Αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές

Ακρόαση άρθρου......

Μια ιδιαίτερη κατηγορία συμπεριφορών, οι οποίες κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στα εργασιακά πλαίσια, είναι οι αποκλίνουσες και αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές (counterproductive work behaviors). Οι  εργασιακές αυτές  παρεκκλίσεις μπορούν να οριστούν ως «εκούσιες συμπεριφορές των μελών ενός οργανισμού, οι οποίες παραβιάζουν σημαντικούς οργανωτικούς κανόνες  και απειλούν την καλή λειτουργία του οργανισμού και των μελών του». 

Οι συμπεριφορές αυτού του τύπου είναι καταστροφικές για τα συμφέροντα του οργανισμού, και της εργασίας γενικότερα, μιας και  εμποδίζουν την επίτευξη των εργασιακών στόχων. Οι αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές θεωρείται ότι προάγουν την απουσία προσωπικής πειθαρχίας, την αντικοινωνιική συμπεριφορά,  τη μη υπακοή στους κανόνες  και άλλες καταστροφικές και επικίνδυνες συμπεριφορές, επιζήμιες τόσο για τα εργασιακά περιβάλλοντα όσο και για τους εργαζομένους.

Χαρακτηριστικά, το 58% των γυναικών αναφέρουν ότι έχουν βιώσει συμπεριφορές παρενόχλησης και 24%  αναφέρουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με μια σύγχρονη μελέτη, σχεδόν το 25% των οργανισμών έχουν απολύσει εργαζομένους για κακή χρήση του διαδικτύου (American Management Association, 2005).

Παράλληλα, σχεδόν όλοι οι οργανισμοί (95%) αποτελούν στόχο κλοπής και απάτης από τους εργαζομένους Ο αρνητικός ψυχολογικός αντίκτυπος της εργασιακής παρέκκλισης μπορεί να μεταφραστεί σε μείωση του ηθικού των εργαζομένων, σε πολλές απουσίες, σε παραιτήσεις και σε μείωση της παραγωγικότητας.

Είδη αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών

Οι αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές  διακρίνονται σε δύο είδη, στην οργανωσιακή παρέκκλιση (organizational deviance) και στην διαπροσωπική παρέκκλιση (interpersonal deviance).

Η πρώτη αναφέρεται στις δράσεις που κατευθύνονται στον οργανισμό (όπως π.χ. άρνηση προσπάθειας, κατάχρηση των χρόνων των διαλειμμάτων, κλοπή και παραβίαση των οργανωτικών αρχών, σαμποτάζ στον εξοπλισμό,  κατασπατάληση των εργασιακών πόρων, εσκεμμένη καθυστέρηση στην εργασία, πρόωρη εργασιακή αποχώρηση), ενώ η δεύτερη προσανατολίζεται προς τα άτομα και περιλαμβάνει συμπεριφορές όπως π.χ.  σεξουαλική παρενόχληση, λεκτική βία, κλοπή συναδέλφων, επικίνδυνη συμπεριφορά προς τους συναδέλφους,  ευνοιοκρατικές πρακτικές, ρατσιστικά σχόλια, εξαπόλυση προσβολών και αγενείς συμπεριφορές.

Παρόλο που και τα δύο είδη αποτελούν δύο ξεχωριστούς  και διακριτούς  παράγοντες τείνουν να συνυπάρχουν.

Αίτια αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών

Η απουσία εργασιακής ικανοποίησης  σε συνδυασμό με  την πεποίθηση ότι η εργασία δε διέπεται από ένα αξιοκρατικό και δίκαιο σύστημα  σχετίζονται άμεσα με τις αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές. Η ερμηνεία για αυτή τη διαπίστωση προέρχεται από δύο Θεωρητικά Μοντέλα. 

Η Θεωρία  της Κοινωνικής Ανταλλαγής, αρχικά προβλέπει ότι τα άτομα που αντιλαμβάνονται ότι έχουν δεχτεί μη ευνοϊκή αντιμετώπιση είναι πιο πιθανό να αισθάνονται θυμωμένα και μη ικανοποιημένα. Σύμφωνα με τους Κανόνες της Ανταπόδοσης από την άλλη, όταν τα άτομα δεν είναι ικανοποιημένα με τον οργανισμό ή το αφεντικό τους, ανταποδίδουν με αρνητικές εργασιακές συμπεριφορές όπως π.χ. με το να έρχονται αργότερα στην εργασία τους,  με το να φεύγουν νωρίτερα, με το να κάνουν μεγαλύτερα του επιτρεπτού διαλείμματα, με το να μειώνουν την προσπάθεια κ.α.

Περιληπτικά, αυτά τα δύο θεωρητικά μοντέλα (η θεωρία κοινωνικής ανταλλαγής και οι  κανόνες της ανταπόδοσης) προβλέπουν ότι οι εργαζόμενοι θα εκδικηθούν για τις συνθήκες ελλιπούς ικανοποίησης  στον εργασιακό τους χώρο με το να υιοθετούν συμπεριφορές που βλάπτουν τόσο τον οργανισμό όσο και τους άλλους εργαζομένους.

Ένας ακόμα παράγοντας που σχετίζεται με την εμφάνιση αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών έχει να κάνει με τα στοιχεία προσωπικότητας, τα προδιαθεσικά δηλαδή χαρακτηριστικά των εργαζομένων. Οι περισσότερες ανασκοπήσεις της σχέσης μεταξύ της προσωπικότητας και των αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών έχουν καταλήξει στο ότι η ευσυνειδησία, η συναισθηματική σταθερότητα και η συμπαθητικότητα συσχετίζονται αρνητικά με τις αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές με την ευσυνειδησία να αποτελεί τον πιο συνεκτικό παράγοντα πρόβλεψης (αντίστροφη πρόβλεψη).

Τρόποι αντιμετώπισης των αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών

Μια προληπτικού τύπου τεχνική, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα εμφάνισης των αντιπαραγωγικών εργασιακών συμπεριφορών,  έχει να κάνει με την ενσωμάτωση αξιόπιστων μετρήσεων επιλογής προσωπικού, οι οποίες να διασφαλίζουν ότι τα άτομα που προσλαμβάνονται κατέχουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά και κίνητρα προς τα εργασιακά τους περιβάλλοντα (όπως για παράδειγμα αυτοέλεγχο, ευσυνειδησία κ.α.).

Δεδομένου όμως ότι οι εργασιακοί χώροι περιλαμβάνουν άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά και κίνητρα, υπάρχουν διάφορες «θεραπευτικές» τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν όπως: εξασφάλιση ενός δίκαιου και αξιοκρατικού εργασιακού περιβάλλοντος, ευέλικτα ωράρια, ανάθεση ομαδικών εργασιακών στόχων και έργων, που θα έχουν ως σκοπό τη δημιουργία ευνοϊκών και φιλικών διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ εργαζομένων και μεταξύ των εποπτών και των εργαζομένων, θετική ενίσχυση για τα επιτυχή εργασιακά αποτελέσματα καθώς και παρεμβάσεις για την επίλυση εργασιακών προβλημάτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Mount, M., Ilies,  R. και  Johnson, E.  (2006). Relationship of Personality Traits and Counterproductive Work Behaviors: the Mediating Effects of Job Satisfaction, Personnel Psychology, 59, 591-622
2. Fodchuk, K. (2007). Work Environments that Negate Counterproductive Behaviors and Foster Organizational Citizenship: Research-Based Recommendations for Managers, The Psychologist-Manager Journal, 10(1), 27-46 
3. Robinson, S., και Bennet, R. (1995). A Typology of Deviant Workplace Behaviors: A Multidimensional Scaling Study, The Academy of Management Journal, 38 (2), 555-572