Εφηβεία, ο δεσμός γονέα - εφήβου

Ακρόαση άρθρου......

Η περίοδος της εφηβείας είναι μια πολύ σημαντική αναπτυξιακά περίοδος, η δεύτερη πιο σημαντική μετά την πρώιμη παιδική ηλικία. Σε αυτό το διάστημα, πραγματοποιούνται ταχύτατες αλλαγές σε βιολογικό, γνωστικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ξεκινώντας με τις βιολογικές αλλαγές, αυτό που συμβαίνει είναι πως η παραγωγή ντοπαμίνης και τα λειτουργικά επίπεδα άλλων νευροδιαβιβαστών αλλάζουν και φτάνουν τα σταθερά επίπεδα των ενηλίκων περίπου στην ηλικία των 16 ετών.

Επίσης, συμβαίνουν αλλαγές στον πρωμετωπιαίο φλοιό που έχουν σαν αποτέλεσμα τη δυνατότητα αφαιρετικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων. Οι ταχύτατες ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν, επηρεάζουν την συναισθηματική κατάσταση του εφήβου με αυξημένη ευερεθιστότητα, ανηδονία και την ανάληψη ρίσκων.

Όσον αφορά στις γνωστικές αλλαγές, οι έφηβοι μπορούν να αναπαραστήσουν και να συγκρίνουν πολλαπλές προοπτικές και στάσεις αποκτώντας μια διαφορετική οπτική για τον κόσμο, για τον εαυτό τους και για τους άλλους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι να βλέπουν τον κόσμο μέσα απο ακραίες απόψεις του τύπου «μαύρο/άσπρο» και να αισθάνονται περίεργα με απόψεις που είναι διαφορετικές απο τις δικές τους.

Έτσι, παρατηρείται μια μορφή εφηβικού «εγωκεντρισμού», με τον έφηβο να νιώθει σαν να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής και να έχει την πεποίθηση ότι οι εμπειρίες του είναι εντελώς μοναδικές.

Τέλος, υπάρχουν πολλές αλλαγές σε κοινωνικό και ψυχολογικό επίπεδο. Οι έφηβοι μειώνουν τις ώρες που περνάνε με τους γονείς τους και αυξάνουν τις ώρες που συναναστρέφονται με συνομιλήκους στους οποίους στρέφονται για οικειότητα και υποστήριξη. Οι σχέσεις με το άλλο φύλο ξεκινούν περιπού στα 13 για τα κορίτσια και στα 14 για τα αγόρια, οι οποίες όμως περίπου στο τέλος της εφηβείας μπορούν να χαρακτηριστούν συνήθως απο αυθεντική οικειότητα και συναισθηματική εμπλοκή.

Η σημασία του δεσμού στην εφηβεία

Είναι σημαντικό πως η επιτυχής μετάβαση στην εφηβεία δεν επιτυγχάνεται μέσω της αποσύνδεσης απο τους γονείς αλλά μέσω μιας υγιούς μετάβασης στην αυτονομία και την ενηλικίωση.  Αυτή η μετάβαση διευκολύνεται απο την ασφαλή προσκόλληση και τον συναισθηματικό δεσμό με τους γονείς.

Ο ασφαλής δεσμός  στην εφηβεία ασκεί το ίδιο αποτέλεσμα στην ανάπτυξη όπως και στην πρώιμη παιδική ηλικία: μια ασφαλής βάση ενισχύει την εξερεύνηση και την ανάπτυξη γνωστικών, κοινωνικών και συναισθηματικών ικανοτήτων.

Επιπλέον έχει φανεί πως έφηβοι που έχουν ασφαλή δεσμό είναι λιγότερο πιθανό να πίνουν υπερβολικά, να κάνουν χρήση ναρκωτικών, να υιοθετούν επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές. Ο ασφαλής δεσμός συνδέεται με χαμηλότερα ποσοστά εφηβικής εγκυμοσύνης, λιγότερα ψυχολογικά προβλήματα, λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, μικρότερα ποσοστά εγκληματικότητας, επιθετικότητας και διατροφικών διαταραχών, μεγαλύτερη επιτυχία στη μετάβαση στο λύκειο, πιο ικανοποιητικές φιλικές σχέσεις , λιγότεροι καυγάδες στην οικογένεια.

Τι χρειάζονται όμως οι έφηβοι απο τους γονείς τους για να αναπτύξουν έναν υγιή δεσμό;

Η έννοια της ασφάλειας του δεσμού αλλάζει με μερικούς τρόπους κατά την ανάπτυξη, παραμένει όμως σταθερή σε ορισμένα σημεία. Για παράδειγμα ενώ τα μικρά παιδιά χρειάζονται εγγύτητα και διαθεσιμότητα με φυσική παρουσία των γονέων για να τους παρέχουν ασφάλεια όταν είναι αναστατωμένα, οι έφηβοι δεν χρειάζονται τον ίδιο βαθμό εγγύτητας για να νιώσουν ασφάλεια. Αυτό που χρειάζονται είναι να ξέρουν πως έχουν την υποστήριξη των γονιών ακόμη κι όταν δεν είναι παρόντες. Ωστόσο η ευαισθησία εκ μέρους του γονέα και ο συντονισμός με την συναισθηματική κατάσταση του εφήβου συνεχίζουν να είναι σημαντικά για τη διατήρηση ασφαλούς δεσμού στην εφηβεία. Οι διαμάχες απο μόνες τους δεν είναι δείγμα φτωχής σχέσης καθώς είναι σίγουρο πως ακόμη και σε υγιής σχέσεις οι γονείς ασκούν τα κατάλληλα επίπεδα ελέγχου της συμπεριφοράς των εφήβων και διαπραγματεύονται την αυξανόμενη υπευθυνότητα των εφήβων καθώς μεγαλώνουν.

Αυτό που είναι σημαντικό ωστόσο είναι η στάση που τηρείται κατά τη διάρκεια των καυγάδων έτσι ώστε να διατηρηθεί η αίσθηση της ασφάλειας και του δεσμού. 

Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα απο κάποιες επικοινωνιακές τεχνικές όπως το να λέγεται η γνώμη της κάθε πλευράς αλλά παράλληλα να επικυρώνεται και να δείχνεται σεβασμός και ενσυναίσθηση στην αντίθετη άποψη. Οι έφηβοι που νιώθουν ότι οι γονείς τους , τους κατανοούν δεν κάνουν βιαστικά βήματα ανεξαρτησίας χωρίς την υποστήριξη των γονέων τους. Τα όρια ωστόσο και η καθοδήγηση εκ μέρους των γονέων είναι απαραίτητα ακόμη και μέσα απο μια διαφωνία.

Υποστήριξη εφήβων και των οικογενειών τους

Πολλοί γονείς αισθάνονται ότι δεν έχουν επιρροή στη ζωή του εφήβου και πως πλέον δεν μπορούν να κάνουν πολλά. Η απομόνωση του εφήβου είναι ένας μύθος.

Οι γονείς χρειάζεται να ενημερώνονται για τις αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία και η σημασία που έχει η συνεχής τους ευαισθητοποίηση και ο συντονισμός στις ανάγκες του εφήβου. Χρειάζεται να γνωρίζουν τι να περιμένουν στη σχέση με το παιδί και πως να διαχειριστούν τη μετάβαση αυτή.

Πολλοί εκλαμβάνουν την αύξηση των καυγάδων που συμβαίνουν σαν προσωπική απόρριψη ή σαν ένα δείγμα πως η σχέση δεν είναι καλή.

Αυτή η αντίληψη είναι λανθασμένη και μέσα απο μια ανανοηματοδότηση της έννοιας του καυγά σαν μια ευκαιρία για το χτίσιμο μια σχέσης ουσιαστικής και επικοινωνιακής με τον έφηβο μπορούν να επιτευχθούν και να διορθωθούν πολλά.

Βιβλιογραφία

Allen JP, McElhaney KB, Land DJ, et al.(2003) A secure base in adolescence: Markers of attachment security in the mother- adolescent relationship. Child Development; 74; 292-307.

Cole, M. & Cole, S. (2002). H ανάπτυξη των παιδιών: Εφηβεία. (Επιμ. Βορριά Π. Και Παπαληγούρα Ζ.). Τυπωθήτω: Γιώργος Δάρδανος: Αθήνα.

Cooper ML, Shaver PR, Collins NL.(1998) Attachment styles, emotion regulation and adjustment in adolescence. Journal of Personality and Social Psychology; 74;1380-97.

 Howard MS, Medway FJ. Adolescents’ attachment and coping with stress. Psychology in the Schools 2004; 41;391-402.

Moretti, M.M. & Peled, M. (2004). Adolescent-parent attachment: Bonds that support healthy development. Paediatric Child Health; 9; 551-555.