Η θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων του Kernberg και η δόμηση του ψυχικού οργάνου στο τρίπτυχο Εγώ-Εκείνο-Υπερεγώ

Ακρόαση άρθρου......

Η θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων ξεκίνησε αρχικά να ορίζεται από τον S. Freud μέσα από την θεωρία των ενορμήσεων (1995). Πιο συγκεκριμένα ο Freud πρώτός μελέτησε την σημασία των σχέσεων που αναπτύσσει το βρέφος με το περιβάλλον του δηλαδή αρχικά της σχέσης του με την μητέρα και με τον πατέρα.

Το βρέφος υποστηρίχθηκε πως διακατέχεται από ενορμήσεις οι οποίες αναζητούν ένα αντικείμενο για να εκφορτιστούν.

Το αντικείμενο δεν είναι απαραίτητως υποκειμενικό όν και αποτελεί τον στόχο της ενόρμησης. Το 1923 η βρετανική σχολή των αντικειμενότροπων σχέσεων με εκπροσώπους τον Winnicott, την Klein τον Fairbairn και τον Bowlby ανέπτυξαν τις δικές του θεωρίες σε σχέση με το αντικείμενο κάποιες περισσότερο και κάποιες λιγότερο διαφοροποιημένες από την θεωρία του Freud.

Επίσης η Αμερικάνικη σχολή με εκπροσώπους τον Erikson, τον Jacobson, τον Κernberg κ.λπ ανέπτυξε τις δικές της θεωρίες για τις αντικειμενότροπες σχέσεις με βασική διαφόρα με την θεωρία του Freud η οποία υποστήριξε ότι οι ενδοψυχικές συγκρούσεις είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων των ενορμήσεων και των άμυνών του ατόμου, ότι σύμφωνα με την αμερικάνικη σχολή οι ενδοψυχικές συγκρούσεις γίνονται ως αποτέλεσμα των ενδοψυχικών ασυνείδητων αντικειμενότροπων σχέσεων. 

Το αντικείμενο αποτελεί την αναπαράσταση του άλλου μέσα μας

Οι αντικειμενότροπες σχέσεις επικεντρώνονται σε μια βασική λειτουργία του εγώ που είναι η δυνατότητα να δημιουργεί σχέσεις με αντικείμενα και θεωρήθηκε ως ο κορμός διαμόρφωσης της ταυτότητας του ατόμου. Παρά την ύπαρξη πολλών θεωριών για το συγκεκριμένο θέμα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως επικρατεί μια μόνο συγκεκριμένη θεωρία περισσότερο αναγνωρισμένη στην ψυχαναλυτική κοινότητα.  

Στο συγκεκριμένο άρθρο θα επικεντρωθούμε κυρίως στην θεωρία που ανέπτυξε ο Otto F. Kernberg,  σπουδαίος αυστριακός ψυχαναλυτής για τις αντικειμενότροπες σχέσεις.

Ο Otto F. Kernberg γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1928 στην Αυστρία και σπούδασε βιολογία, ιατρική, ψυχιατρική και ψυχανάλυση. Ασχολήθηκε κυρίως με την ψυχιατρική και την ψυχανάλυση ενώ το έργο του επικεντρώθηκε κυρίως στην μελέτη  της ναρκισσιστικής και της οριακής παθολογίας. Ο Kernberg λοιπόν χρησιμοποίησε τον όρο αντικειμενότροπες σχέσεις για να μελετήσει δυο κυρίως σημεία, τις δυαδικές αναπαραστάσεις εαυτού και αντικειμένου που αντανακλούν την πρωταρχική δυαδική σχέση βρέφους και παιδιού και στην εξέλιξη αυτών των αναπαραστάσεων σε πολλαπλές διαπροσωπικές σχέσεις.  

Σύμφωνα με την θεωρία του Kernberg το ψυχικό όργανο διαμορφώνεται νωρίς μέσα από μια σειρά εσωτερικεύσεων των σχέσεων με το αντικείμενο. Οι εσωτερικευμένες αντικειμενότροπες σχέσεις είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα εσωτερικά αντικείμενα.

Οι εσωτερικεύσεις αυτές περνούν διάφορα στάδια όπως είναι αυτό του αυτισμού, του αποχωρισμού, της εξατομίκευσης και της σταθερότητας ενώ η βασική υποδομή αυτών των εξελικτικών σταδίων είναι η αναπαράσταση του εαυτού, η αναπαράσταση του αντικειμένου και ένας συναισθηματικός δεσμός που συνδέει αυτά τα δύο.

Σε όλα τα εξελικτικά στάδια οι εσωτερικεύσεις έχουν δυαδικό χαρακτήρα και επομένως δεν γίνεται εσωτερίκευση της αναπαράστασης του αντικειμένου αλλά εσωτερίκευση της αντίδρασης του εαυτού με το αντικείμενο. Ο Kernberg θεώρησε πως οι αναπαραστάσεις εγώ και αντικειμένου αποτελούν την βάση για την μετέπειτα εξέλιξη του τρίπτυχου Εγώ Εκείνο και Υπερεγώ.  

Σύμφωνα με τον Kernberg υπάρχουν τρία είδη εσωτερίκευσης, η ενδοβολή, η ταύτιση και η ταυτότητα του εγώ.

Πιο συγκεκριμένα η ενδοβολή είναι η φάση στην οποία τα βρέφη ενδοβάλλουν στις αναπαραστάσεις εαυτού ολόκληρα κομμάτια της λειτουργίας της μητέρας. Τα βρέφη έχουν δύο τρόπους ένωσης με την μητέρα, ο πρώτος είναι μέσω του καλού εγώ, δηλαδή η σχέση με την μητέρα που το φροντίζει και του καλύπτει τις ανάγκες του και ο δεύτερος είναι μέσω του κακού εγώ δηλαδή η σχέση με μία στερητική κακή μητέρα. Το βρέφος αδυνατεί να ενώσει αυτές τις δυο εμπειρίες, (σχάση). Αρχικά το κακό εγώ αντιμετωπίζεται ως μία απειλή από το εξωτερικό περιβάλλον και εκδιώκεται μέσω της προβολής. Κατά την περίοδο της διαφοροποίησης διαμορφώνεται το εσωτερικευμένο καλό αντικείμενο και εσωτερικευμένο κακό αντικείμενο. Η προβολή χρησιμοποιείται από τα βρέφη ως μια άμυνα για να προστατεύσουν το εσωτερικευμένο καλό αντικείμενο.  

Η ταύτιση συμβαίνει στο επόμενο στάδιο της εσωτερίκευσης και αποτελεί την ικανότητα του βρέφους να κατανοήσει τον ρόλο του ίδιου και των γονέων του σε διάφορες καταστάσεις.  

Η ταυτότητα του εγώ είναι πλέον το ώριμο στάδιο εσωτερίκευσης και αποτελεί την οργάνωση όλων των ενδοβολών και των ταυτίσεων από το Εγώ. Το παιδί είναι πλέον σε θέση να βιώσει μια μεγαλύτερη σειρά από συναισθήματα και να παρέχει στον εαυτό του όλες τις λειτουργίες που του παρείχε το αντικείμενο. Το παιδί έχει έναν εαυτό ενώ ο εαυτός ορίζεται ως το σύνολό των αναπαραστάσεων του εαυτού που συνδέονται με τις αναπαραστάσεις του αντικειμένου. Ο εαυτός αποτελείται πλέον από το τρίπτυχο Εγώ, Εκείνο και Υπερεγώ.  

Σύμφωνα με τον Kernberg το Εγώ ως βασικό μέρος του ψυχικού οργάνου αρχίζει να υφίσταται όταν το άτομο χρησιμοποιεί την ενδοβολή ως αμυντικό μηχανισμό. Αργότερα χρησιμοποιεί την απώθηση και σχηματίζεται το ασυνείδητο. Την απώθηση ακολουθούν και άλλοι αμυντικοί μηχανισμοί για να μεταφέρουν στο ασυνείδητο τις σχέσεις εαυτού-αντικειμένου και συναισθήματος που έχουν απορριφθεί από το άτομο.  

Η σχάση ξεκινάει από τις κακές αντικειμενότροπες σχέσεις με την μητέρα.

Όταν η κακή μητέρα είναι πραγματική εσωτερικεύεται από το παιδί σε μία προσπάθεια του να την ελέγξει. Η μη καλή μητέρα εσωτερικεύεται μέσω της σχάσης μία καλής και μίας κακής μητέρας. Το καλό αντικείμενο προβάλλεται στην πραγματική εξωτερική μητέρα με την εξιδανίκευση της με σκοπό να υπάρξουν καλές σχέσεις μεταξύ του παιδιού και της μητέρας. Το καλό αντικείμενο χρησιμοποιείται ως προστασία από το κακό εξωτερικό αντικείμενο, ωστόσο εσωτερικά το κακό αντικείμενο είναι απειλή για το καλό αντικείμενο (εξαιτίας του αρνητικού συναισθήματος). Το άτομο διακατέχεται από φόβο για την καταστροφή του καλού αντικειμένου με αισθήματα ενοχής και κατάθλιψης. Η σχάση του αντικειμένου για την αντιμετώπιση δυσάρεστων καταστάσεων δημιουργεί και σχάση του εγώ.  

Στο τελευταίο στάδιο εξέλιξης του ψυχικού οργάνου είναι η εγκαθίδρυση του Υπερεγώ. Το Υπερεγώ δημιουργείται από ένα εξιδανικευμένο εγώ που εμπεριέχει την ιδανική αναπαράσταση του εαυτού και του αντικειμένου, τις αναπαραστάσεις των γονέων με τις αξίες και τις απαγορεύσεις τους και τέλος από τις πρώτες σαδιστικές αναπαραστάσεις αντικειμένου.

Πριν την εγκαθίδρυση του Υπερεγώ το ιδανικό εγώ είναι αυτό που "τιθασεύει τις σαδιστικές αναπαραστάσεις εαυτού και αντικειμένου". Εάν ωστόσο δεν έχει σχηματιστεί το ιδανικό εγώ τότε το ανώριμο εγώ δεν μπορεί να προφυλαχθεί από τις σαδιστικές επιθέσεις των αναπαραστάσεων εαυτού- αντικειμένου και το άτομό νιώθει ένα αίσθημα κακού και κενού. 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ανθή Πιτσιρέλου - Ψυχολόγος

Ανθή Πιτσιρέλου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Πιστοποιημένη Κλινική Ψυχολόγος ΜSc, με ειδίκευση στη ψυχανάλυση και στη συνθετική ψυχοθεραπεία. Κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου. Παρέχει τις ψυχολογικες της υπηρεσίες σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες σε όλη την Ελλάδα διαδικτυακα αλλα και δια ζώσης

6979276333

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού