Συστήματα και υπερσυστήματα: η νέα επιστημονική πραγματικότητα

Ακρόαση άρθρου......

Η διαπίστωση της συστημικής υπόστασης του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας, όσο και της μορφής του σύμπαντος, όπως αποδεικνύεται από τις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις ωθούν την επιστήμη να αναπτύσσεται με όλο και περισσότερα στοιχεία που προκύπτουν από τις έρευνες και τα νέα δεδομένα προς την αποδοχή της συστημικής δομής και υπόστασης του κόσμου που γνωρίζουμε αλλά και όσων δεν γνωρίζουμε.

Συστημική θεωρία

Η ύπαρξη των συστημάτων με τους νόμους που τα διέπουν είναι μια σύγχρονη προσέγγιση της μορφής του σύμπαντος που αναμένεται σύντομα, με τις νέες επιστημονικές κατευθύνσεις, να φωτίσει περισσότερο την μορφή και λειτουργικότητα του όλου που δεν γνωρίζουμε και αναζητούμε.

Αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος, το περιβάλλον του, ο πλανήτης που ζει, ο κόσμος που γνωρίζουμε είναι ένα άπειρο σύμπαν, πολύπλοκο και άγνωστο για μας που όσο το μαθαίνουμε, τόσο ανακαλύπτουμε την άγνοιά μας γι αυτό και διαπιστώνεται σιγά σιγά, ότι αφορά στην υλοποίηση ενός μεγάλου σχεδίου μιας ανώτερης αρχής εν εξελίξει που πραγματώνεται και εμείς ζούμε μέσα στο σχέδιο αυτό!

Η συστημική θεωρία βασίζεται στη Γενική Θεωρία των Συστημάτων όπως την διατύπωσε το 1968 ο βιολόγος Ludwig von Bertalanffy, ξεκίνησε από το χώρο της μηχανικής και επεκτάθηκε στο πλείστον των επιστημών (βιολογία, πληροφορική, κτλ). Αντικείμενό της είναι η διαπίστωση της φύσης των πραγμάτων πέρα από τα ήδη παραδεκτά όρια της γνώσης όπως την ξέρουμε και πέρα από νόμους που λειτουργούν στη γνωστή μας περιοριστική πραγματικότητα.

Μια θεωρία όπου διαπιστώνεται τελικά ότι όλα, οργανισμοί, φύση, κόσμος κτλ, λειτουργούν μέσα από τη μορφή συστημάτων τα οποία χωρίζονται σε υποσυστήματα και ανάγονται σε υπερσυστήματα με κάποια ανώτερη λογική που ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει λόγω της μερικότητας και ατέλειας, που διαθέτει.

Η ανθρώπινη κοινωνία όμως, δεν παύει να είναι ένα πολύ καλό δείγμα συστημικότητας όπου η ιεραρχία και η μεθοδικότητα οργάνωσης καταδεικνύουν ένα μεγαλύτερο κοσμικό υπόβαθρο που υποστηρίζει τα πάντα γύρω μας.

Όλα έχουν τη θέση τους και τη χρησιμότητά τους για το σύνολο, αλλιώς, αυτό θα κατέρρεε ή θα εκφυλιζότανε με την ανάλογη πτώση του. Η συνολική υπόσταση των δομών έχει ιδιαίτερη σημασία για την συστημική, καθώς με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να γνωρίσουμε τη σχέση και την ομοιόσταση των τμημάτων που ενέχονται στα συστήματα. Όλα αποδεικνύεται ότι λειτουργούν με κάποια φιλοσοφία ανώτερης διάνοιας που αδυνατούμε προς το παρόν να κατανοήσουμε, αφού ζούμε σε μικρότερα σύνολα.

Η μαθηματική ακρίβεια όπου το ένα δεν είναι ακριβώς ένα αλλά ένα και κάτι, βρίσκει την πραγμάτωσή της σε αυτή τη θεωρία η οποία υποστηρίζει επίσης ότι το σύνολο των μερών ενός συστήματος αποδίδει μεγαλύτερα μεγέθη από το φαινομενικό σύνολο, όταν αυτό λειτουργεί συστημικά και ανάγει το σύστημα σε μια άλλη μορφή και ύπαρξη.

Η σπουδαιότητα της βάσης της συστημικής θεωρίας είναι μεγάλη καθώς βλέπουμε ότι η νομοτέλειά της υπαγορεύει τη σύσταση της ζωής και της μη ζωής σε ευρύτερα πλαίσια, ξεκινώντας από το απλό της ψυχής που βρίσκεται μέσα σε έναν άνθρωπο και προχωρώντας στα μεγαλύτερα από αυτόν σύνολα, μέχρι την ίδια την κοσμική υπόσταση του σύμπαντος.

Ο άνθρωπος ανήκει σε σύνολα – συστήματα όπως η οικογένεια, η κοινωνία, το ανθρώπινο είδος κτλ. οπότε είναι λογικό να υπάρχει μια συστημική οπτική που να συνδυάζει τη φυσική υπόσταση των μερών που απαρτίζουν τα σύνολα μέσα από την αλληλοεπιρροή και αλληλεξάρτησή τους. Λογικό είναι λοιπόν, ότι οποιαδήποτε διαφοροποίηση του ενός ή του μερικού θα επηρεάσει ή θα αποβληθεί από το σύνολο που ανήκει.

Η τάξη που εφαρμόζεται στα σύνολα – συστήματα μέσα από την αλληλεπίδρασή των μερών τους αναπροσαρμόζει συνεχώς την ίδια τη δομή του συνόλου – συστήματος μέσα από μια φιλοσοφία ανέλιξης που ακόμα ερευνά ο άνθρωπος σε μια άγνωστη, όπως είπαμε, διάσταση ανώτερων αρχών, συνόλων (συστήματα).

Σύμφωνα με τον Bertanlaffy γενικές αρχές και όροι ισχύουν για τη μελέτη και κατανόηση όλων των συστημάτων ενώ η γνώση αυτών των αρχών και όρων μπορούν να μας δώσουν μια καλύτερη εικόνα από τα μεγέθη που δεν κατανοούμε (γαλαξίας, σύμπαν κτλ). Οι σχετικές έρευνες έχουν καταλήξει σε κάποια χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στα συστήματα καθώς και αυτά έχουν οντότητα και αναγνωρίζονται ως αντικείμενα.

Χωρίς τα γνωστά μας υλικά όρια τα συστήματα αποτελούνται από συστατικά ή επί μέρους συστήματα όμοιων ή άλλων καταστάσεων που λειτουργούν σε ένα μεγαλύτερο σύνολο με μια ανάλογη ευρύτερη οντότητα, ή είναι υποσύνολα μεγαλυτέρων από αυτά συστημάτα. Σημαντικό στοιχείο των συστημάτων είναι η αέναη αλληλεπίδρασή των συστατικών των καθώς υπακούουν σε ανώτερα νοήματα πέραν των βιολογικών ορίων και νόμων, αποδεικνύοντας την ανώτερη συνδεσιμότητα και αλληλεπίδρασή τους, με ανώτερα από αυτά σύνολα.

Η συμμετοχή ζωής και μη ζωής σε ένα τεράστιο γίγνεσθαι έχει αμφίσημη μορφή θεωρητικά, γιατί ο άνθρωπος μέσα από την προσωπική του υπόσταση έχει μεν ένα δικό του σύστημα που θεωρεί ότι είναι ξέχωρο από τα σύνολα στα οποία ανήκει, αλλά παραμένει άγνωστο γι αυτόν, η σύνδεσή του με τα ανώτερα σύνολα.

Η σύγχρονη επιστήμη ανακαλύπτει την πολυπλοκότητα της φιλοσοφίας που διέπει τα συστήματα και μοιάζει χαοτική για την ανθρώπινη περιορισμένη λογική, μακράν πέραν αυτής της λογικής, αλλά σαφώς ανώτερης αφού όλα μέσα σε ένα σύστημα είναι ρητά συνδεδεμένα με συγκεκριμένους ρόλους και θέσεις μιας ανώτερης διάνοιας που τα καθορίζει.

Η συμβασιμότητα του τρόπου σκέψης που υπάρχει στη συστημική δίνει το περιθώριο να κατανοήσουμε καλύτερα τα υπάρχοντα κοινωνικά, βιολογικά, επιστημονικά κτλ σύνολα που ζούμε και συμμετέχουμε. Η συνεργασία πολλών επιστημών στην εφαρμογή της συστημικής δημιουργεί ένα σχετικό ολιστικό χώρο που μπορεί να μας διδάξει πολυπλοκότερα συστήματα τα οποία υπερβαίνουν τα συστήματα που γνωρίζουμε και αντιλαμβανόμαστε.

Κυβερνητική και συστημικότητα

Κυβερνητική ονομάζεται ένα τμήμα της συστημικής με αντικείμενο την μείξη της θεωρίας πληροφοριών και της θεωρίας ελέγχου σε σύνολα. Στη σύγχρονη εποχή μας οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι η κυβερνητική διαμόρφωσε μια νέα πραγματικότητα με το Διαδίκτυο, την Εικονική Πραγματικότητα (virtual reality) ενώ η πρόοδος της Πληροφορικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης βασίζεται επίσης στους ίδιους κανόνες.

Η ανάγκη του ελέγχου μιας πολύπλοκης πραγματικότητας δημιούργησε την κυβερνητική επιστήμη.

Στον Αλκιβιάδη ο Πλάτωνας τόνισε : «Τί δ' εν νηί, εί τω εξουσία είη ποιείν ό δοκεί, νού τε καί αρετής κυβερνητικής εστερημένω, καθοράς ά άν συμβαίη αυτώ τε καί τοίς συνναύταις;» (Πλάτων, Αλκιβιάδης, 135A).

Η νέα αυτή επιστήμη της Κυβερνητικής βασίζεται στη συστημικότητα και αναπτύχθηκε παράλληλα με τη συστημική θεωρία συμπληρώνοντάς την, μπορούμε να πούμε. Ο χώρος όλων των επιστημών σήμερα μοιάζει να προχωρά πολύ πιο γρήγορα με τη χρήση της συστημικής.

Οι συστημικές οντότητες δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα την χρήση της πληροφορίας όχι μόνο προς εσωτερική κατανάλωση αλλά και ως επεξεργασμένο στοιχείο που διατίθεται σε ανώτερες τάξεις που ανήκουν τα συστήματα. Η άρρηκτη δομή των συστημάτων εγγυάται την αποτελεσματικότερη λειτουργία των μερών και των συνόλων σε ένα υγιές περιβάλλον πέρα από ενστικτώδεις και περιοριστικές ή και μερικότερες αλληλεπιδράσεις.

Η λειτουργία των συστημάτων βασίζεται σε ένα αυτοποιητικό και ιεραρχικά αυτοενεργούμενο τρόπο ύπαρξης που περιλαμβάνει τόσο τη δημιουργία όσο και την καταστροφή που αποσκοπεί σε μια αιώνια άφθαρτη, κατά κάποιον τρόπο, διατήρηση πέρα από όποια νομοτέλεια γνωρίζουμε βιολογικά. Υπάρχουν μεγάλα και μικρά συστήματα σε μια άγνωστη για μας συσχέτιση και αλληλεπίδραση μεταξύ τους καθώς δεν ανήκουν στον κύκλο ζωής όπως τον γνωρίζουμε: Γαλαξίες, υπερσυστήματα κτλ.

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα συστήματα δεν διαθέτουν ηγετικά και ανώτερα στελέχη, ή και κατώτερα, αλλά αντιθέτως όλο το σύστημα έχει μια εννιαία υπόσταση που ρυθμίζει τη λειτουργία του μέσα από τη συνεργασία των τμημάτων του, αναδεικνύοντας την μεγάλη αξία όλων.

Αυτό δείχνει τη διαφορά που υπάρχει στην ανθρώπινη λογική όπως τη βιώνουμε μέχρι τώρα στον πλανήτη μας όπου υπάρχουν ανώτερα και κατώτερα μεγέθη σε όλα τα επίπεδα, χωρίς να αναγνωρίζεται η εξελικτική διαδικασία και η αλληλεπίδραση τους μέσα από αυτά.

Ο ρόλος του σκουπιδιάρη παραδείγματος χάριν είναι υποτιμημένος στην ανθρώπινη κοινωνία σε σχέση με αυτή ενός δημάρχου λόγω των διακριτικών που ο άνθρωπος δίνει σε αυτά τα λειτουργήματα. Όλοι ξέρουμε όμως, τη χρησιμότητα της συλλογής των σκουπιδιών για την κοινωνία όπως και ότι ένας δήμαρχος είναι σε μια «βολική» θέση όπου οι ενέργειές του υπερβαίνουν την έννοια χρησιμότητα και καθορίζονται από υποκειμενικές λογικές.

Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η καλούμενη στον άνθρωπο ηγετική θέση αποκλείει μια πραγματικά συστημική διάσταση.

Οι δύο θέσεις χάνουν έτσι, την αποτελεσματικότητα τους καθώς, δεν αποδεικνύεται ότι λειτουργούν εξίσου εποικοδομητικά για το σύνολο. Άρα λοιπόν η μερικότητα της γνώσης που έχουμε δεν αναγνωρίζει τη συνολική υπόσταση συστημάτων στην ανθρώπινη κοινωνία, όπου όλοι δεχόμενοι τη συστημικότητα, θα έπρεπε πιο συνειδητά, να συνεργάζονται αρμονικά για ένα εύρυθμο αποτέλεσμα.

Σε ανάλογα συμπεράσματα για τη λειτουργία του εγκεφάλου έχουν προχωρήσει οι νευροεπιστήμες στην εποχή μας μέσα από μελέτες και έρευνες που έλαβαν χώρα πρόσφατα.

Έτσι, δεν υπάρχει συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που κατοικεί η συνείδηση αλλά αυτή διαμορφώνεται από τη συνεργασία πολλών περιοχών του εγκεφάλου που λαμβάνουν πληροφορίες και όλες μαζί καθορίζουν τη συνείδηση.

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι ο εγκέφαλος είναι από μόνος του ένα σύστημα, που μπορεί να μας διδάξει πολλά για τη συστημικότητα ενώ υπάρχει πληθώρα συστημάτων στον άνθρωπο και στην ανθρώπινη κοινωνία που «αγνοούμε».

Πρώτη η φιλοσοφία πλησίασε τη συστημική μορφή των πραγμάτων μέσα από ρήσεις πολλών φιλοσόφων από την αρχαιότητα εως σήμερα:

«Να σκέπτεσαι συχνά για τους δεσμούς που συνδέουν όλα τα πράγματα του κόσμου μεταξύ τους και την αλληλοεξάρτηση όλων αυτών των πραγμάτων. Είναι όλα συνυφασμένα μεταξύ τους και συνδέονται έτσι με μια αμοιβαία στοργή.» - Διαλογισμοί Μάρκου Αυρηλίου.

Η αποδοχή της φιλοσοφίας που κάποτε θεωρούνταν μακριά από την επιστήμη εκφράζεται πλέον μέσα από την διεπιστημονική έρευνα όπου διαπιστώνεται ότι σε όλες τις επιστήμες παρατηρείται το ίδιο νόημα όπως έχει ορίσει από αρχαίων χρόνων η φιλοσοφία. Καταλήγουμε λοιπόν σήμερα να πούμε ότι η ουσία όλων των επιστημών μπορεί να περιγράφεται από τη φιλοσοφία, η οποία έχει την ικανότητα να διακρίνει μέσα από κάθε επιστήμη την ίδια πληροφορία.

Οι μονάδες συστημάτων είναι το άτομο, το υποσύστημα, το σύστημα.

Η υπαγωγή του ατόμου που ανήκει νομοτελειακά σε ένα υποσύστημα και στις ανώτερες βαθμίδες συστημάτων καθορίζεται από τη συστημικότητα, τη μοναδική μορφή ύπαρξης των πάντων.

Η συστημική αυτή αυτοοργάνωση αφορά σε όλα τα συστήματα του σύμπαντος. Έτσι, αστέρια, γαλαξίες, κύτταρα, οικοσυστήματα κτλ, αποτελούν τμήματα διατάξεων των συστημικών συνόλων που ανήκουν.

Ακόμη και η σύγχρονη επιστήμη της τεχνητής νοημοσύνης λειτουργεί με συστημικούς όρους με ανάλογη γνώση του περιβάλλοντος και του συστήματος από κάθε «πράκτορα» σε ένα σύνολο «πρακτόρων» οι οποίοι συνεργάζονται για την επίλυση προβλημάτων ενώ διατηρούν και μια σχετική αυτονομία σε ένα «πολυπρακτορικό» σύστημα.

Αποδεικνύεται λοιπόν έτσι ότι η συλλογική νοημοσύνη υπάρχει και εκδηλώνεται σε πολύπλοκα συστήματα με διάφορες μορφές, καθορίζοντας γνωστικές λειτουργίες, ακόμη και την ευφυία, στα βιολογικά όπως και σε όλα τα άλλα συστήματα.

Η κυβερνητική επιστήμη, λοιπόν, ήρθε να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της συστημικής μορφής όλων, είτε τα αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, γύρω μας, επιτρέποντας τον άνθρωπο να προσεγγίσει την αναγνώριση της μόνης αλήθειας, της συστημικότητας που διέπει το όλον, επιτρέποντας του να δει σύνολα και νομοτέλειες, αόρατα έως τώρα γι αυτόν και την βιολογική του υπόσταση. Η συστημική της προσέγγιση έγινε πηγή ερεθισμάτων για τις σύγχρονες επιστημονικές κατευθύνσεις.

Βασική θέση της Κυβερνητικής αποτελεί η διαπίστωση και διάγνωση ότι ο ίδιος νόμος λειτουργίας εφαρμόζεται σε ζωντανούς και μή οργανισμούς – μηχανισμούς, μέσα από τους μηχανισμούς ομοιόστασης και ανάδρασης που ενυπάρχουν στα συστήματα. Έδωσε δε μεγάλη ώθηση στην ανακάλυψη της ιεραρχικής δομής της πολυπλοκότητας των συστημάτων που οδηγούν μαθηματικά, σε μια ανώτερη ιεράρχιση των συστημάτων.

Η αξία της λειτουργίας των πολύπλοκων συστημάτων μέσα από τη συνεχή αλληλεπίδραση, επικοινωνία και έλεγχο δράσης τους, οδηγεί δε στην αναγνώριση ότι υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα συστημάτων σε μια ιδιόμορφη ιεράρχιση μεταξύ τους που η κατανόησή τους θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα το μικρότερο μέρος του, τον άνθρωπο, στη βιολογική του υπόσταση, στο τοπικό του περιβάλλον.

Στο έργο του «Μια εισαγωγή στην Κυβερνητική» ο W. Ross Ashby, διατυπώνει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, τις βασικές αρχές της νέας επιστήμης που είχε ως πεδία έρευνας, την πληροφορία, τον έλεγχο, τα συστήματα και την συστημική μορφή. Ο νόμος του Ashby όπως διατυπώνεται στο ανωτέρω έργο του, καλείται ο «Νόμος της Απαιτούμενης Ποικιλίας», όπως επίσης και «η αρχή της επάρκειας». Αφορά, φυσικά, στην ποικιλία των συστημάτων, όπως αναγνωρίζονται πλέον.

Προχωρώντας πιο πέρα ο Donald M. Mackay από τους πρωτεργάτες της θεωρίας της πληροφορίας και της κυβερνητικής, γράφει σε μια ανασκόπησή του σε ένα τεύχος του «Nature» το 1957:
«Η αντιμετώπιση της “διάσπασης της ποικιλίας” από τον Ashby σε ένα καθορισμένο σύστημα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική και οι συζητήσεις του για τις έννοιες: σύστημα, μοντέλο, μαύρο κουτί και τα παρόμοια είναι εξαιρετικές ως προς τη σαφήνεια με την οποία διακρίνουν τη χρήση τους από τους άλλους».

Με τον νόμο του Ashby, βλέπουμε να επιχειρείται μια σύνδεση των νέων όρων σε ένα νέο λεξιλόγιο για την κυβερνητική και τη συστημική ευρύτερα. Αυτή η εργασία είναι περισσότερο γνωστή για τη συνένωση σχετικών πεδίων στη θεωρία της πληροφορίας και τη συσχέτισ;h τους με το (τότε) ως επί το πλείστον θεωρητικό πεδίο γνώσης, και την παροχή βιολογικών εφαρμογών γενικών θεωριών συστημάτων.

Η αποσυστηματοποίηση του ανθρώπου

Οι συμβατικές επιστήμες δείχνουν πλέον ατελείς με τη γνώση της συστημικής και γι' αυτό αναπροσαρμόζονται, δημιουργώντας μια νέα υπερεπιστήμη που χρησιμοποιεί το σύνολό τους, όπως και νέες επιστήμες, αποδεικνύοντας πόσο αναγκαία πια είναι η νέα υπερεπιστήμη και όπως αναφέραμε πιο πάνω, διαπιστώνεται ότι με αυτόν τον τρόπο λειτουργούν τα συστήματα.

Το σύστημα μέσα από την πολυυπόσταση και πολυπλοκότητα των μορφών του δημιουργεί μια ανώτερη μορφή που απορρέει από τα σύνολα των συστημάτων, που λογικά καλείται, σύμφωνα με την μετρική θεωρία, Μεγασύστημα.

Την ίδια όμως στιγμή, που η επιστήμη ανακαλύπτει την συστημική μορφή των πάντων, παρατηρείται μια ... αποσυστηματοποίηση του ανθρώπου, όπως παρουσιάζεται στη σημερινή κοινωνία.

Η πληθώρα των επιλογών, η χαοτική και ατομική εξέλιξη, τείνει να υποδουλώνει τον άνθρωπο, δημιουργώντας μια μορφή αποσυστηματοποίησης, με την μορφή διαφορετικών και αντιμαχόμενων συστημάτων, που εμφανίζει να έχει ο σημερινός άνθρωπος, σε μια πολυσχεδή αντιμετώπιση των όλων, όπου δεν ενώνονται σε ένα, όπως λέει η συστημική, αλλά συνυπάρχουν διασπασμένα και αντίπαλα σε μια ατελή διαμάχη.

Τα βλέπουμε εδώ και χιλιάδες χρόνια στην ανθρώπινη ζωή στον πλανήτη μας. Το παράδοξο που βιώνουμε οξύτερο, τελευταία, όμως, είναι άξιο έρευνας, καθώς, ενώ η γνώση γίνεται πιο εξειδικευμένη, πολυπλοκότερη, αντι αυτού, αρχίζει και συνυπάρχει ως αρχή, μια «περίεργη» ιδιαιτερότητα που είναι επιζήμια για το σύστημα, (πόλεμοι, φόνοι, κτλ) καθώς δημιουργεί ελεύθερες ρίζες και εμπόδια στην συλλογική άνοδο και εξέλιξη.

Η σημερινή εποχή οδηγεί περιέργως, στην αποσυστηματοποίηση το άτομο, αλλά και μερικά σύνολα και κατ' επέκταση και τις υπόλοιπες μονάδες συστημάτων, με το άγχος της βιωτικής μέριμνας, την ανάγκη του χρήματος να επιφέρουν χαοτικά αποτελέσματα.

Ο καθένας παραμένει πια μόνος, ακόμα κι αν ανήκει σε όποια σύνολα, να αντιμετωπίσει μερικώς έναν κυκεώνα ανταγωνιστικών προτύπων, έξω από το σύστημα το οποίο ο ίδιος βρίσκεται, που «πρέπει» να μιμηθεί ή να ακολουθήσει και αδύναμος να αντιμετωπίσει.

Οτιδήποτε, όμως, δεν συγχρονίζεται με το χώρο, το χρόνο και το πλαίσιο είναι ένα είδος ψευδαίσθησης αποδεικνύοντας απλά ότι δεν υπάγεται στο τώρα και στη συστημική μορφή των πάντων. Οι σκέψεις παρασέρνουν τον άνθρωπο και χάνει το μοναδικό παρόν του όπου μπορεί να είναι ενεργητικός και να προχωρά σε μια ανώτερη συνείδηση και σύνδεση με τον ανώτερο εαυτό του, την ανώτερη εσωτερική του ακέραια σύνδεση με το περιβάλλον του και τα σύνολα-συστήματα που ανήκει.

Η πραγματικότητα που παρουσιάζεται μπροστά μας και πρέπει να δούμε είναι ότι η υπερεπιστήμη της ένωσης των επιστημών με τη φιλοσοφία μέσω της συστημικότητας αποκαλύπτει σιγά σιγά τα σύνολα και το ευρύτερο όλο, όπου όλα υπάγονται με τη συστημική μορφή τους. Ο άνθρωπος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν έχει άλλο δρόμο από αυτόν της συστημικής αλήθειας και πρέπει να τον περπατήσει.

Πηγές:

1. Εφαρμογή της συστημικής θεωρίας στην επαγγελματική συμβουλευτική
2. Η συστημική σκέψη στη Βιολογία. Αδυναμίες και προκλήσεις – Η Βιολογία στο Σχολείο
3. Κυβερνητική
4. Θεωρία των Συστημάτων
5. W. Ross Ashby
6. Επιστήμη συστημάτων