Πώς να μη νιώθεις ότι χαραμίζεις τη ζωή σου: Μια εναλλακτική οπτική

Ακρόαση άρθρου......

Ίσως η πιο επικρατούσα φιλοσοφία στην ψυχολογία και στην αυτοβελτίωση σήμερα είναι πως ο απώτερος στόχος του ανθρώπου είναι η αυτοπραγμάτωση. Ο άνθρωπος πρέπει να εκπληρώσει το δυναμικό του. Να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του.

Και αυτό ίσως να σε κάνει να νιώθεις πως χαραμίζεις τη ζωή σου.

Η πυραμίδα του Maslow

Όλα ξεκίνησαν όταν ο γνωστός Αμερικανός ψυχολόγος Abraham Maslow δημιούργησε την πασίγνωστη πια, πυραμίδα των αναγκών.

Στη βάση της είναι οι βιολογικές ανάγκες (για τροφή, ύπνο, καταφύγιο, κλπ).

Στο δεύτερο σκαλί ήταν η ανάγκη για ασφάλεια και προστασία (σωματική ασφάλεια, προστασία από επίθεση, εργασιακή ασφάλεια, κλπ).

Στο τρίτο σκαλί η ανάγκη για αγάπη και για την αίσθηση του ανήκειν (ανάγκη για φίλους και συντρόφους).

Στο τέταρτο σκαλί βρίσκεται η ανάγκη για σεβασμό και αναγνώριση και στο τελευταίο σκαλί τοποθέτησε την ανάγκη για αυτοπραγμάτωση. Το να ζούμε σύμφωνα με το πλήρες δυναμικό μας. Να γίνουμε αυτοί που πραγματικά είμαστε, όπως το έθεσε.

Η πυραμίδα του Maslow είναι ένας πάρα πολύ βοηθητικός τρόπος να αναπαραστήσουμε την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και μπορεί να δώσει απαντήσεις στο πώς να ζήσει κανείς τη ζωή του καλά. Πώς να βάλει προτεραιότητες στη ζωή του ανάλογα με την κατάστασή του.

Η φήμη που απέκτησε τις τελευταίες δεκαετίες έχει πολύ γερά θεμέλια, καθώς απεικονίζει με αρκετή ακρίβεια το πώς λειτουργούμε οι άνθρωποι.

Όταν πεινάς δε σε νοιάζει να έχεις το σεβασμό και την εκτίμηση, αφού προέχει να επιβιώσεις.
Όταν δεν έχεις σωματική ασφάλεια δε θα ασχολείσαι και τόσο με το αν έχεις φίλους.
Αν είσαι μόνος και χωρίς φίλους, είναι πολύ πιθανό να είναι μεγαλύτερη ανάγκη σου να βρεις ανθρώπους, παρά να ασχοληθείς με κάτι δημιουργικό που θα σου αρέσει. Και πάει λέγοντας.

Η πυραμίδα του Μaslow είναι από τις πιο αναγνωρίσιμες και ευρέως αποδεκτές δομές που μιλούν για τον ανθρώπινο ψυχισμό. Κι όμως η κορυφή της πυραμίδας ίσως να είναι στοιχειωμένη!

Διαβάστε ακόμη στο Psychology.gr το σχετικό άρθρο: 19 αποφθέγματα του Abraham Maslow

Ποιο είναι το δυναμικό σου;

Το να ζήσεις σύμφωνα με το πλήρες δυναμικό σου είναι μια έκφραση που ακούγεται ωραία. Να γίνεις αυτός που είσαι. Ταυτόχρονα είναι μια αρκετά ασαφής πρόταση. Όπως πάντα, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, όπως λένε οι φίλοι μας οι Άγγλοι.

Εδώ φαίνεται πως ίσως η μούμια, κρύβεται στην κορυφή της πυραμίδας!

Αναρωτήθηκες ποτέ: Τι είναι το δυναμικό σου στην πράξη; Πώς θα ξέρεις ότι το εκπληρώνεις; Ποιος είναι αυτός που πραγματικά είσαι; Πώς θα ξέρεις ότι έγινες αυτός που είσαι;

Δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις.

Αν πούμε ότι το δυναμικό είναι όσα μπορείς να πετύχεις, τότε ποιο είναι το όριο στα όσα μπορείς να πετύχεις;
Ποιος το βάζει;
Πώς ξέρεις ότι το έφτασες ή αν έχεις κι άλλο;
Τι ορίζει τα όρια ενός ανθρώπου;

Μπορεί να μην μπορούμε να πετάξουμε, μπορεί να μην μπορεί ένας άνθρωπος εξήντα ετών να γίνει δρομέας 100 μέτρων Ολυμπιακών αγώνων, αλλά η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν πολύ ξεκάθαροι περιορισμοί στο τι μπορούμε να κάνουμε.

Eγώ από μαθηματικός έγινα χρηματιστής και τώρα είμαι συγγραφέας και ασχολούμαι με την ψυχολογία. Δεν υπάρχει τίποτα στη θεωρία που να με σταματάει αυτή τη στιγμή να αλλάξω πάλι και να τα παρατήσω όλα για να πάω να σπουδάσω να γίνω αν θέλω πιλότος, ζαχαροπλάστης, γιατρός, αγρότης ή κομμωτής.

Δεν υπάρχει τίποτα στη θεωρία που να σταματάει μια γυναίκα πενήντα ετών να αλλάξει τη ζωή της και να γίνει οδηγός τρένων, ή μπαλαρίνα, ή βουλευτής ή ταξιδιωτική συγγραφέας, ή μηχανικός αυτοκινήτων.

Δεν είναι εύκολα όλα αυτά. Αλλά γίνονται. Μπορεί η 50άρα να μην έχει χρήματα για να σπουδάσει ως μηχανικός αυτοκινήτων. Μπορεί να χρειαστεί να δουλέψει δυο δουλειές για να μαζέψει χρήματα, να πάει σε γκαράζ και να μαθητεύει δίπλα σε καλούς μηχανικούς και μετέπειτα να μπει στη σχολή (δεν ξέρω ποια σχολή είναι αυτή) και να φτάσει να ανοίξει το δικό της χώρο.

Ο Ζαχίρ

Όλοι ίσως να θυμόμαστε την ιστορία του Ζαχίρ, ο οποίος ξεκίνησε από το Αφγανιστάν, μπήκε με παράνομο τρόπο στο Ιράν, βασανίστηκε εκεί δούλεψε σε οικοδομές και εργοστάσια και μάζεψε χρήματα και ήρθε στην Ευρώπη. Ήρθε στην Ελλάδα το πρωί δούλευε οικοδομή και το βράδυ πήγαινε σχολείο και έμαθε ελληνικά. Για κάποιο διάστημα δεν είχε που να μείνει και έμενε σε παγκάκι. Ήθελε να γίνει μάγειρας αλλά συνάντησε αντίσταση στη σχολή του ΟΑΕΔ, αλλά επέμεινε και κάποια στιγμή τελείωσε τη σχολή και δυσκολευόταν να βρει δουλειά. Μέχρι που εμείς τον είδαμε να λέει την ιστορία του στο Μάστερ Σεφ.

Είναι άραγε ο Ζαχίρ το μέτρο για το τι πρέπει να κάνουμε προκειμένου να θεωρούμε πως κάναμε ό,τι μπορούμε για να εκπληρώσουμε το δυναμκό μας;

Θεωρητικά (και όχι μόνο) όλα ίσως να γίνονται. Ακόμα και αν δεν είναι καθόλου εύκολα.

Αυτό είναι το πρόβλημα…

Ποιο είναι λοιπόν το δυναμικό μας; Πόσο πρέπει να κοπιάσουμε για να ξέρουμε ότι ζούμε με το πλήρες δυναμικό μας σύμφωνα με τον Maslow και την ψυχολογία;
Που πρέπει να σταματήσουμε; Πότε βολευόμαστε και στερούμε από τον εαυτό μας ευκαιρίες και εμπειρίες που θα έπρεπε να ζούμε;

Σαν να μην έφταναν αυτά…

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έχουμε τη σημερινή κουλτούρα του «Βρες το πάθος σου», και «Κάνε τα όνειρά σου πραγματικότητα» και του «Μη συμβιβάζεσαι με κάτι λιγότερο από όσο αξίζεις» και του «Είσαι μοναδικός και ξεχωριστός». Πρέπει να δείξουμε τη μοναδικότητά μας, να βρούμε ποιοι πραγματικά είμαστε και πρέπει να είναι κάτι σπουδαίο.

Η μπάρα του «δυναμικού» μας τίθεται ακόμα πιο ψηλά. «Φτάσε όπου δεν μπορείς» είπε ο Καζαντζάκης (ένας πολύ δυστυχισμένος άνθρωπος). Που πρέπει να φτάσουμε για να νιώθουμε ότι τα έχουμε καταφέρει;

Οι Coaches και οι «γκουρού» που σου λένε πώς να γίνεις αυτός που είσαι και πόσες άπειρες δυνατότητες έχεις και όλα σου φαίνονται εύκολα. Αλλά η πράξη είναι πολύ διαφορετική από τον τρόπου που σου την παρουσιάζουν. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιήσεις τα μεγάλα πράγματα που φαντάζεσαι, για να πετύχεις πολλούς από τους στόχους σου. Ο Ζαχίρ δεν πέρασε εύκολα… Αλλά σχεδόν κανείς δε μιλάει γι αυτό.

Κι άλλο πρόβλημα

Υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα. Για να πετύχεις τα όνειρά σου, όπως λένε οι γκουρού ή για να αυτοπραγματωθείς και να ζήσεις με το πλήρες δυναμικό σου όπως λέει η ψυχολογία, θα πρέπει να έχεις όνειρα και στόχους. Να ξέρεις τι θέλεις. Αλλά εσύ συχνά δεν ξέρεις τι σου γίνεται και αναρωτιέσαι: «Πώς να γίνω αυτός που πραγματικά είμαι, αφού δεν ξέρω τι θέλω;»

Ευτυχώς αυτή τη φορά ο Maslow μας βοήθησε πάρα πολύ υπενθυμίζοντάς μας πως: «Δεν είναι φυσιολογικό να ξέρουμε τι θέλουμε. Είναι ένα δύσκολο και σπάνιο ψυχολογικό επίτευγμα». Είναι απόλυτα φυσιολογικό να είμαστε μπερδεμένοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ξέρουμε τι θέλουμε να κάνουμε. Είναι σχεδόν εγκληματικό να ζητάμε από τα παιδιά να ξέρουν τι θα κάνουν στη ζωή τους από τα 17 τους. Που να ξέρουν τα καημένα;

Όπως έχω ξαναγράψει, δεν υπάρχει ο πραγματικός μας εαυτός. Τον εαυτό μας τον δημιουργούμε σε κάθε βήμα. Μέσα από την εμπειρία και τη δοκιμή ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΜΕ τον εαυτό μας. Δεν τον ξέρουμε από πριν. Σπάνια έχουμε ένα πάθος που ακολουθούμε. Το πάθος έρχεται σαν αποτέλεσμα της δράσης μας στον κόσμο.

Το πάθος είναι αποτέλεσμα της δράσης. Δεν είναι αίτιο της δράσης

Υπαρξιακή Ενοχή

Συνοψίζοντας οι περισσότεροι νιώθουμε ότι αποτυγχάνουμε στην εκπλήρωση του δυναμικού μας για τρεις λόγους.

1) Η κουλτούρα μας, κάνει τα πάντα να φαίνονται εφικτά, οπότε θεωρητικά δεν υπάρχει κανένα όριο στο που μπορούμε να φτάσουμε. Η μπάρα του «δυναμικού» μας τίθεται πολύ ψηλά. Πώς θα ξέρω ότι το εκπλήρωσα ή αν έχει κι άλλο;

2) Δεν ξέρουμε τι θέλουμε και θεωρούμε πως θα έπρεπε να ξέρουμε. Πώς θα καταφέρω να αναγνωρίσω αν είμαι ο πραγματικός εαυτός μου;

3) Η κουλτούρα της αυτοβοήθειας κάνει να φαίνονται όλα εύκολα να γίνουν. Δεν είναι. Μήπως είμαι τεμπέλης, δειλός ή αποτυχημένος που δεν κάνω ό,τι και ο Ταχίρ για να εκπληρώσω το «δυναμικό» μου;

Αυτός είναι ένας θανάσιμος συνδυασμός. Δεν έχουμε σχεδόν καμία πιθανότητα να πιστέψουμε ότι ζούμε σύμφωνα με το πλήρες δυναμικό μας.
Αυτό δημιουργεί την Υπαρξιακή Ενοχή.

(Η συλλογιστική του άρθρου περιγράφεται εκτενώς στα Κεφάλαια 11,12,13 του νέου μου βιβλίου: Το Παράδοξο Μονοπάτι προς το Νόημα της Ζωής.

Την αίσθηση ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε κι άλλα με τη ζωή μας.

Πότε αυτά που κάνουμε θα είναι ποτέ αρκετά;;;
Ότι δε ζούμε όπως θα μπορούσαμε να ζούμε.
Μα, ποιος κρίνει το πώς θα μπορούσαμε να ζούμε;;;
Την αίσθηση ότι δε γινόμαστε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
Μα, ποιος θα κρίνει ποια είναι η καλύτερη εκδοχή μας;;; Πιο εκδοχή μας δε σηκώνει βελτίωση υπό αυτό το πρίσμα;;;
Το μαθηματικό αποτέλεσμα είναι να νιώθουμε ανεπαρκείς και αποτυχημένοι. Το μεγαλύτερο μαρτύριο για πολλούς ανθρώπους που έχουν κατά τ’άλλα πετύχει (ή και όχι) στη ζωή τους είναι να νιώθουν ότι χαραμίζουν τη ζωή τους.

Μια διαφορετική πρόταση

Ο Abraham Maslow ζούσε στις ΗΠΑ. Εκεί διαμόρφωσε την πυραμίδα του. Στη χώρα του American Dream. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν που παρατήρησε ότι στην κορυφή των αναγκών του ανθρώπου είναι να κάτι που σχετίζεται με μια πρώτη ματιά με την έννοια της προσωπικής επιτυχίας (εκπλήρωση του δυναμικού). Αλλά δεν είναι απαραίτητα αυτή η φύση του ανθρώπου. Είναι η φύση του Αμερικάνου και των κατοίκων του Δυτικού πολιτισμού που επηρεάστηκε από τον Αμερικάνικο.

Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε όμως έχουν δύναμη. Και η λέξη «δυναμικό» έχει τη δική της δυναμική… Κάνουμε πολύ συγκεκριμένους συνειρμούς στο άκουσμά της. Και είναι συνήθως συνειρμοί μεγαλείου. Σκεφτόμαστε κάτι ασυνήθιστο και πιθανώς εντυπωσιακό.

Κάνοντας μια αναζήτηση στο Google για τη λέξη δυναμικό θα δείτε μια κλασική εικόνα με έναν άνθρωπο στην κορυφή ενός βουνού. Ξεκάθαρα, όταν σκεφτόμαστε το δυναμικό μας, σκεφτόμαστε την κορυφή. Αυτό θα έπρεπε να είναι το δυναμικό μας. Έτσι το φανταζόμαστε. Δυστυχώς. Αλλιώς αποτύχαμε. Χαραμίσαμε τη μια ζωή που μας δόθηκε. Πόσο κρίμα.

Για μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην πυραμίδα του Maslow, ίσως να ήταν προτιμότερο να αντικαταστήσουμε την κορυφή της πυραμίδας με την εξής πρόταση:

Να βρει ο άνθρωπος κάτι που του αρέσει και τον γεμίζει. Όχι να εκπληρώσει το δυναμικό του και να γίνει αυτός που πραγματικά είναι.

Με την εναλλακτική πρόταση το σημείο αναφοράς επανέρχεται στον άνθρωπο. Δεν ψάχνει το ακαθόριστο τι ήρθε να κάνει στη γη (Πώς θα ξέρει άραγε ότι το βρήκε;). Είναι πιο ξεκάθαρο τι ψάχνει. Κάτι που του αρέσει να κάνει. Έτσι απλά. Ό,τι και να είναι αυτό. Όσο ταπεινό και απλό αν ακούγεται. Αν του αρέσει, μια χαρά.

Δεν υπάρχουν οι νεφελώδεις έννοιες του δυναμικού, της αυτοπραγμάτωσης και του πραγματικού εαυτού τις οποίες ένας άνθρωπος δυσκολεύεται να διαχειριστεί ψυχολογικά. Εδώ οι ίδιοι οι ψυχολόγοι διαφωνούν ως προς το τι σημαίνουν. Πώς να τις ξεμπερδέψει ένας απλός άνθρωπος στο μυαλό του;

Μην προσπαθείς να εκπληρώσεις το δυναμικό σου

Τι νιώθεις όμορφα να κάνεις; Κι ας είναι κάτι απλό. Κι ας μπορείς πολλά παραπάνω.

Μπορεί να σου αρέσει να έχεις ένα κομμωτήριο. Δεν είναι ανάγκη να κάνεις αλυσίδα κομμωτηρίων.
Μπορεί να σου αρέσει να δουλεύεις στο Δημόσιο και τα απόγευμα να χορεύεις λάτιν. Δεν είναι ανάγκη να κάνεις τη σούπερ καριέρα.
Μπορεί να δουλεύεις σε μια ήρεμη δουλειά και να κάνεις μια απλή ζωή και να χαίρεσαι την οικογένειά σου ή τη φύση (ή και τα δυο). Δεν είναι ανάγκη να αποκτήσεις φήμη και λεφτά.
Μπορεί να μένεις στο ενοίκιο και να σου αρέσει να διαβάζεις βιβλία στον ελεύθερο χρόνο σου και να πηγαίνεις στο θέατρο. Δεν είναι ανάγκη να αγοράσεις το δικό σου σπίτι και να έχεις και εξοχικό.

Δεν είναι ανάγκη να περάσεις ό,τι πέρασε και ο Ζαχίρ προκειμένου να εκπληρώσεις τα όνειρά σου και το δυναμικό σου. Είναι πολύ εντάξει να κάνεις μια πιο απλή και ήρεμη ζωή. Μια ζωή στα δικά σου μέτρα. Δε χρειάζεται να εξαντλήσεις τις δυνατότητές σου.

Αν πάλι θέλεις να φτάσεις στα άκρα και να τις εξαντλήσεις, να κάνεις τεράστιες αλλαγές και να πολεμήσεις για τα όνειρά σου, κι αυτό είναι μια χαρά. Αλλά δεν είναι ΜΟΝΟ αυτό μια χαρά. Είναι ΚΑΙ το απλό μια χαρά.

Οι άνθρωποι θαυμάζουμε όσους έχουν κάνει μεγάλες αλλαγές στη ζωή τους και μέρος του θαυμασμού μας είναι ότι νιώθουμε ότι αυτοί έχουν φτάσει πιο κοντά στο να εκπληρώσουν το δυναμικό τους.

Συγκρίνοντας τις «απλές» ζωές μας με τη δική τους τους νιώθουμε ανεπαρκείς.

Δεν υπάρχει τίποτα μεμπτό όμως με το να ζεις μια απλή ζωή. Το μόνο κριτήριο που χρειάζεται να έχεις στο μυαλό σου είναι: Εσένα σου αρέσει; Αν ναι, τότε μια χαρά. Αρκεί.

Συμπέρασμα

Τα πρότυπά μας ορίζονται από αυτούς που έχουν τη δύναμη να τα ορίσουν. Αυτοί είναι οι κοινωνικά πετυχημένοι. Αυτοί ξεχωρίζουν και αποκτούν φωνή, οπότε αυτοί γίνονται το μέτρο της επιτυχίας. Συνεπώς, θαυμάζουμε το έξτρα και το υπερβολικό. Το δυναμικό μας εύκολα μπορεί να γίνει κάτι εντυπωσιακό στο μυαλό μας. Το απλό δαιμονοποιείται.

Αν νιώθεις ότι χαραμίζεις τη ζωή σου είναι πολύ πιθανό να έχεις πέσει θύμα της πλάνης που δημιουργεί ο τρόπος λειτουργίας της κοινωνίας μας.

Μην ψάχνεις να βρεις το δυναμικό σου. Ψάξε να βρεις τι σου αρέσει. Όχι τι μπορείς. Η ζωή σου υπάρχει για να τη ζήσεις. Όχι μόνο να την αξιοποιήσεις.

Επιτρέπεται ΚΑΙ να την απολαύσεις!

Το άρθρο βασίζεται στη φιλοσοφία του νέου μου βιβλίου Το Παράδοξο Μονοπάτι προς το Νόημα της Ζωής