε μια κατάσταση στην οποία πρέπει να υπολογίσουμε τα υπέρ και τα κατά χρησιμοποιούμε πάλι την εργαζόμενη μνήμη. Στην παθητική αποθήκευση των στοιχείων δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ νέων και ηλικιωμένων. Αντίθετα, στην εργαζόμενη μνήμη που απαιτούνται ανωτέρου τύπου επεξεργασίες, εμφανίζεται αισθητή διαφορά. 

Τέλος, στην μακρόχρονη μνήμη (ΜΜ) οι μνήμες μπορούν να μείνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Το χαρακτηριστικό είναι ότι σε αντίθεση με την ΒΜ οι πληροφορίες διατηρούνται σε μη συνειδητό επίπεδο κι απλά όταν τις χρειάζεται ο άνθρωπος τις ανασύρει.

Υποσυστήματα της ΜΜ είναι η επεισοδιακή, η σημασιολογική και η διαδικαστική (Tulving,1985)

Η επεισοδιακή μνήμη έχει να κάνει με τις αναμνήσεις που συνδέονται με προσωπικές μας εμπειρίες. Το σπουδαίο με αυτό το σύστημα της μνήμης είναι ότι δεν καταγράφουμε απλά το γεγονός ,αλλά και το πού συνέβη.

Έτσι η πληροφορία είναι καλά δεμένη με τον χρόνο και τον τόπο. Δηλαδή για να απαντήσουμε στο ερώτημα "Πότε ήταν το πρώτο μας ραντεβού;" θα πρέπει να ανακατασκευάσουμε στη μνήμη μας το συνολικό πλαίσιο αναφοράς της αρχικής αυτής εμπειρίας. Είναι πολύ πιθανό οι μαθητές να έχουν καλύτερη επίδοση σε ένα διαγώνισμα όταν αυτό γίνεται στην ίδια αίθουσα που έκαναν το μάθημά τους, παρά σε μία διαφορετική.

Οι ηλικιωμένοι φαίνεται να δυσκολεύονται σε τέτοιου είδους έργα (Light,1991. Naveh-Benjamin and Craik, 1995). Στην περίπτωση όμως που υπάρχει υποστήριξη από το περιβάλλον, διάφορα σήματα δηλαδή που βοηθούν την κωδικοποίηση και την ανάκτηση όπως μια φωτογραφία, στην οποία υπάρχουν πρόσωπα, τότε η επίδοση των ηλικιωμένων σε τέτοια έργα δεν διαφέρει απ΄ αυτήν των νεότερων ενηλίκων.

Ένας τύπος της επεισοδιακής μνήμης που αξίζει να αναφέρουμε είναι η προοπτική μνήμη. Η προοπτική μνήμη αφορά την πρόθεση να κάνουμε κάτι μελλοντικά. Για παράδειγμα, "να θυμηθώ να πάρω τα φάρμακά μου". Είναι σύνηθες σε τέτοιες περιπτώσεις να συνδυάζουμε τη μελλοντική πρόθεση με μία δραστηριότητα έτσι ώστε να μην ξεχαστεί και να πραγματοποιηθεί. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που πρέπει να θυμηθεί να πάρει το φάρμακό του μπορεί να το συνδέσει με το φαγητό ή με μία άλλη δραστηριότητα.

Η σημασιολογική μνήμη έχει να κάνει με το τι είναι τα πράγματα. Σε αυτού του είδους τη μνήμη εμπλέκονται έννοιες και γνώσεις. Δεν μας ενδιαφέρει ο τρόπος, ο χρόνος και το μέρος που αποκτήσαμε μια πληροφορία. Για παράδειγμα, για να απαντήσουμε στην ερώτηση "τι είναι το πορτοκάλι;" ή "πότε έγινε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος;" χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε τη σημασιολογική μας μνήμη. Σε αυτή τη μνήμη υπάρχουν πολύ μικρές διαφορές μεταξύ των νέων και των ηλικιωμένων και σε ορισμένες περιπτώσεις ,όπως το λεξιλόγιο, οι ηλικιωμένοι φαίνεται να έχουν καλύτερες επιδόσεις.

Η διαδικαστική μνήμη αφορά το πώς γίνονται τα πράγματα κι όχι το τι είναι. Είναι η μνήμη όλων των κινήσεων και των διαδικασιών μας που συντελούνται σε μεγάλο βαθμό με αυτοματοποιημένο τρόπο. Αποτελείται από την άδηλη (μη συνειδητή πράξη) και την έκδηλη μνήμη (εκούσια και συνειδητή οργάνωση των πληροφοριών). Για παράδειγμα το γεγονός ότι δένουμε τα κορδόνια μας ή κάνουμε ποδήλατο με τόσο αυτοματοποιημένο και γρήγορο τρόπο οφείλεται στην διαδικαστική μας μνήμη.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η μνήμη είναι ένα από τα πιο σπουδαία κομμάτια στην καθημερινή μας ζωή. 

Βιβλιογραφία:

Craik, F.I. M.(1992). Human memory. In F. I. M. Craik and T. A. Salthouse(Eds.), The handbook of aging and cognition (pp 51-110). Hilsdale, NJ: Laurence Erlbaum.
Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας, Αθήνα(2011). Μνήμη (255-275).