Ψέματα, αλήθειες και όλα τα ενδιάμεσα: Γιατί όλοι ψεύδονται (ακόμη κι εσύ)

Ακρόαση άρθρου......

Σπάνια υπάρχει λέξη που να φορτίζεται τόσο πολύ ηθικά όσο η λέξη «ψέμα». Όμως όσο περισσότερο προσπαθούμε να την ορίσουμε, τόσο πιο ρευστή γίνεται.

Τι είναι ψέμα; Είναι μόνο η συνειδητή παραποίηση της αλήθειας; Είναι και η αποσιώπηση; Είναι και η υπερβολή; Είναι άραγε ψέμα το να πεις σε έναν φίλο ότι όλα είναι καλά ενώ μέσα σου καταρρέεις;

Η αλήθεια είναι πως όλοι, σε κάποιον βαθμό, λέμε ψέματα. Μικρά ή μεγάλα. Από ανάγκη, φόβο, ενοχή, επιθυμία, ενσυναίσθηση ή συμφέρον.

Η ερώτηση δεν είναι ποιος λέει ψέματα - αλλά γιατί το κάνει. Και τι επιπτώσεις έχει αυτό στις σχέσεις, στην επικοινωνία και στην ψυχική υγεία.

Το ψέμα ως κοινωνικό εργαλείο

Η πλειονότητα των ανθρώπων χρησιμοποιεί τα λεγόμενα "λευκά ψέματα" για να αποφύγει συγκρούσεις ή να προστατεύσει τα συναισθήματα των άλλων. Όταν λέμε «είμαι καλά» ενώ δεν είμαστε, το κάνουμε για να μην ανησυχήσει ο άλλος. Όταν σχολιάζουμε «σου πάει πολύ αυτό που φοράς», μπορεί να θέλουμε απλώς να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση του συνομιλητή μας.

Αυτές οι μικρές "παραχωρήσεις στην αλήθεια" δεν είναι απαραίτητα σημάδι ανειλικρίνειας. Αντιθέτως, αποτελούν συχνά δείγμα συναισθηματικής νοημοσύνης. Κανείς δεν θέλει να είναι απόλυτα ωμός σε κάθε περίσταση. Κάποιες φορές, το ψέμα λειτουργεί ως προστατευτικό φίλτρο στην ανθρώπινη επικοινωνία.

Όταν το ψέμα γίνεται ταυτότητα

Το πρόβλημα ξεκινά όταν το ψέμα δεν είναι πια εξαιρέσεις, αλλά κανόνας. Όταν κάποιος αρχίζει να χτίζει την εικόνα του πάνω σε παραποιημένα στοιχεία, όταν χρησιμοποιεί τη χειραγώγηση ως μέσο ελέγχου, όταν λέει ψέματα όχι για να προστατεύσει αλλά για να επιβληθεί, να εξαπατήσει, να κρύψει σκοτεινά κίνητρα. Εκεί, το ψέμα παύει να είναι κοινωνική ευγένεια και γίνεται προσωπική στρατηγική.

Η ικανότητα κάποιων ανθρώπων να ψεύδονται χωρίς ενοχές, να δημιουργούν παράλληλες αφηγήσεις ή να παίζουν με την πραγματικότητα, συχνά συνδέεται με πιο ναρκισσιστικά ή ψυχοπαθητικά προφίλ. Δεν πρόκειται απαραίτητα για διαταραχή, αλλά για μοτίβα συμπεριφοράς που έχουν ως στόχο τη διατήρηση ελέγχου και ισχύος.

Το ψέμα έχει κόστος

Κάθε ψέμα είναι μια μικρή ρωγμή στην εμπιστοσύνη. Και η εμπιστοσύνη, μόλις ραγίσει, δύσκολα επανέρχεται. Μπορεί το "αθώο" ψέμα να περάσει απαρατήρητο, αλλά η συσσωρευμένη εμπειρία εξαπάτησης διαβρώνει σταδιακά τη σχέση. Οι άνθρωποι γίνονται πιο καχύποπτοι, λιγότερο ανοιχτοί, πιο επιφυλακτικοί.

Σε προσωπικό επίπεδο, το συνεχές ψεύδος αποσυντονίζει και τον ίδιο τον άνθρωπο που το χρησιμοποιεί. Η κατασκευή διαφορετικών εκδοχών της πραγματικότητας απαιτεί ενέργεια, διαρκή έλεγχο, φόβο αποκάλυψης. Και, αργά ή γρήγορα, φέρνει κόπωση.

Πώς να αναγνωρίσεις την αλήθεια

Το πιο δύσκολο σε όλη αυτή την υπόθεση είναι να διακρίνεις πότε έχεις απέναντί σου κάποιον που λέει την αλήθεια και πότε όχι. Δεν υπάρχουν απόλυτα σημάδια, αλλά υπάρχουν ενδείξεις.

Η υπερβολική έμφαση σε λεπτομέρειες, η ασυνέπεια ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις, η έλλειψη συγκεκριμένων αναφορών, ή και η υπεράμυνα, είναι μερικά από τα σημεία που αξίζει να προσέξουμε.

Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να παρατηρούμε και τον εαυτό μας. Πότε επιλέγουμε να αποκρύψουμε την αλήθεια; Ποιο είναι το κίνητρο; Μας ωφελεί πραγματικά ή απλώς αποφεύγουμε μια δυσάρεστη, αλλά απαραίτητη, σύγκρουση;

Και τώρα;

Ο κόσμος δεν θα γεμίσει ποτέ μόνο με αλήθειες. Ούτε οι άνθρωποι θα σταματήσουν να ψεύδονται. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε, όμως, είναι να καλλιεργήσουμε τη δική μας ικανότητα ανίχνευσης και κυρίως τη δική μας πρόθεση ειλικρίνειας.

Να λέμε την αλήθεια όταν μπορούμε, να σιωπούμε όταν χρειάζεται, να μην πληγώνουμε με τη "σκληρή ειλικρίνεια" ούτε να κρυβόμαστε πίσω από την "ασφαλή αποσιώπηση".

Η ειλικρίνεια δεν είναι απόλυτο σημείο εκκίνησης. Είναι καθημερινή επιλογή. Και όσο περισσότερο τη διαλέγουμε, τόσο πιο καθαρή γίνεται η σχέση μας με τον εαυτό μας και τους άλλους.

Στο βιβλίο Ανάμεσα σε ψεύτες ο Σουηδός συγγραφέας και σύμβουλος συμπεριφοράς Thomas Erikson μας προκαλεί να κοιτάξουμε κατάματα μια άβολη αλήθεια: όλοι, χωρίς εξαίρεση, λέμε ψέματα. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα κατακριτέο, είναι απλά ανθρώπινο.