Διαταραχή μετά από τραυματικό στρες: Η ιστορία του Μάνου

Ακρόαση άρθρου......

Σύμφωνα με τα κριτήρια του DSM-IV-TR, η διάγνωση της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες δίνεται όταν το άτομο συμμετείχε ή ήταν μάρτυρας σε ένα γεγονός στο οποίο υπήρχε πραγματικός ή επαπειλούμενος θάνατος, σοβαρός τραυματισμός ή απειλή της σωματικής ακεραιότητας του εαυτού ή άλλων ατόμων, και η άμεση αντίδραση ήταν έντονος φόβος, αίσθημα αβοηθητότητας ή τρόμος.

Ομάδες συμπτωμάτων διαταραχής μετά από τραυματικό στρες

Μακροπρόθεσμα το άτομο πρέπει να έχει βιώσει τρεις ομάδες συμπτωμάτων που διαρκούν έναν μήνα ή περισσότερο:

Παρεισφρέουσες αναμνήσεις

Το τραυματικό γεγονός αναβιώνεται μέσα από ενοχλητικές σκέψεις, επαναβιώσεις ή εφιάλτες. Η αναβίωση μπορεί να είναι εσκεμμένη καθώς το άτομο «μηρυκάζει» το τραυματικό γεγονός.

Μπορεί επίσης να ξεπηδούν στο μυαλό του απροκλητες εικόνες με τη μορφή επαναβιώσεων. Οι εικόνες αυτές μοιάζουν συχνά τόσο πραγματικές όσο και το ίδιο το γεγονός, αλλά μπορεί να είναι αποσπασματικές ή ελλιπείς. Τα συναισθήματα και οι αισθήσεις που σχετίζονται με το τραυματικό γεγονός μπορεί να επαναβιώνονται με την ίδια ένταση με την οποία είχαν βιωθεί και τη χρονική στιγμή του συμβάντος.

Το άτομο περιγράφει συνήθως αυτές τις εικόνες σαν μια ταινία του γεγονότος.

Στην αρχή νιώθει σαν να βρίσκεται μέσα στην ταινία και στη συνέχεια σαν να την παρακολουθεί ως θεατής. Αυτό σημαίνει ότι νιώθει στην κυριολοεξία πιο αποστασιοποιημένος από το τραυματικό γεγονός.

Αποφυγή

Το άτομο υιοθετεί δραστηριότητες ή συμπεριφορές για να αποφύγει όλα αυτά που του θυμίζουν το τραυματικό γεγονός. Μπορεί να επιστρατεύει νοητικούς μηχανισμούς άμυνας, όπως η αδυναμία ανάκλησης κάποιων τμημάτων του τραυματικού γεγονότος, το συναισθηματικό μούδιασμα ή η αποξένωση από τους άλλους, καθώς και η αποφυγή αυτών που του θυμίζουν το τραυματικό γεγονός.

Διέγερση

Το άτομο διακατέχεται από επίμονο αίσθημα υπερδιέγερσης, το οποίο μπορεί να εκφράζεται με ευερεθιστότητα, εκδήλωση αντίδρασης αιφνιδιασμού, υπερπαγρύπνηση, αϋπνία ή δυσκολία συγκέντρωσης.

Αίτια εμφάνισης διαταραχής μετά από τραυματικό στρες

Τα γεγονότα που μπορεί να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες είναι ποικίλα: εμπειρίες πολέμου, σεξουαλική και σωματική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία, βιασμός στην ενήλικη ζωή, φυσικές ή τεχνολογικές καταστροφές κ.ά.

Η πιο συχνή αιτία πρόκλησης της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες είναι τα τροχαία ατυχήματα: σχεδόν το 20% των ατόμων που εμπλέκονται σε τέτοια ατυχήματα αναπτύσσει σε κάποιο βαθμό τη διαταραχή (Ehlers et al., 1998).

Στον γενικό πληθυσμό, περίπου 1% των ανδρών και 2% των γυναικών θα εμφανίσουν κάποια στιγμή διαταραχή μετά από τραυματικό στρες (Perkonigg et. al., 2000). Τα ποσοστά επικράτησης είναι πολύ υψηλότερα στις ομάδες που έρχονται συχνά αντιμέτωπες με τραυματικά γεγονότα.

Έχει βρεθεί, για παράδειγμα, ποσοστό επικράτησης 22% στο προσωπικό των ασθενοφόρων (Bennett et al., 2005), ενώ το ποσοστό στους βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ ήταν 30% για τους άνδρες και 27% για τις γυναίκες (Kulka et al., 1990).

Η διαταραχή μετά από τραυματικό στρες εκδηλώνεται συνήθως μερικές εβδομάδες μετά το γεγονός, μπορεί όμως και να επανεμφανιστεί μετά τη μείωση των συμπτωμάτων ως αποτέλεσμα ενός άλλου τραυματικού γεγονότος ή γεγονότων ζωής πολύ διαφορετικών μεταξύ τους, όπως οι επέτειοι του τραυματικού γεγονότος, η διαπροσωπική απώλεια και οι αλλαγές στην κατάσταση της υγείας.

Από τα τρία βασικά συμπτώματα της διαταραχής, η επαναβίωση μοιάζει να μειώνεται πιο γρήγορα: τη χειρότερη πρόγνωση φαίνεται να έχουν οι άνθρωποι με προεξάρχον σύμπτωμα την υπερδιέγερση (Schell et al., 2004).

Σύμφωνα με τους Freedy, Resnick και Kilpatrick (1992), ο κίνδυνος που διατρέχει ένας ενήλικος να εμφανίσει δυσφορία εντείνεται όταν παράλληλα συνυπάρχουν κάποιοι ειδικοί παράγοντες, όπως:

• Γυναικείο φύλο.
• Ηλικία μεταξύ 40 και 60 ετών.
• Μικρή προηγούμενη εμπειρία, ή εκπαίδευση στην αντιμετώπιση καταστροφών.
• Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.
• Για τις γυναίκες, η παρουσία του συζύγου τους τη στιγμή του τραυματικού γεγονότος, ειδικά αν αυτός εμφανίζει έντονη δυσφορία.
• Ιστορικό ψυχιατρικών προβλημάτων.
• Υψηλός βαθμός έκθεσης στο καταστροφικό συμβάν, ιδίως όταν πρόκειται για τραυματισμό, απειλή κατά της ζωής ή ακραία απώλεια.
• Διαμονή σε κοινότητα η οποία βιώνει έντονο τραύμα και αναστάτωση.
• Δευτερογενές στρες.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες του Μάνου

Η ιστορία του Μάνου δείχνει με ποιον τρόπο τόσο η ίδια η κατάσταση όσο και η αντίδραση των άλλων γύρω του είναι δυνατόν να συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες:

Την εποχή που συνέβη εργαζόμουν σε ένα μικρό κτήριο σε μια βιομηχανική ζώνη. Έχτιζαν κάποιες επιπλέον μονάδες και γι' αυτό είχαν έναν γερανό για να σηκώνουν τα υλικά μέσα στο εργοτάξιο.

Ο γερανός βρισκόταν ακριβώς δίπλα στο γραφείο μας. Δεν μπορούσες να τον δεις επειδή το γραφείο δεν είχε παράθυρα από εκείνη την πλευρά, αλλά ήξερες πως είναι εκεί... Δεν ξέρω γιατί, αλλά τη μέρα του ατυχήματος χρησιμοποιούσαν τον γερανό χωρίς να τον έχουν σταθεροποιήσει βάζοντας τα βοηθητικά πόδια μέσα στο έδαφος.

Το αποτέλεσμα ήταν να αναποδογυρίσει ο γερανός και να πέσει πάνω στο κτήριο όπου βρισκόμουν.

Το πρώτο που αντιληφθήκαμε ήταν φωνές και μηχανικοί ήχοι, που τώρα ξέρουμε ότι οφείλονταν στην ανατροπή του γερανού. Μετά ακούστηκε ένας μεγάλος κρότος και ο βραχίονας του γερανού έπεσε πάνω στο κτήριό μας.

Εγώ ήμουν μέσα με έναν συνάδελφό μου. Παραδόξως κανένας από τους δυο μας δεν τραυματίστηκε. Αλλά βρεθήκαμε παγιδευμένοι στα συντρίμμια του κτηρίου. Νομίζω πως έχασα τις αισθήσεις μου για λίγο, γιατί δεν μπορώ να θυμηθώ λεπτομέρειες απ' όσα συνέβησαν, αλλά πρέπει να κράτησε μόνο ένα με δύο λεπτά. Δεν είχα χτυπήσει άσχημα, είχα όμως παγιδευτεί. Το χειρότερο ήταν η αναμονή μέχρι να βγούμε από εκεί μέσα.

Φοβόμουν ότι έσπασαν οι αγωγοί του αερίου και πέρασε από το μυαλό μου η εικόνα ότι καιγόμουν ζωντανός. Δεν άντεχα την ιδέα πως δεν μπορούσα να κινηθώ και πέρασαν απ' το μυαλό μου πολλές σκέψεις για το τι θα μου συνέβαινε ενώ δεν μπορούσα να κουνηθώ.

Ένιωθα πραγματικά τρομαγμένος μέχρι που άκουσα ανθρώπους να προσπαθούν να μας ξεθάψουν και μετακίνησαν από πάνω μου τα βαριά συντρίμμια και μπόρεσα να κινηθώ.

Με το που βγήκα από εκεί πήγα στο αναρρωτήριο και μετά μ' έστειλαν σπίτι μου. Συμφώνησα μόνο επειδή ήθελα να φύγω. Με πήγε κάποιος στο σπίτι και πέρασα την υπόλοιπη μέρα σα ζόμπι. Κλείστηκα στον εαυτό μου. Δεν ήθελα να το συζητήσω. Ήθελα να κρατήσω τις σκέψεις μου μόνο για μένα. Κοιμήθηκα καλά.

Δε μ' αρέσει να λείπω από τη δουλειά, γι' αυτό πήγα την επόμενη μέρα. Οι συνάδελφοί μου με πήγαν να δω το παράπηγμα και έλεγαν πόσο τυχεροί ήμασταν που βγήκαμε από εκεί ζωντανοί. Όποιον συνάντησα έλεγε το ίδιο πράγμα!

Το ξέρω ότι προσπαθούσαν να είναι φιλικοί, αλλά αυτό έκανε τα πράγματα χειρότερα και άρχισαν να μου έρχονται συνεχώς σκέψεις. Ένιωθα ζαλάδα και ναυτία... Στο τέλος αναγκάστηκα να πάω σπίτι.

Οι εφιάλτες ξεκίνησαν κανα-δυο μέρες αργότερα. Ονειρεύτηκα ότι ήμουν μέσα στο κτήριο... αυτή τη φορά παρακολουθούσα τον γερανό να πέφτει, αν και δεν τον είδα στην πραγματικότητα, και μόλις έπεσε ένιωσα παγιδευμένος.

Κάθε όνειρο ήταν τρομακτικό και ξυπνούσα ιδρωμένος και βαριανασαίνοντας. Μπορεί να έβλεπα το ίδιο όνειρο δύο και τρεις φορές σε ένα βράδυ.

Αναγκαζόμουν να σηκωθώ και να δω τηλεόραση, να πιω λίγο τσάι και να καπνίσω για να ηρεμήσω... Δεν μπορούσα να ξανακοιμηθώ. Πήρα άδεια από τη δουλειά για 8 ή 9 εβδομάδες εξαιτίας όλου αυτού. Ήμουν πολύ εξαντλημένος για να δουλέψω..

Ήμουν επίσης πολύ νευρικός όλο εκείνο το διάστημα. Γενικά είμαι πολύ βολικός άνθρωπος, αλλά αντιμετώπισα προβλήματα με τη γυναίκα μου επειδή εκείνο το διάστημα ήμουν πολύ δύσκολος...

Με τον καιρό τα όνειρα δεν ήταν πια τόσο τρομακτικά και πίεσα τον εαυτό μου να επιστρέψει στη δουλειά.

Μόλις επέστρεψα είχα μερικές κρίσεις πανικού γιατί δούλευα σε ένα προσωρινό κτίσμα που δεν είχε παράθυρα, οπότε πανικοβλήθηκα με τη σκέψη όσων μπορεί να συνεβαιναν έξω.

Το νέο γραφείο έχει μεγάλα παράθυρα, οπότε τώρα είμαι εντάξει.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Κλινική ψυχολογία και ψυχοπαθολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.