Ο θάνατος του Εγώ

Ακρόαση άρθρου......

Στη κορυφαία του νουβέλα «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς», ο Τολστόι αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο τη ζωή ενός ζωντανού-νεκρού, που όταν ο θάνατος του χτυπάει την πόρτα, ο Ιβάν Ίλιτς ο ήρωας της ιστορίας, τότε και μόνο τότε παίρνει το μονοπάτι που οδηγεί στην αληθινή ζωή.

Οι τελευταίες στιγμές του πρωταγωνιστή είναι εκείνες που τον ελευθερώνουν από τον εγωκεντρισμό, είναι τότε που απουσιάζει η ηθική γύμνια μιας μουντής ζωής και είναι τότε μόνο που παύει να κυριαρχεί ο θάνατος της ψυχής. Μόλις λίγο πριν το τέλος ζωντανεύει η ψυχή του Ιβάν Ίλιτς και αντιλαμβάνεται πόσο αλληλένδετες είναι οι ζωές όλων των ανθρώπων, ενώ καταφέρνει να αγγίξει την αίσθηση της αληθινής ταπεινότητας, όχι της κοσμικής ταπεινότητας πίσω από την οποία κρύβεται το εγώ, αλλά αυτής της ταπεινότητας που ανοίγει διάπλατες τις πόρτες στο Θείο. Στην εκπνοή της ζωής του λοιπόν, έστω και τότε, καταφέρνει να ελευθερωθεί και να ζήσει τη ζωή που μέχρι τότε του περνούσε ξυστά. Καθώς το σώμα του πεθαίνει η ψυχή του καταφέρνει να ζωντανέψει.

Τελικά η αρρώστια του γίνεται η στενή πύλη που τον οδηγεί να κοιτάξει κατάματα τις επιλογές του και τη ζωή του. Η επίγνωση που αναπτύσσει ο ήρωας τον οδηγεί σιγά σιγά σε μια εσωτερική σύγκρουση που μετατρέπεται σύντομα σε μια συναισθηματική συντριβή, ενώ ακολουθείται από τον εξαγνισμό της ψυχής του. Έστω και λίγο πριν το τέλος του καταφέρνει να ζήσει, να καταλάβει το νόημα της ύπαρξης και πόση απόσταση είχε πάρει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του από την ίδια τη ζωή. Ουσιαστικά χάνει τη μέχρι τότε ζωή του και κερδίζει τη ζωή, εκεί όπου δεν υπάρχει ο φόβος του θανάτου.

Η εξαιρετική νουβέλα του Τολστόι είναι επίκαιρη όσο ποτέ

Οι άνθρωποι, σήμερα, που σε μεγάλο ποσοστό καταλαμβάνονται από τον εγωικό νου ή αλλιώς την έκφραση ενός ψευδούς εαυτού, βιώνουν μια βαθιά αίσθηση έλλειψης ή ατέλειας και μια αίσθηση μη πληρότητας. Συνήθως αυτό υπάρχει σε μη συνειδητό επίπεδο και γίνεται αισθητό έμμεσα, σαν μια έντονη επιθυμία και ανάγκη, της οποίας η εκπλήρωση θα φέρει τη χαρά και το τέλος όλων των δεινών. Όταν βιώνεται σε συνειδητό επίπεδο, εκφράζεται με ένα ανησυχητικό και μόνιμο αίσθημα απαξίας και ανεπάρκειας.

Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις οι άνθρωποι μπαίνουν συχνά σε έναν αγώνα δρόμου να ικανοποιήσουν το εγώ και σε μια αναζήτηση πραγμάτων τα οποία λειτουργούν ως προέκταση του εαυτού τους και είναι αυτά που σηκώνουν το βάρος να γεμίσουν αυτό το κενό που αισθάνονται μέσα τους. Έτσι πασχίζουν να αποκτήσουν εξουσία, χρήματα, επιτυχία, αναγνώριση ή μια ιδιαίτερη σχέση προκειμένου να νιώσουν καλύτερα για τον εαυτό τους και να νιώσουν την πληρότητα. Όμως η ηδονή της απόκτησης κάποιων από τα παραπάνω διαρκεί για πολύ λίγο, δίνοντας σύντομα τη θέση της στο ίδιο κενό.

Όταν η επιθυμία έρχεται από το Εγώ

Όταν η επιθυμία έρχεται από το εγώ, η ικανοποίηση της επιφέρει μια σύντομη ηδονή και ποτέ τη πηγαία χαρά. Όσο ο εγωικός νους είναι αυτός που κυβερνάει και ελέγχει το άτομο, υπάρχει μια μόνιμη ανησυχία και ένας μόνιμος θάνατος της ζωής.

Δεν μπορεί κάποιος να είναι ήσυχος και ικανοποιημένος παρά μόνο για σύντομα διαλείμματα, όταν αποκτά αυτό που θέλει, όταν ένας πόθος του έχει μόλις ικανοποιηθεί.

Οι σκέψεις που προηγούνται συνήθως της εκπλήρωσης της επιθυμίας παρουσιάζουν το αντικείμενο του πόθου ως αυτό το ένα και μοναδικό αντικείμενο που έχει τη δύναμη να γλυτώσει τον άνθρωπο από όλα τα αρνητικά συναισθήματα και τη μιζέρια.

Συχνά το εγώ ταυτίζεται και με διάφορους κοινωνικούς ρόλους που του προσδίδουν μια αίσθηση ταυτότητας. Είναι τότε που το άτομο χάνει την αίσθηση της ταυτότητας του, όταν χάνει κάποιους από αυτούς τους ρόλους. Είναι μια πληθώρα πραγμάτων με τα οποία ταυτίζεται το εγώ μεταξύ των οποίων μπορεί να είναι η κοινωνική θέση, κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες, το επάγγελμα, η εθνική ταυτότητα, η θρησκεία, η οπαδική ταυτότητα κτλ., αλλά στην ουσία αν και όλα αυτά, το άτομο δεν είναι τίποτα από όλα αυτά.

Ο φόβος του θανάτου

Όσο φοβερό και αν ακούγεται αυτό, είναι ακριβώς αυτό που συνειδητοποιεί ο Ιβάν Ίλιτς στην εκπνοή του χρόνου του, το ψέμα μέσα στο οποίο είχε ξοδέψει όλη του τη ζωή. Όταν όμως καταφέρνει να αποταυτιστεί από όλα αυτά, καταφέρνει και να ελευθερωθεί. Ο θάνατος έχει τη μοναδική ικανότητα να τον απογυμνώσει από όλα αυτά που δεν είναι εκείνος. Ο μέχρι τότε φόβος του θανάτου ήταν ουσιαστικά η δυνατή φωνή του εγώ του με την οποία είχε ταυτιστεί ολοκληρωτικά.

Συχνά ακούγεται εσφαλμένα ότι πίσω από όλους τους φόβους υπάρχει ο ένας μεγάλος φόβος του θανάτου. Μήπως το εγώ είναι εκείνο που φοβάται τον θάνατο του και εμείς ταυτιζόμενοι απόλυτα μαζί του νομίζουμε ότι θα πεθάνουμε μαζί του; Μήπως το μυστικό της ζωής είναι ο θάνατος του εγώ να επέλθει πριν το θάνατο ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε ως ζωντανοί άνθρωποι;

Βιβλιογραφία:

Tolstoy, L. (1981). The death of Ivan Illich.(C. Garnett, Trans.). New York: Bantam.

Tolle, E. (2006). A new earth: Awakening to your life's purpose. Penguin Books.

Tolle, E. (2003). Stillness speaks. New World Library.