Ψυχογραφικές αποτυπώσεις στα διηγήματα των συγγραφέων Παπαδιαμάντη και Βιζυηνού

Ακρόαση άρθρου......

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) και ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849- 1896) είναι οι σημαντικότεροι και δημοφιλέστεροι Έλληνες διηγηματογράφοι και λόγιοι. Ανέδειξαν το ηθογραφικό διήγημα δίνοντας έμφαση στην περιγραφή της καθημερινής ζωής των κατοίκων της αγροτικής επαρχίας (Θράκης και Σκιάθου αντίστοιχα) και ανέλυσαν, με την ακρίβεια ψυχιάτρου και την λεπτότητα λογοτέχνη, την ψυχολογία των αφανών ηρώων και ηρωίδων του μόχθου.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και η «Φόνισσα»

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στη σύντομη αυτοβιογραφία του έγραψε: «Γεννήθηκα στη Σκιάθο την 4η Μαρτίου 1851. Βγήκα από το Ελληνικό Σχολείο στα 1863 αλλά μόνο το 1867 εστάλην στο Γυμνάσιο Χαλκίδας, όπου άκουσα την Α’ και Β’ τάξη…

Το 1874 γράφτηκα στη Φιλοσοφική Σχολή, όπου άκουα κατ’ εκλογή μαθήματα φιλολογικά, κατ’ ιδίαν δε ασχολούμουν στις ξένες γλώσσες. Μικρός ζωγράφιζα Αγίους, έπειτα έγραφα στίχους και δοκίμαζα να συντάξω κωμωδίας. Το 1879 δημοσιεύθηκε η «Μετανάστης» μου στο περιοδικό Σωτήρα. Το 1882 δημοσιεύθηκε «Οι έμποροι των Εθνών» στο «Μη χάνεσαι». Αργότερα έγραψα περί τα εκατό διηγήματα, δημοσιευθέντα εις διάφορα περιοδικά και εφημερίδας».

Η νουβέλα «Φόνισσα» είναι ένα σημαντικό έργο νατουραλιστικής πεζογραφίας γραμμένο από τον Παπαδιαμάντη. Πρωταγωνίστρια είναι η μάνα Χαδούλα και τα ψυχολογικά και κοινωνικά αδιέξοδα στην Σκιάθο και γενικότερα στην Ελλάδα περιγράφονται με μοναδική ακρίβεια: «Η Χαδούλα, η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού, ήτο γυνή καλοκαμωμένη, με ήθος ανδρικό… Εις τους λογισμούς της έβλεπε ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε παρά να υπηρετεί τους άλλους. Όταν ήταν παιδίσκη, υπηρέτει τους γονείς της. Όταν υπανδρεύθη, έγινε σκλάβα του συζύγου της, όταν απέκτησε τέκνα, έγινε δούλα των τέκνων της, όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλι δουλεύτρια των εγγόνων της».

Παρακάτω, στο ίδιο έργο διαβάζουμε: «Ξέρει όλος ο κόσμος τι σημαίνει μία μήτηρ να είναι συγχρόνως και πατήρ για τις κόρες της, και να μην είναι τουλάχιστον μήτε χήρα. Οφείλει η ίδια και να υπανδρεύσει και να προικίσει και προξενήτρια και πανδρολόγισσα να γίνει. Ως ανήρ οφείλει να δώσει οικία, άμπελον, αγρόν, ελαιώνα, να δανεισθεί μετρητά, να τρέξει στου συμβολαιογράφου να υποθηκεύσει. Ως γυνή, πρέπει να κατασκευάσει προίκα, ήτοι σινδόνας, χιτώνια κεντητά, μεταξωτές εσθήτες με χρυσοϋφαντα ποδογύρια. Ως προξενήτρια πρέπει να ανιχνεύσει γαμβρόν, να τον κυνηγήσει, να τον αλιεύσει, να τον ζωγρήσει…»!

Ο Γεώργιος Βιζυηνός και το «Το αμάρτημα της μητρός μου»

Ο Βιζυηνός γεννήθηκε στην πόλη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Μιχαήλ Σύρμας ή Μιχαηλίδης, όπως υπέγραφε τα πρώτα του διηγήματα. Ασχολήθηκε με το αυτοβιογραφικό διήγημα και κατέγραψε με ευαισθησία τις σκέψεις και τα συναισθήματα που του προκάλεσαν τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματά του.

Ήταν γιος φτωχικής και άτυχης οικογένειας. Ο πατέρας του, Μιχαήλος Σύρμας, δούλευε στα καμίνια του ασβέστη. Αργότερα έγινε πραματευτής και πέθανε από τύφο το 1854 αφήνοντας τον γιό του ορφανό σε ηλικία 5 ετών. Είχε άλλα τέσσερα αδέλφια: τον Μιχαήλο, που πέθανε τρία χρόνια πριν από τον Γεώργιο, τον Χρηστάκη, τον άδικα σκοτωμένο ταχυδρόμο, για τον οποίο μιλά στο διήγημά του «Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου». Αδελφές του ήταν η Άννα, που πέθανε με τις συνθήκες που περιγράφει στο «Αμάρτημα της μητρός μου» και η Αννιώ, που πήρε το όνομα της αδελφής της και πέθανε κι αυτή μικρή…

Το πρόσωπο της μάνας και της γυναίκας γενικότερα, σκιαγραφείται αριστοτεχνικά από τον Θρακιώτη συγγραφέα στα διηγήματά του: «Το αμάρτημα της μητρός μου», «Μοσκώβ Σελήμ», «Το μόνο της ζωής του ταξείδιον» κ.ά. Ιδιαίτερα στο αμάρτημα της μητρός μου, ο συγγραφέας και γιος της ηρωίδας του διηγήματος ψυχογραφεί τη μητέρα του τονίζοντας το δράμα της ευγενικής ψυχής της, τον πόνο της επειδή πλάκωσε το «κοράσιον βρεφούδι» στον ύπνο της, τις απεγνωσμένες προσπάθειες να ξαναποκτήσει κόρη, τις τρομερές τύψεις που ένιωθε –οι Ερινύες δεν την εγκατέλειψαν ποτέ…

Ακόμη και μετά από πολλά χρόνια και ενώ ο γιός της την έφερε σε επαφή με τον Πατριάρχη Ιωακείμ Β’ στον οποίο εξομολογήθηκε, τα τελευταία λόγια προς τον γιο της μας προκαλούν συγκίνηση: «Τι να σε πω παιδί μου, ο Πατριάρχης είναι σοφός και άγιος άνθρωπος. Γνωρίζει όλες τις βουλές και τα θελήματα του Θεού και συγχωρνά τις αμαρτίες όλου του κόσμου. Μα τι να σε πω! Είναι καλόγερος. Δεν έκαμε παιδιά για να μπορεί να γνωρίζει… Οι οφθαλμοί της επληρώθησαν δακρύων και εγώ εσιώπησα».

Η ψυχή της μάνας και γυναίκας

Στο παρακάτω απόσπασμα από το διήγημα του Βιζυηνού «Μοσκώβ Σελήμ» αναδεικνύεται όλο το βάθος της ψυχής της μάνας και γυναίκας!

«Το βλέπω πως δεν μ’ αγαπάς εμένα, με είπεν η μητέρα μου, μίαν ημέρα ενώ εχάιδευε τα μαλλιά μου. Καϋμένο παιδί! Δεν το ξεύρεις πως ο πατέρας έχει τώρα και άλλην γυναίκα, πως εμάς δεν θέλει πια να μας γνωρίζει! Αν πας κι εσύ μαζί του, εγώ θα αποθάνω! Το ξεύρεις; - Μα έχει και εύμορφο άτι ο πατέρας, είπα εγώ τότε, ωσάν παιδί, έχει και χρυσά πιστόλια εις την μέση… - Καλά είπε η μητέρα μου, ύστερα αφού σκέφθηκε πολλή ώρα λυπημένη. Το μπαϊράμι δεν είναι μακριά αρνί μου. Αν θέλεις να μ’ αγαπάς όσον σ’ αγαπώ εγώ και πιστόλια θα σε αγοράσω τότε και ό,τι άλλο θελήσεις. Δώσε μου μόνο την υπόσχεσή σου πως δεν θα γίνεις και συ αδιάφορος σαν τα άλλα σου αδέλφια…Όταν με αγαπάς εσύ δεν αισθάνομαι την περιφρόνηση των άλλων...»(!)