6 συναισθηματικές παγίδες που απειλούν τη διαδρομή μας

Ακρόαση άρθρου......

Μπορεί να έχουμε τις πιο μεγαλοφυείς ιδέες και μυαλό ικανό να ανταποκριθεί στις πιο μεγάλες διανοητικές προκλήσεις, αλλά αν δεν προσέξουμε θα πέσουμε σε συναισθηματικές παγίδες.

Θα γίνουμε ανασφαλείς, θα αγχωθούμε υπερβολικά για τις απόψεις του κόσμου ή θα αποκτήσουμε υπερβολική αυτοπεποίθηση. Ή θα βαρεθούμε και θα χάσουμε την όρεξη για τη σκληρή δουλειά που είναι πάντα αναγκαία.

Από τη στιγμή που θα πέσουμε σε αυτές τις παγίδες, θα είναι δύσκολο να ξεφύγουμε · θα χάσουμε την αναγκαία οπτική γωνία για να δούμε πού κάναμε το λάθος. Καλύτερα να έχουμε επίγνωση αυτών των παγίδων εκ των προτέρων και να μην τις πατήσουμε ποτέ. Οι παρακάτω είναι οι έξι πιο συχνές παγίδες που μας απειλούν στη διαδρομή μας.

Μακαριότητα
Στην παιδική ηλικία μας, ο κόσμος έμοιαζε με μαγεμένο μέρος. Ό,τι συναντούσαμε είχε μια ένταση και γεννούσε το αίσθημα του θαυμαστού. Τώρα, από τη σκοπιά της ωριμότητάς μας, βλέπουμε ότι αυτός ο θαυμασμός ήταν αφελής, ένα γραφικό χαρακτηριστικό που ξεπεράσαμε καθώς γινόμασταν πιο εκλεπτυσμένοι και αποκτούσαμε τεράστιες εμπειρίες από τον πραγματικό κόσμο. Λέξεις όπως «μαγεία» ή «θαυμαστό» μας κάνουν να χαχανίζουμε. Φανταστείτε όμως για μια στιγμή ότι ισχύει το αντίθετο.

Το γεγονός ότι η ζωή ξεκίνησε από μόνη της πριν από τόσα δισεκατομμύρια χρόνια, ότι ένα συνειδητό βιολογικό είδος όπως εμείς εμφανίστηκε και εξελίχθηκε στην παρούσα μορφή του, ότι επισκεφθήκαμε το φεγγάρι και καταλήξαμε να κατανοήσουμε κρίσιμους νόμους της φυσικής και ούτω καθεξής – όλα αυτά πρέπει συνεχώς να μας γεμίζουν με δέος. Οι δύσπιστες, κυνικές στάσεις μας μπορεί να μας αποκόβουν από πολλές ενδιαφέρουσες ερωτήσεις και από την ίδια την πραγματικότητα.

Αφού περάσουμε μια αυστηρή μαθητεία και αρχίσουμε να βάζουμε τη δημιουργικότητά μας σε εφαρμογή, δεν μπορεί να μη νιώσουμε ικανοποίηση για όσα μάθαμε και για το πόσο προχωρήσαμε. Φυσικά αρχίζουμε να θεωρούμε δεδομένες ορισμένες ιδέες που μάθαμε και αναπτύξαμε. Σιγά σιγά, παύουμε να κάνουμε τα ίδια είδη ερωτήσεων που μας βασάνιζαν προηγουμένως. Ήδη ξέρουμε τις απαντήσεις. Αισθανόμαστε τόσο ανώτεροι. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε οι ίδιοι, το μυαλό μας σιγά σιγά μισοκλείνει και στενεύει καθώς εισβάλλει η μακαριότητα στην ψυχή και, παρόλο που μπορεί να αποσπάσαμε δημόσιους επαίνους για την προηγούμενη δουλειά μας, καταπνίγουμε τη δημιουργικότητά μας και δεν την ξαναποκτούμε ποτέ.

Πρέπει να πολεμήσετε όσο μπορείτε αυτή την τάση για την κατηφόρα, στηρίζοντας τις αξίες του δημιουργικού θαυμασμού. Να υπενθυμίζετε διαρκώς στον εαυτό σας πόσα λίγα ξέρετε πραγματικά και πόσο μυστηριώδης παραμένει ο κόσμος.

Συντηρητισμός
Αν κερδίσετε την επιτυχία ή την προσοχή του κόσμου για το έργο σας σε αυτό το στάδιο, θα αντιμετωπίσετε τον μεγάλο κίνδυνο του υφέρποντος συντηρητισμού. Αυτός ο κίνδυνος έχει αρκετές μορφές. Αρχίζετε να ερωτεύεστε τις ιδέες και τις στρατηγικές που είχαν καρποφορήσει για εσάς στο παρελθόν.

Γιατί να ρισκάρετε να αλλάξετε στιλ στα μισά του δρόμου ή να υιοθετήσετε καινούρια προσέγγιση στο έργο σας; Καλύτερα να παραμείνετε σ’ αυτά που είναι δοκιμασμένα και πετυχημένα. Επίσης, θα έχετε να υποστηρίξετε τη φήμη σας – καλύτερα να μη λέτε και να μην κάνετε τίποτα που θα ταράξει τα νερά. Έτσι, ασυναίσθητα, εθίζεστε στις υλικές ανέσεις που έχετε αποκτήσει και πριν καλά καλά το καταλάβετε τρέφετε ιδέες που νομίζετε ότι τις πιστεύετε, αλλά στην πραγματικότητα είναι συνδεδεμένες με την ανάγκη σας να ευχαριστήσετε το κοινό σας ή τους χορηγούς σας, ή όποιον άλλο.

Η δημιουργικότητα είναι εκ φύσεως μια πράξη τόλμης και επανάστασης. Δεν αποδέχεστε το στάτους κβο και τη συμβατική σοφία. Παίζετε με τους κανόνες που μάθατε, κάνοντας πειράματα και δοκιμάζοντας τα όρια. Ο κόσμος περιμένει με λαχτάρα καλύτερες ιδέες, ανθρώπους που δεν φοβούνται να κάνουν εικασίες και εξερευνήσεις.

Ο υφέρπων συντηρητισμός θα περιορίσει τις έρευνές σας, θα σας κάνει δέσμιους βολικών ιδεών και θα δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο – καθώς θα σας εγκαταλείπει η φλόγα της δημιουργικότητας, θα πιάνεστε με όλο και μεγαλύτερη δύναμη από τις νεκρές ιδέες, τις περασμένες επιτυχίες και την ανάγκη να διατηρήσετε τη θέση σας. Να έχετε ως στόχο σας τη δημιουργικότητα και όχι την άνεση, και θα εξασφαλίσετε πολύ περισσότερες επιτυχίες για το μέλλον.

Εξάρτηση
Αν είστε πάντα ανασφαλείς για τη δουλειά σας και το πώς θα κριθεί, θα βασίζεστε στη γνώμη του κοινού. Το θέμα είναι ότι πρώτα πρέπει να εργαστείτε σκληρά για να καλλιεργήσετε εσωτερικά πρότυπα και έναν μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας. Έχετε την ικανότητα να βλέπετε το έργο σας από κάποια απόσταση· όταν αντιδρά το κοινό, μπορείτε να διαχωρίσετε αυτό στο οποίο πρέπει να δώσετε προσοχή από εκείνο που πρέπει να αγνοήσετε. Είναι σημαντικό να γίνετε τόσο ο δάσκαλος όσο και ο μαθητής του εαυτού σας. Αν δεν το καταφέρετε αυτό, δεν θα έχετε εσωτερικό μέτρο για την αξία της δουλειάς σας και θα σας παρασέρνουν εδώ και εκεί οι γνώμες των άλλων, χωρίς να βρίσκετε ποτέ τον εαυτό σας.

Ανυπομονησία: Ίσως η μεγαλύτερη απ’ όλες τις παγίδες. Αυτό το χαρακτηριστικό σας κατατρέχει συνεχώς, όσο πειθαρχημένοι κι αν νομίζετε πως είστε. Θα πείσετε τον εαυτό σας ότι το έργο σας ουσιαστικά τελείωσε και έγινε σωστά, ενώ στην πραγματικότητα μιλά και χρωματίζει την κρίση σας η ανυπομονησία σας. Θα τείνετε να χάσετε την ενεργητικότητα που είχατε όταν ήσαστε πιο νέοι και πεινασμένοι. Ασυνείδητα, θα στραφείτε προς την επαναληπτικότητα – θα ξαναχρησιμοποιήσετε τις ίδιες ιδέες και διαδικασίες σαν συντομογραφία. Δυστυχώς, η δημιουργική διαδικασία απαιτεί συνεχή ένταση και ζέση. Κάθε άσκηση, κάθε πρόβλημα, κάθε εγχείρημα είναι διαφορετικά.

Αν βιαστείτε να τελειώσετε ή αν ξαναζεστάνετε παλιές ιδέες, αυτό θα σας εξασφαλίσει ένα μέτριο αποτέλεσμα. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι καταλάβαινε τους κινδύνους της ανυπομονησίας. Υιοθέτησε ως ρητό του την έκφραση ostinato rigore, που μεταφράζεται ως «πεισματική προσήλωση» ή «επίμονη αφοσίωση». Σε κάθε εγχείρημα που αναλάμβανε –και στο τέλος της ζωής του ο αριθμός τους έφτανε τις χιλιάδες– το επαναλάμβανε στον εαυτό του, έτσι ώστε να πολιορκεί το καθένα με τον ίδιο ζήλο και επιμονή.

Ο καλύτερος τρόπος για να εξουδετερώσουμε τη φυσική ανυπομονησία μας είναι να καλλιεργήσουμε ένα είδος ευχαρίστησης από τον πόνο – σαν τους αθλητές, θα μάθετε να απολαμβάνετε την προσηλωμένη εξάσκηση, το να ξεφεύγετε από τα όριά σας και να αντιστέκεστε στην εύκολη διέξοδο.

Μεγαλομανία
Μερικές φορές ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από την επιτυχία και τα εγκώμια και όχι από τις επικρίσεις. Αν μάθουμε να ανταποκρινόμαστε σωστά στην κριτική, αυτή μπορεί να μας δυναμώσει και να μας κάνει να αντιληφθούμε τα σφάλματα της δουλειάς μας.

Τα εγκώμια γενικά βλάπτουν.

Σταδιακά δεν δίνουμε πια σημασία στη χαρά της δημιουργικής διαδικασίας και αντί γι’ αυτό απολαμβάνουμε την προσοχή που μας δίνουν και το εγώ μας διογκώνεται. Χωρίς να το συζητήσουμε, τροποποιούμε και διαμορφώνουμε το έργο μας για να προσελκύσει τα εγκώμια που λαχταράμε. Δεν καταλαβαίνουμε το στοιχείο της τύχης που υπάρχει πάντα στην επιτυχία – συχνά βασιζόμαστε στο να είμαστε στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή.

Αντιθέτως, καταλήγουμε να νομίζουμε ότι η μεγαλοφυΐα μας ήταν φυσιολογικό να προσελκύσει την επιτυχία μας και την προσοχή του κόσμου, λες και ήταν γραφτό μας. Από τη στιγμή που θα διογκωθεί το εγώ, θα προσγειωθούμε ξανά μόνο εξαιτίας κάποιας αναπάντεχης αποτυχίας, που κι αυτή επίσης θα μας προκαλέσει μόνιμο τραύμα. Για να αποφύγετε αυτή τη μοίρα, πρέπει να έχετε ευρύτερη προοπτική.

Υπάρχουν πάντα μεγαλύτερες μεγαλοφυΐες από εσάς. Η τύχη σίγουρα έπαιξε ρόλο, όπως επίσης και η βοήθεια του μέντορά σας και όλων εκείνων στο παρελθόν που άνοιξαν τον δρόμο. Το απώτερο κίνητρό σας θα πρέπει να είναι το ίδιο το έργο και η διαδικασία. Η προσοχή του κόσμου στην πραγματικότητα είναι ενόχληση και περισπασμός. Αυτή η στάση είναι η μόνη άμυνά σας για να μην πέσετε στις παγίδες που στήνει το εγώ.

Ανελαστικότητα
Το να είστε δημιουργικοί συμπεριλαμβάνει ορισμένα παράδοξα. Πρέπει να γνωρίζετε τον τομέα σας απ’ έξω και ανακατωτά, ταυτόχρονα όμως πρέπει και να μπορείτε να αμφισβητήσετε τα παγιωμένα δόγματά του. Πρέπει να είστε κάπως αφελείς για να κάνετε κάποιες ερωτήσεις και να τρέφετε την αισιοδοξία ότι θα λύσετε το πρόβλημα που έχετε μπροστά σας· την ίδια στιγμή, πρέπει να αμφιβάλλετε τακτικά για το αν φτάσατε στον στόχο σας και να υποβάλλετε το έργο σας σε εντατική αυτοκριτική.

Όλα αυτά προϋποθέτουν αρκετή ευελιξία, κι αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να επιμένετε σε κάποια συγκεκριμένη νοητική στάση. Πρέπει να υποτάσσεστε στη στιγμή και να υιοθετείτε τη στάση που είναι κατάλληλη για τη στιγμή.

Η ευελιξία δεν είναι μια ιδιότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί φυσικά ή εύκολα. Από τη στιγμή που θα περάσετε αρκετό διάστημα νιώθοντας έξαψη και ελπίδες για μια ιδέα, θα δυσκολευτείτε μετά να πάρετε πιο κριτική στάση. Από τη στιγμή που θα αρχίσετε να βλέπετε το έργο σας με ένταση και αμφιβολίες, θα χάσετε την αισιοδοξία σας και την αγάπη γι’ αυτό που κάνετε. Για να αποφύγετε αυτά τα προβλήματα χρειάζεται εξάσκηση και συχνά κάποια εμπειρία – όταν έχετε προσπεράσει ήδη τις αμφιβολίες, την επόμενη φορά δεν θα δυσκολευτείτε τόσο. Εν πάση περιπτώσει, πρέπει να αποφύγετε τα συναισθηματικά άκρα και να βρείτε τρόπο για να νιώθετε αισιοδοξία και συνάμα αμφιβολία – μια αίσθηση που δύσκολα περιγράφεται με λέξεις.

Όλοι ψάχνουμε τρόπο για να νιώθουμε πως έχουμε μεγαλύτερη επαφή με την πραγματικότητα – με τους άλλους ανθρώπους, τους καιρούς στους οποίους ζούμε, τον φυσικό κόσμο, τον χαρακτήρα μας και τη μοναδικότητά μας. Ο πολιτισμός μας τείνει ολοένα και περισσότερο να μας διαχωρίζει από αυτές τις πραγματικότητες με διάφορους τρόπους. Ενδίδουμε στα ναρκωτικά και στο αλκοόλ ή επιδιδόμαστε σε επικίνδυνα αθλήματα ή ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, μόνο και μόνο για να ξυπνήσουμε από τον ύπνο της καθημερινής ύπαρξης και να δοκιμάσουμε μια εξυψωμένη αίσθηση σύνδεσης με την πραγματικότητα. Τελικά, όμως, ο πιο ικανοποιητικός και έντονος τρόπος για να νιώσετε αυτή την επαφή είναι μέσω της δημιουργικής δραστηριότητας.

Όταν επιδιδόμαστε σε μια δημιουργική δραστηριότητα, νιώθουμε πιο ζωντανοί από ποτέ, επειδή δεν καταναλώνουμε απλώς αλλά φτιάχνουμε κάτι. Είμαστε ειδήμονες της μικρής πραγματικότητας που δημιουργούμε. Κάνοντας αυτή τη δουλειά, στην πραγματικότητα δημιουργούμε τον εαυτό μας.

Μολονότι συνεπάγεται πολύ πόνο, η ευχαρίστηση που προέρχεται από τη συνολική διαδικασία της δημιουργικότητας διαθέτει μια ένταση που μας κάνει να θέλουμε να την επαναλάβουμε. Να γιατί οι δημιουργικοί άνθρωποι επανέρχονται συνεχώς σε αυτά τα εγχειρήματα, παρ’ όλο το άγχος και την αμφιβολία που φέρνουν.

Είναι ο τρόπος με τον οποίο η φύση μάς ανταμείβει για τον κόπο· αν δεν είχαμε τέτοιες ανταμοιβές, οι άνθρωποι δεν θα επιδίδονταν σε τέτοια δραστηριότητα και η ανθρωπότητα θα υπέφερε ανεπανόρθωτα από αυτή την απώλεια. Η ευχαρίστηση θα είναι και η δική σας ανταμοιβή, σε όποιο βαθμό κυνηγήσετε αυτή τη διαδικασία.

*Το απόσπασμα είναι από την Υπεροχή του Robert Greene. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr.