Ιατρική 3.0 και πώς να ζήσετε καλύτερα και περισσότερο

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, μετά από μια δύσκολη μέρα ο Ρίτσαρντ Όβερτον έπινε μια γουλιά μπέρμπον και έπαιρνε μερικές τζούρες από το πούρο Tampa Sweet που άναβε στο μάτι γκαζιού του σπιτιού του στο Όστιν του Τέξας. Επέμενε ότι δεν «κατέβαζε» ποτέ τον καπνό – λόγια αναμφίβολα σοφά.

Ο κύριος Όβερτον, όπως τον φώναζαν, γεννήθηκε επί προεδρίας του Θίοντορ Ρούσβελτ και πέθανε στα τέλη του 2018, σε ηλικία εκατόν δώδεκα ετών. Λες και ήθελε να τον ανταγωνιστεί, ο Χένρι Άλινγχαμ, Βρετανός βετεράνος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που έφτασε τα εκατόν δεκατρία, απέδωσε τη δική του μακροζωία «στα τσιγάρα, στο ουίσκι και στις τρελές, τρελές γυναίκες».

Είναι κρίμα, λοιπόν, που δεν γνώρισε ποτέ τη ζωηρή Γαλλίδα Ζαν Καλμάν που κάποτε είπε αστειευόμενη: «Έχω μόνο μία ρυτίδα και κάθομαι πάνω της». Έκανε ποδήλατο μέχρι τα εκατό και συνέχισε να καπνίζει μέχρι τα εκατόν δεκαεφτά. Μάλλον δεν έπρεπε να το κόψει γιατί μετά από πέντε χρόνια πέθανε σε ηλικία εκατόν είκοσι δύο ετών, που της έδωσε τον τίτλο του γηραιότερου ατόμου στην ιστορία.
Στα εκατόν έξι της, η σχετικά νεαρή Μίλντριντ Μπάουερς προτιμούσε την μπίρα και έπινε ένα κρύο ποτήρι κάθε μέρα στις τέσσερις το απόγευμα – άλλωστε, κάπου είναι πέντε το απόγευμα, σωστά;

Όλοι έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιο «μυστικό» μακροζωίας που θα μας βοηθήσει να ζήσουμε περισσότερο, υγιείς και ευτυχισμένοι.

Και αυτή η επιθυμία κρύβεται πίσω από την εμμονή μας να μάθουμε τις συνήθειες και τις τελετουργίες όσων ζουν τόσο πολύ.

Άτομα σαν τη Μαντάμ Καλμάν που φαίνεται να αντιστέκονται πεισματικά στον θάνατο παρότι κάπνιζαν και έκαναν ένα σωρό άλλες καταχρήσεις στη ζωή τους μας γοητεύουν και μας συναρπάζουν. Ήταν το ποδήλατο που τη βοήθησε; Ή μήπως το μισό κιλό σοκολάτας που έλεγε ότι κατανάλωνε κάθε εβδομάδα;

Μήπως οι αιωνόβιοι είναι απλώς τυχεροί;

Αναμφίβολα, η ηλικία τους και μόνο τους καθιστά ακραίες στατιστικές εξαιρέσεις. Μέχρι το 2021 υπήρχαν κάτι λιγότερο από 100.000 αιωνόβιοι στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με το Γραφείο Απογραφής Πληθυσμού. Και παρότι ο αριθμός τους έχει αυξηθεί κατά περίπου 50% σε δύο μόνο δεκαετίες, οι ηλικιωμένοι άνω των εκατό αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,03% περίπου του πληθυσμού ή περίπου 1 στους 3.333.

Μετά τα εκατό χρόνια, «αραιώνουμε» για τα καλά. Όσοι φτάνουν τα εκατοστά δέκατα γενέθλιά τους πληρούν τα κριτήρια για να μπουν στην ελίτ των «υπεραιωνόβιων», την ολιγοπληθέστερη ηλικιακή ομάδα παγκοσμίως, με μόλις τριακόσια περίπου μέλη ανά πάσα χρονική στιγμή σε ολόκληρο τον πλανήτη (με τις αναμενόμενες διακυμάνσεις). Για να σας δώσω μια ιδέα του πόσο «κλειστό» είναι το συγκεκριμένο «κλαμπ», τη στιγμή που γράφω, για κάθε υπεραιωνόβιο στον κόσμο, υπάρχουν περίπου εννέα δισεκατομμυριούχοι.

Παρ’ όλα αυτά, κανένας δεν έχει πλησιάσει ούτε κατά διάνοια το ρεκόρ της Μαντάμ Καλμάν. Η αμέσως δεύτερη Σάρα Κνος από την Πενσιλβάνια ήταν μόλις εκατόν δεκαεννέα ετών όταν πέθανε το 1999. Έκτοτε, ο πιο ηλικιωμένος ή ηλικιωμένη, αν και κατά βάση είναι γυναίκα, σπάνια έχει ξεπεράσει τα εκατόν δεκαεφτά έτη. Παρότι πολλοί έχουν ισχυριστεί ότι ήταν εκατόν σαράντα ή και παραπάνω, η Καλμάν παραμένει η μόνη που έζησε διαπιστωμένα πάνω από τα εκατόν είκοσι, κάνοντας ορισμένους ερευνητές να υποθέσουν ότι ο αριθμός αυτός ίσως αντιπροσωπεύει το ανώτατο όριο διάρκειας ζωής που είναι προγραμματισμένο στα γονίδιά μας.

Ωστόσο, εμάς μας απασχολεί ένα ελαφρώς διαφορετικό ερώτημα: Πώς γίνεται κάποιοι να ξεπερνούν κατά πολύ το όριο των ογδόντα ετών, που για τους περισσότερους αποτελεί τερματικό σημείο; Μήπως η εξαιρετική μακροζωία και διάρκεια υγείας τους οφείλονται ως επί το πλείστον στα γονίδιά τους;

Έρευνες που έγιναν σε δίδυμους στη Σκανδιναβία έδειξαν ότι τα γονίδια ευθύνονται μόλις για το 20% με 30% της συνολικής διακύμανσης στην ανθρώπινη διάρκεια ζωής. Όμως το πρόβλημα είναι ότι όσο γερνάμε τόσο σημαντικότερο ρόλο παίζουν τα γονίδια και στους αιωνόβιους φαίνεται να παίζουν ακόμα πιο σημαντικό.

Οι αδελφές αιωνόβιων έχουν οχταπλάσιες πιθανότητες να φτάσουν και να ξεπεράσουν τα εκατό, ενώ οι αδελφοί αιωνόβιων έχουν δεκαεφτά φορές περισσότερες πιθανότητες να γιορτάσουν τα εκατοστά τους γενέθλια, σύμφωνα με τη Μελέτη Αιωνόβιων Νέας Αγγλίας που παρακολουθεί χίλιους υπερήλικες από το 1995 (αν και επειδή οι συμμετέχοντες μεγάλωσαν στις ίδιες οικογένειες, με θεωρητικά παρόμοιο τρόπο ζωής και συνήθειες, το συγκεκριμένο εύρημα μπορεί να αποδοθεί και σε παράγοντες του περιβάλλοντος). Αν, λοιπόν, δεν έχετε αδέλφια που έζησαν πάνω από τα εκατό, το αμέσως καλύτερο είναι να έζησαν πολύ οι γονείς σας.

Άρα τι νόημα έχει όλη αυτή η συζήτηση;

Έχει νόημα επειδή μας απασχολεί ένα ερώτημα που μας αφορά άμεσα: Είναι δυνατόν μέσα από τις συμπεριφορές μας να αποκομίσουμε τα ίδια οφέλη που οι αιωνόβιοι απολαμβάνουν «δωρεάν» χάρη στα γονίδιά τους; Είναι δυνατόν να ξεπεράσουμε το αναμενόμενο για εμάς προσδόκιμο ζωής αν φερθούμε έξυπνα, στρατηγικά και προσεκτικά;

Αν η απάντηση είναι ναι, και πιστεύω ότι είναι, τότε αξίζει να κατανοήσουμε τι συμβαίνει με όσους κερδίζουν το λαχείο της μακροζωίας –πώς φτάνουν στην ακραία μακροζωία–, γιατί αυτό θα βοηθήσει να διαμορφώσουμε τη στρατηγική μας.

«Όσο πιο Πολύ Ζεις, Τόσο πιο Υγιής Ήσουν».

Με μαθηματικούς όρους, χάρη στα γονίδιά τους οι αιωνόβιοι βιώνουν μια μετατόπιση φάσης στην καμπύλη του χρόνου – δηλαδή ολόκληρη η καμπύλη της διάρκειας ζωής και υγείας μετατοπίζεται δεξιά κατά μία, δύο (ή και τρεις!) δεκαετίες.

Όχι μόνο ζουν περισσότερο, αλλά είναι πιο υγιείς και βιολογικά νεότεροι από τους συνομηλίκους τους καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Όταν ήταν εξήντα, είχαν τις στεφανιαίες αρτηρίες τριανταπεντάχρονου.

Στα ογδόντα πέντε τους, μάλλον ένιωθαν και λειτουργούσαν όπως άλλοι στα εξήντα τους. Εξωτερικά φαίνονταν μία γενιά μικρότεροι από την ηλικία που έγραφε η ταυτότητά τους. Αυτό είναι το αποτέλεσμα που επιθυμούμε να μιμηθούμε.
Επειδή η Ιατρική 2.0 συχνά παρατείνει τη διάρκεια ζωής αλλά υπό συνθήκες μειωμένης διάρκειας υγείας, αυξάνει το παράθυρο θνησιμότητας, την περίοδο ασθένειας και δυσλειτουργικότητας στο τέλος της ζωής κάποιου.

Με λίγα λόγια, είναι πιο άρρωστος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα προτού πεθάνει. Περνάει την Οριακή Δεκαετία του ως ασθενής. Αντίθετα, οι αιωνόβιοι συνήθως (αν και όχι πάντα) ήταν άρρωστοι ή δυσλειτουργικοί για πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα προτού πεθάνουν σε σχέση με όσους πεθαίνουν δύο ή τρεις δεκαετίες νωρίτερα. Αυτό αποκαλείται συμπίεση της θνησιμότητας, που ουσιαστικά σημαίνει ότι συρρικνώνουμε ή μειώνουμε το διάστημα εξασθένησης προς το τέλος της ζωής και αυξάνουμε τη διάρκεια υγείας.

Ένας στόχος της Ιατρικής 3.0 είναι να μας βοηθήσει ώστε η πορεία της ζωής μας να είναι αντίστοιχη ή και καλύτερη από των αιωνόβιων. Οι αιωνόβιοι δεν ζουν απλώς περισσότερο, ζουν περισσότερο όντας υγιείς, που σημαίνει ότι πολλοί απολαμβάνουν μία, δύο ή και τρεις Δεκαετίες Μπόνους.

Η διαφορά είναι ότι ενώ οι περισσότεροι αιωνόβιοι φαίνεται να οφείλουν τη μακροζωία και την ευεξία τους στα γονίδια ή στην τύχη, εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να καταβάλουμε συνειδητή προσπάθεια για να πετύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα.

Αλλά ενώ η φυσική επιλογή επιτρέπει σε βλαβερά γονίδια να εκδηλώνονται στις μεγαλύτερες ηλικίες, δεν κάνει τίποτα για να προαγάγει τα βοηθητικά αυτά γονίδια που χαρίζουν μακροζωία, για τους ίδιους λόγους που αναφέραμε παραπάνω. Έτσι, φαίνεται ότι κάθε αιωνόβιος ακολουθεί εντελώς διαφορετικό γενετικό μονοπάτι προς την ακραία μακροζωία. Υπάρχουν δηλαδή πολλοί τρόποι να τα καταφέρουμε, όχι μόνο ένας ή δύο.

Τα ανοιχτά ερωτήματα γύρω από τη γενετική της ακραίας μακροζωίας ξεπερνούν κατά πολύ τα όσα γνωρίζουμε, αλλά τουλάχιστον δείχνουν προς ελπιδοφόρα κατεύθυνση. Αν και δεν έχουμε δυνατότητα να μεταβάλουμε το γονιδίωμά μας, γεγονός που δεν θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον, η έκφραση των γονιδίων επηρεάζεται από το περιβάλλον και τις συμπεριφορές μας.

Για παράδειγμα, έρευνα του 2007 διαπίστωσε ότι ηλικιωμένοι που ακολούθησαν πρόγραμμα συστηματικής άσκησης, μετά την πάροδο έξι μηνών παρουσίασαν πιο νεανικό μοτίβο γονιδιακής έκφρασης.

Αυτό δείχνει ότι η γενετική και το περιβάλλον παίζουν ρόλο στη μακροζωία και ότι ενδεχομένως είναι δυνατόν να εφαρμόσουμε παρεμβάσεις που αναπαράγουν τουλάχιστον μέρος της γενετικής καλοτυχίας των αιωνόβιων.

Προφανώς, είναι αφελές να πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε τις ίδιες καταχρήσεις με τους αιωνόβιους, π.χ. να πίνουμε και να καπνίζουμε για δεκαετίες, δίχως τίμημα.

Τελικά, το μυστικό των αιωνόβιων συνοψίζεται σε μία λέξη: ανθεκτικότητα.

Καταφέρνουν να αντιστέκονται και να αποφεύγουν τον καρκίνο και την καρδιαγγειακή νόσο παρότι κάπνιζαν για δεκαετίες, καταφέρνουν να διατηρούν ιδανική μεταβολική υγεία, συχνά παρά την κακή διατροφή τους. Και συνεχίζουν να αντιστέκονται στη γνωστική και σωματική εξασθένηση καιρό αφότου οι συνομήλικοί τους υποκύψουν.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο Outlive των Dr. Peter Attia και Bill Gifford. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr.

Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.