Ακρόαση άρθρου......Αν και είναι αλληλένδετα, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ των εννοιών της επιθετικότητας, της επιθετικής συμπεριφοράς και της βίας (Liu, 2004a).
Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εκληφθεί ως η παρατηρήσιμη εκδήλωση επιθετικότητας, η οποία ορίζεται ως κάθε πράξη που προορίζεται να προκαλέσει βλάβη, πόνο ή τραυματισμό (Zirpoli, 2008).
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αν και η επιθετική συμπεριφορά και η βία συχνά θεωρούνται συνώνυμα, δεν είναι.
Η βία είναι μια μορφή σωματικής επίθεσης, ενώ η επιθετική συμπεριφορά είναι μια ευρύτερη κατασκευή που περιλαμβάνει σωματικά, λεκτικά, ψυχολογικά και άλλα μέσα πρόκλησης βλάβης, δηλαδή η βία δεν είναι παρά μία μορφή επιθετικής συμπεριφοράς.
Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένα συσχετισμένο σύμπτωμα πολλών ψυχιατρικών διαταραχών και μπορεί να εκδηλωθεί καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής, από τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) σε παιδιά και εφήβους, έως την ενδοοικογενειακή βία στους ενήλικες ή την άνοια στους ηλικιωμένους.
Η επιθετικότητα είναι ένας πολύ μελετημένος τομέας στην ψυχοκοινωνική βιβλιογραφία και μοιάζει να εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο ανά ηλικιακή ομάδα.
Νήπια & παιδιά προσχολικής ηλικίας
Η επιθετική συμπεριφορά κατά την παιδική ηλικία θεωρείται μέρος της φυσιολογικής αναπτυξιακής διαδικασίας.
Πριν τα παιδιά αναπτύξουν λεκτικές δεξιότητες, η επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται σωματικά. Αργότερα, οι λεκτικές δεξιότητες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επιθετικούς σκοπούς, αλλά και για τη διάχυση επιθετικής συμπεριφοράς μέσω της επικοινωνίας αναγκών που δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν σωματικά.
Τα νήπια εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά κλαίγοντας, ουρλιάζοντας, δαγκώνοντας, κλωτσώντας, ρίχνοντας και σπάζοντας αντικείμενα. Οι εκρήξεις θυμού συνήθως κορυφώνονται στους 18 έως 24 μήνες και σιγά σιγά μειώνονται κατά την ηλικία των 5 ετών. Διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των παιδιών έφτασε για πρώτη φορά στην εμφάνιση της επιθετικής συμπεριφοράς πριν από την ηλικία των 2 ετών, σε ηλικία περίπου 17 μηνών.
10 Βιωματικά Εργαστήρια για Γονείς (Νοέμβριος 2024 – Απρίλιος 2025) | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR | Συμμετοχή: 35 ευρώ για εγγραφές που θα γίνουν έως Κυριακή 17 Νοεμβρίου. Με αυτό το κόστος, έχετε πρόσβαση στο σύνολο των 10 σεμιναρίων που θα διεξαχθούν.
Επιπλέον, σε παιδιά με αναπτυξιακή καθυστέρηση, βρέθηκε υψηλότερο ποσοστό επιθετικής συμπεριφοράς και άλλων προβλημάτων εξωτερικής συμπεριφοράς (Baker et al., 2003).
Παιδιά σχολικής ηλικίας
Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν και μπαίνουν στο σχολείο, μπορεί να συνεχίσουν να εμφανίζουν πολλές από τις ίδιες επιθετικές συμπεριφορές όπως κατά την προσχολική ηλικία. Καθώς αυτά τα παιδιά σχολικής ηλικίας αρχίζουν να έχουν περισσότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και αναπτύσσουν περισσότερες σχέσεις, ωστόσο, μπορεί να εμφανιστεί επιθετική συμπεριφορά προς τους συνομηλίκους.
Επιπλέον, μπορεί να παρατηρηθούν συμπεριφορές όπως πειράγματα, ευερεθιστότητα, εκφοβισμός, καυγάδες, ακόμη και σκληρότητα σε ζώα ή πυρπόληση.
Οι μητρικές αναφορές για σωματική επιθετικότητα μεταξύ των ηλικιών 2 και 11 ετών, ωστόσο, υποδηλώνουν ότι η επιθετική συμπεριφορά μπορεί πράγματι να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου (Tremblay et al., 1996). Η ίδια μελέτη διαπίστωσε αύξηση των αναφορών έμμεσης επιθετικής συμπεριφοράς από ηλικίες 4 έως 11 ετών. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην αυξημένη χρήση λεκτικών δεξιοτήτων των παιδιών και σε μεγαλύτερο αριθμό κοινωνικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού πλαισίου.
Παρόλο που τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά, πολλαπλές μελέτες δεν έχουν βρει στοιχεία για την εμφάνιση σωματικής επιθετικότητας στα παιδιά μετά την ηλικία των 6 ετών.
Ψηφιακό Marketing για Ψυχολόγους: Κύκλος 11 Σεμιναρίων με Βέλτιστες Πρακτικές και Εργαλεία Διαχείρισης διαδικτυακής παρουσίας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR
Αυτό υποδηλώνει ότι, για παιδιά σχολικής ηλικίας, η επιθετική συμπεριφορά που εμφανίζεται σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο μεταφέρεται από παλαιότερες ηλικίες, αλλά δεν ξεκινά κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου.
Η επιθετικότητα στα παιδιά μπορεί να προκληθεί από διάφορους παράγοντες. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: κακές δεξιότητες σχέσης, υποκείμενες συνθήκες υγείας, άγχος ή απογοήτευση.
Το παιδί επίσης, μπορεί να μιμηθεί επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά που βλέπει στην καθημερινή του ζωή. Μπορεί να λάβουν προσοχή για αυτό από τα μέλη της οικογένειας, τους δασκάλους ή τους συνομηλίκους τους.
Τα παιδιά μπορεί επίσης να ενεργούν επιθετικά όταν δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους.
Αυτό είναι κοινό σε παιδιά που έχουν διαταραχή φάσματος αυτισμού ή γνωστικές διαταραχές. Εάν απογοητευτούν, μπορεί να μην μπορούν να διορθώσουν ή να περιγράψουν την κατάσταση που προκαλεί την απογοήτευσή τους.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ ή άλλες διαταραχές μπορεί να δείχνουν έλλειψη προσοχής ή κατανόησης. Μπορεί επίσης να φαίνονται παρορμητικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να θεωρηθούν επιθετικές. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου οι συμπεριφορές τους είναι κοινωνικά απαράδεκτες.
Εφήβοι
Προχωρώντας, πιο σοβαρή επιθετική συμπεριφορά και ακόμη και βία εμφανίζονται συχνά κατά την εφηβεία, με αποτέλεσμα την αύξηση του τραυματισμού. Η πρώιμη βία περιλαμβάνει τη χρήση μαχαιριών, με τη χρήση όπλων να αυξάνεται στα τελευταία χρόνια της εφηβείας. Η αύξηση της σωματικής δύναμης και η υιοθέτηση όπλων μπορεί επίσης να ενδυναμώσει τους εφήβους να επιδείξουν μεγαλύτερη τάση προς την κατεύθυνση επιθετικής συμπεριφοράς σε πρόσωπα εξουσίας.
Οι σχέσεις μεταξύ συνομηλίκων φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιθετική συμπεριφορά των εφήβων. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι ένας τρόπος για να αποκτηθεί δημοτικότητα ή υψηλή κοινωνική θέση επιδεικνύοντας δύναμη ή έλεγχο. Η πίεση των συνομηλίκων μπορεί να οδηγήσει σε επιδείξεις επιθετικής συμπεριφοράς από φόβο απομόνωσης ή απώλεια κοινωνικής θέσης (Lopez & Emmer, 2002).
Υπάρχει επίσης αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς μεταξύ κοριτσιών και αγοριών καθώς αναπτύσσονται σχέσεις μεταξύ των ομότιμων μεταξύ των δύο φύλων.
Καθώς ξεκινούν οι γνωριμίες, η επιθετική συμπεριφορά μεταξύ των φύλων αυξάνεται και μπορεί να περιλαμβάνει βίαιες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς, όπως βιασμό με ραντεβού και σεξουαλική επίθεση.
Επιπλέον, ορισμένοι έφηβοι μπορεί να έχουν συντρόφους και γονείς, φέρνοντας την πιθανότητα επιθετικής συμπεριφοράς που εκδηλώνεται ως κακοποίηση παιδιών ή ενδοοικογενειακή βία.
Ενήλικες
Από την εφηβεία έως την ενηλικίωση, η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να κλιμακωθεί σε πιο σοβαρές και βίαιες πράξεις, όπως ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική κακοποίηση, κακοποίηση παιδιών και ανθρωποκτονία. Οι νεαροί ενήλικες (ηλικίας 18-24 ετών) έχουν το υψηλότερο ποσοστό ανθρωποκτονιών (Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, 2007).
Η κακοποίηση των παιδιών είναι ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που σχετίζεται με την επιθετική συμπεριφορά των ενηλίκων.
Το 2008, σύμφωνα με μια έκθεση για την κακομεταχείριση παιδιών, το 28,9% ήταν θύματα σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης (Υπουργείο Υγείας & Ανθρώπινων Υπηρεσιών των ΗΠΑ, 2008).
Η κακοποίηση συζύγου είναι μια ανησυχία μεταξύ των ενηλίκων, όχι μόνο για το σωματικό κόστος, αλλά και για το συναισθηματικό τραύμα που συνεπάγεται.
Παρόλο που και τα δύο φύλα μπορούν να διαπράξουν κακοποίηση συζύγου, οι άνδρες ευθύνονται για την πλειοψηφία των περιστατικών.
Ένα μοναδικό υποσύνολο υπερβολικής επιθετικής συμπεριφοράς στους ενήλικες είναι η οργή στο δρόμο. Αν και δεν κατατάσσεται άμεσα στο DSM-IV, μπορεί να εμπίπτει στην κατηγορία της Διαλείπουσας Εκρηκτικής Διαταραχής.
Η οργή στο δρόμο μπορεί να περιγράψει τυχόν εκδηλώσεις θυμού κατά την οδήγηση. Η ηλικία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας σε επιθετικά περιστατικά οδήγησης, με την πλειοψηφία των επιθετικών οδηγών να είναι άνδρες μεταξύ 18-26 ετών (Dukes et al., 2001).
Ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να παίζουν ρόλο περιλαμβάνουν τις καταστάσεις/περιβαλλοντικές συνθήκες (κίνηση, συμφόρηση κ.λπ.), παράγοντες προσωπικότητας ή δημογραφικές μεταβλητές (Sharkin, 2004).
Ηλικιωμένοι
Καθώς οι ενήλικες μεγαλώνουν, εμφανίζονται νέα δεδομένα. Μεγάλο μέρος της έρευνας για επιθετική συμπεριφορά σε ηλικιωμένους ενήλικες έχει διεξαχθεί σε γηροκομεία, πιθανώς λόγω του υψηλού επιπολασμού άνοιας σε αυτούς τους πληθυσμούς.
Η επιθετική συμπεριφορά στους κατοίκους γηροκομείου μπορεί να κατευθύνεται προς άλλους κατοίκους ή φροντιστές. Η επιθετική συμπεριφορά που απευθύνεται σε φροντιστές ή επαγγελματίες υγείας τείνει να επιταχύνεται από γεγονότα που σχετίζονται με προσωπική φροντίδα.
Συγκεκριμένα, η βοήθεια με ντους, μπάνια και τουαλέτα μπορεί να εκληφθεί από τον ασθενή ως παραβίαση του προσωπικού χώρου και σώματος.
Η διαταραχή της συμπεριφοράς είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της άνοιας, που συχνά οφείλεται σε γνωστική εξασθένηση, αφασία, αγνωσία, εγκεφαλική βλάβη με αποτέλεσμα απώλεια αναστολής και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες.
Οι ασθενείς που αντιμετωπίζουν δυσκολία στη λεκτική επικοινωνία των αναγκών τους μπορεί να επιδεικνύουν επιθετικές συμπεριφορές. Έτσι, η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να χρησιμεύσει για να προστατευθούν από ενέργειες που λανθασμένα αντιλαμβάνονται ως απειλές.
Μια πιο σοβαρή μορφή επιθετικής συμπεριφοράς που παρατηρείται σε ηλικιωμένους είναι η ανθρωποκτονία-αυτοκτονία. Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η ετήσια συχνότητα ανθρωποκτονίας-αυτοκτονίας είναι υψηλότερη σε ενήλικες 55 ετών και άνω σε σύγκριση με τους νεότερους κάτω των 55 ετών, ενώ οι άντρες είναι πιο πιθανό να το διαπράξουν από τις γυναίκες. Η ανθρωποκτονία συμβαίνει πιο συχνά μεταξύ ζευγαριών παρά μεταξύ άσχετων ατόμων.
Η αυτοκτονία, η οποία μπορεί να εκληφθεί ως μια μορφή αυτοκατευθυνόμενης επιθετικής συμπεριφοράς, είναι δυσανάλογα υψηλότερη στους γηριατρικούς πληθυσμούς από τους μη γηριατρικούς πληθυσμούς.
Πηγές:
Understanding Aggressive Behavior Across the Life Span
Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου
Σωτηροπούλου Βασιλική - Ψυχολόγος
Ψυχολόγος, απόφοιτη σχολής Ψυχολογίας Ε.Κ.Π.Α. Γνωσιακή συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία, Ειδική αγωγή, Μαθησιακές δυσκολίες.
Το Psychology.gr είναι εγκεκριμένος εκδότης στην υπηρεσία Google News. Ακολουθήστε μας για να έχετε πρόσβαση στην αρθρογραφία και άμεση ενημέρωση για έρευνες ψυχολογίας και θέματα ψυχικής υγείας: 
