Πώς να αποφεύγετε να γίνεστε το θύμα στις σχέσεις σας

Ακρόαση άρθρου......

Για να αποφύγετε να γίνεται το θύμα στη σχέση σας χρειάζονται υγιείς ισορροπίες αλλάζοντας τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε την πραγματικότητα. Είναι γνωστή η φράση «Χρειάζονται δύο για να χορέψουν Τάνγκο».

Έτσι, στις ρομαντικές, ακόμη και τις φιλικές σχέσεις, με την πάροδο του χρόνου δύο ανθρωποι αναπτύσουν μια μοναδική δυναμική με ουκ ολίγες περιπτώσεις να βρίσκουν τον έναν στη θέση του θύματος. Όταν ένα ζευγάρι έχει προβλήματα πολλές φορές είναι βέβαιο ότι λάθη έκαναν και οι δύο, συνειδητά ή ασυνείδητα.

Αποτελεί από τις πιο δύσκολες προκλήσεις στη ζωή, δυο διαφορετικές προσωπικότητες, η κάθε μια με τις δικές της ιδιοτροπίες, αδυναμίες, τραύματα, εμπειρίες αλλά και ανάγκες, να συνυπάρχουν και να εναρμονίζονται, αλλά και κατά κάποιο τρόπο να συμπληρώνει η μία την άλλη.

Η ισορροπία, λοιπόν, κερδίζεται μέσα από δουλειά με τον σημαντικό μας άλλο, δίνοντας βαρύτητα στην επικοινωνία, εκφράζοντας και οι δύο πλευρές τις επιθυμίες και τις ανάγκες βαίνοντας σε αμοιβαίες λύσεις που ικανοποιούν τόσο τον άνδρα όσο και τη γυναίκα. Η αμοιβαιότητα στη σχέση είναι το κλειδί ώστε να μην παρεμποδίζονται οι ελευθερίες και οι ανάγκες του ενός έναντι του άλλου, χωρίς να προβαίνει κάποιος σε συνεχείς υποχωρήσεις θυσιάζοντας πολλά από τον εαυτό του και να νιώθει ότι του ασκείται εξουσία.

Θύτης και θύμα

Οι δύο όψεις της προβληματικής σχέσης φέρουν από τη μία την επιθετική πλευρά του «θύτη» και από την άλλη την αμυντική που οδηγεί σταδιακά στην θυματοποίηση.

Το θύμα σκιαγραφείται συνήθως ως ένα άτομο που αισθάνεται ότι κατηγορείται, δέχεται επιθέσεις και ανάληψη ευθυνών για πράγματα που δεν τον αφορούν προσωπικά νιώθοντας ότι δεν εκτιμάται ως άνθρωπος και ως σύντροφος.

Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αβοήθητο, ανήμπορο, λυπημένο, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολία στο να πάρει πρωτοβουλίες περικυκλωμένος από ενοχές.

Ενοχές που αναπτύσσονται μέσα στη σχέση λόγω του ότι δεχόμενος συνεχή κριτική για τα πράγματα από τον σύντροφο καλλιεργεί σιγά – σιγά την πεποίθηση ότι «τίποτα δεν κάνω σωστά», «είμαι ανίκανος» ή ακόμη και «δεν αξίζω».

Μέσα στα κύματα του έρωτα και την παρόρμηση ενός ερωτευμένου που είναι φυσιολογικό να κάνει πράγματα για να αποδείξει τον καλύτερό του εαυτό στον άλλον, ένας άνθρωπος ακόμη και με υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία μπορεί να παρασυρθεί και να νιώσει κατώτερος από τον άλλο σύντροφο βιώνοντας τη θυματοποίηση.

Ενημερωθείτε για το ασύγχρονο σεμινάριο Η ψυχική δουλειά στην ενοχή από την πλατφόρμα του PSYVERSITY

Παρόλα αυτά, τα άτομα που νιώθουν θύματα μέσα στις σχέσεις τους συνήθως αναζητούν την αυτολύπηση, υποσυνείδητα, που συνεπάγεται την αυτομομφή, δηλαδή, το να κατηγορεί και τον εαυτό του για τις δυσκολίες της σχέσης, ακριβώς επειδή λόγω παιδικών βιωμάτων εκπαιδεύτηκαν σε ένα τέτοιο μοντέλο σκέψης και συμπεριφοράς. Για αυτό το λόγο τα θύματα τείνουν να προσελκύουν ανθρώπους που θα έχουν τον αντίθετο ρόλο, που ενδόμυχα σηματοδοτεί τη μητρική φιγούρα, την αυταρχική, την υποτιμητική εκείνη που ασκούσε επιρροή και εξουσία στο γιο ή την κόρη.

Επιλέγοντας, συνεπώς, κάθε φορά συντρόφους που διαδραματίζουν το ρόλο του θύτη, επιβεβαιώνουμε στον εαυτό μας αυτές τις πεποιθήσεις, δημιουργούμε ένα σχεσιακό πλαίσιο που είμαστε μαθημένοι σε αυτό, νιώθουμε ασφάλεια, όσο και αν μας υποφέρουν.

Η πλευρά του θύτη

Από την άλλη μεριά, ο θύτης χρησιμοποιεί τη δύναμη και τις ενοχές για να χειραγωγήσει τον άλλον. Είναι συχνό φαινόμενο το άτομο να φέρνει πολλές από τις απαιτήσεις του ως δικαιολογία τη σχέση του με τον/την σύντροφο αναγκάζοντάς το εν τέλει να οδηγηθεί σε πράξεις και αποφάσεις που δεν επιθυμεί.

Πέρα από περιστατικά κριτικής και περιφρόνησης ο θύτης τείνει να βάζει «ταμπέλες» στο θύμα. Χρησιμοποιεί δηλαδή χαρακτηρισμούς που γενικεύουν ένα ελάττωμα ή μια κακή στιγμή του άλλου, βγάζοντας αυθαίρετα συμπεράσματα για τη συνολική εικόνα του συντρόφου που όμως δεν είναι ρεαλιστική, πχ «πάντα είσαι αδέξια, δεν μένει τίποτα όρθιο μέσα στο σπίτι», «είσαι αρκετά μεγάλος για να ντύνεσαι παιδιάστικα, πότε θα σοβαρευτείς;», «με τόσες ζημιές στο σπίτι είσαι ανίκανη να επιβλέπεις τα παιδιά».

Σε γενικές γραμμές η τάση για ταμπελοποίηση και αυθαίρετα συμπεράσματα είναι ένας τρόπος σκέψης απόλυτος και περιοριστικός και για πολλούς είναι δύσκολο να ανοιχτούν στη διαφορετικότητα των άλλων. Μη μπορώντας να γίνουν δεκτικοί σε κάτι έξω από τα νερά τους κατρακυλούν στην επίθεση και την κριτική. Κάποιες στιγμές ο θύτης φέρεται και μιλά σαν να θέλει να αλλάξει τον άλλον.

Φαίνεται σαν να περνάει πάντα το δικό του, πράξεις που κρύβουν υπέρμετρο εγωισμό, ναρκισσισμό, και έλλειψη ενσυναίσθησης. Ο θύτης έχει το εσωτερικό κίνητρο να νιώθει πως έχει το πάνω χέρι. Σίγουρα αυτό φανερώνει μια αίσθηση ανασφάλειας. Διότι φοβούμενος ο ίδιος τη μοναξιά υιοθετεί μια συμπεριφορά που εξουσιάζει και εξαναγκάζει τους άλλους προκειμένου να μην τους χάσει.

Τα σημάδια: Πώς να προλάβουμε μια σχέση θύτη-θύματος

O σύντροφός σου υποκινεί τις ενοχές για τη συμπεριφορά σου. Τείνεις να υποχωρείς, να θυσιάζεις τις ανάγκες σου και τα θέλω σου φοβούμενος ότι μπορεί να τον χάσεις. Κρατάς μέσα σου όλα τα παράπονα βάζοντας πάνω από σένα τον σύντροφό σου, ως πιο σημαντικό, αλλιώς φοβάσαι μη συγκρουστείς μαζί του και φύγει.

Παίρνει από σένα ό,τι θέλει. Δεν εκφράζεις τις ανάγκες σου και συνήθως θες να απαντάς με ένα «ναι», έστω και διστακτικό στα θέλω του, καθώς εκείνος θέτει τα όρια της επικοινωνίας σας. Νιώθεις τον εαυτό σου να υποτάσσεται, χάνοντας την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις σου και στο θάρρος να παίρνεις εσύ πρωτοβουλίες. Αισθάνεσαι μερικές φορές ότι σε χρησιμοποιεί.

Όταν επιβάλλει να περνούν οι δικές του ιδέες, προτιμήσεις, απόψεις ακόμη και φιλοσοφία επάνω σε ευαίσθητα ζητήματα, όπως η θρησκεία, η ανατροφή παιδιών, η ηθική και η σεξουαλική συμπεριφορά.

Ένα τοξικό γνώρισμα ενός συντρόφου-θύτη είναι το να ελέγχει την προσωπική-κοινωνική ζωή του άλλου. Ακόμη και τα οικονομικά. Καταφέρνει να γίνεται χειριστικός χάνοντας έτσι τον απόλυτο έλεγχο προσωπικών δεδομένων. Αν διστάσεις απέναντι στο δικαίωμά σου για ιδιωτικότητα φοβάσαι τη δυσαρέκειά του καταλήγοντας να υποχωρείς.

Δεν ζητάει ποτέ τη γνώμη σου. Νιώθεις ότι σε προσβάλλει και σε μειώνει σαν άνθρωπο. Μπορεί να αισθάνεσαι κατώτερος ακόμη και ανάξιος. Αυτό δυστυχώς δηλητηριάζει την ενέργειά σου, τη διάθεσή σου, και τη δημιουργικότητά σου να αποδώσεις τα μέγιστα σε μια σχέση. Νιώθεις ότι δεν μπορείς να ονειρεύεσαι και να λειτουργείς αυθόρμητα. Βιώνεις ένα φοβικό μοτίβο αδυνατώντας να «πατήσεις πόδι», αρχίζοντας να πιστεύεις και ο ίδιος πως αυτό που νιώθεις είναι και η πραγματικότητα.

Τέλος, μπορεί να σου ζητούνται να κάνεις πράγματα που δεν είναι στις αρμοδιότητές σου. Ανησυχείς ότι οι προσπάθειές σου υπερβαίνουν τα όρια ακόμη και σε πράγματα που δεν σε αφορούν. Όλα όμως έχουν τα όριά τους. Δουλεύεις εις βάρος της σωματικής και ψυχικής σου υγείας.

Τα ψυχολογικά προβλήματα που προκύπτουν στο θύμα

Ο λόγος που η συναισθηματική κακοποίηση είναι τόσο καταστροφική είναι επειδή μπορεί να διαλύσει τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Ιδιαίτερα εάν μια σχέση είναι μακροχρόνια, η αίσθηση ασφάλειας του θύματος και η αυτοεκτίμηση πληγώνονται βαθύτατα, οδηγώντας στην εσωτερική ή έστω την υποσυνείδητη αμφιβολία εάν μας αξίζει να αγαπηθούμε και εάν αξίζουμε γενικότερα ως άνθρωποι πέρα από κάθε ερωτικό στοιχείο. Από τη θέση του θύματος, αναφύεται μια υπαρξιακή πια αγωνία, μια ανεπάρκεια που μπορεί να καταλήξει σε παραίτηση. 

Είναι επίσης πολλοί γάμοι και οικογένειες που διακυβεύουν τη σχέση τους σε ένα πλαίσιο θύτη-θύματος, και ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά οι συνθήκες δυσκολεύουν, κυρίως για το θύμα, εάν είναι γυναίκα.

Εφόσον, το άτομο, λοιπόν, βιώνει μια κρίση εαυτού, συνειδητά ή ασυνείδητα, το άγχος οξύνει, το αίσθημα μοναξιάς και αβοηθησίας μεγαλώνουν γεγονός που οδηγεί το άτομο στην έκφραση καταθλιπτικών συμπτωμάτων ή κρίσεων πανικού.

Είναι τόσο έντονος ο προβληματισμός του θύματος γύρω από τον εαυτό του και την σχέση του με τον άλλον που δυσκολεύεται στον ύπνο, ξεσπά ή αποφεύγει το φαγητό, κλείνεται στον εαυτό του, αποσύρεται από τον κοινωνικό περίγυρο και αποσυγκεντρώνεται από τις καθημερινές υποχρεώσεις και την εργασία. 

Μια τέτοια συνθήκη επίσης κάνει το άτομο πιο ευάλωτο στη χρήση ουσιών ή αλκοόλ προκειμένου να καταπραύνει το ψυχικό κενό, να νιώσει μια πρόσκαιρη ανακούφιση.

Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, εκδηλώνονται και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως οι δερματικές παθήσεις λόγω στρες, πονοκέφαλοι, ημικρανίες και γαστρεντερικά προβλήματα.

Η κατάσταση μπορεί να πάρει και άλλες καταστροφικές διαστάσεις για το θύμα, λόγου χάρη οι απόπειρες αυτοτραυματισμού που δεν έχουν αυτοσκοπό το θάνατο αλλά είναι μια αθόρυβη κραυγή που φωνάζει την ανάγκη για αληθινή αγάπη και προσοχή από τον σύντροφο. Μέσα από τον πόνο της πληγής αισθάνεται το άτομο ότι υπάρχει, ότι είναι ζωντανός ψυχοσωματικά σε μια σχέση που αισθάνεται μηδενικός, άδειος και ανάξιος στα μάτια του άλλου.

Η κάθε σχέση είναι διαφορετική

Κάθε σχέση όμως πρέπει να προσεγγίζεται εξατομικευμένα. Ο καθένας κουβαλάει μέσα του διαφορετικές εμπειρίες, φόβους και άγχη απέναντι στην εγκατάλειψη, την εξουσία και αντιδρά με μοναδικό τρόπο, ένταση και αμυντικούς μηχανισμούς. Δεν είναι μόνο το θύμα που πλαισιώνει τη σχέση αλλά πρέπει να σχηματίσουμε και μια εικόνα από τον εκάστοτε θύτη.

Οι σχέσεις δεν είναι μαθηματικά για να λύνουμε τα προβλήματα με εξισώσεις. Οι σχέσεις είναι πολυδιάστατες, περισσότερο απρόβλεπτες, σκοτεινές, που σμιλεύονται από τα γονίδια και τις ορμές που φέρει ο καθένας μέσα του μέχρι και τα ερεθίσματα από το περιβάλλον.

Η ζωή με τους δικούς σου όρους 

Πολλές φορές έχουμε απόλυτη επίγνωση ότι διαδραματίζουμε το ρόλο του θύματος σε μια σχέση, νιώθουμε ότι υποφέρουμε, ότι δεν αντέχουμε άλλο και ότι δεν μπορεί μια τέτοιου είδους συνύπαρξη να μας προσφέρει την ευτυχία που όλοι αποζητούμε, όμως εμμένουμε σε αυτή τη συνθήκη. Δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε μια άλλη εκδοχή της ζωής μας, δυσκολευόμαστε να πούμε αντίο και να πάρουμε ώθηση να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από την τοξικότητα. Είναι ακόμη μεγαλύτερη η πρόκληση για ζευγάρια που τρέφουν ένα δέσιμο συνεξάρτησης.

Όταν όμως καταλάβεις ότι εσύ είσαι ο κυρίαρχος της ζωής σου, τότε θα μπορέσεις να ζήσεις όπως επιθυμείς. Είναι λογικό να διστάζεις γιατί έχεις μάθει να επαφίεσαι σε μια ζώνη ασφαλείας και το ρίσκο σε τρομάζει. Όμως κανείς δεν επιτυγχάνει αυτό που θέλει εάν δεν ρισκάρει, εάν δεν ξεπεράσει τα προσωπικά του όρια, τα οποία καταβάθος άλλοι έχουν ρυθμίσει.

Αναγνώριση

Το πρώτο βήμα για κάθε είδους θεραπεία είναι να αναγνωρίσουμε την κατάσταση. Να αναρωτηθούμε και να απαντήσουμε με ειλικρίνεια στον εαυτό μας για ποιους λόγους διατηρούμε μια τέτοια σχέση. Ποια είναι τα οφέλη και ποιες οι προσωπικές απώλειες.

Αξιολόγηση της κατάστασης

Για να καταφέρεις να αποδομήσεις την ύπαρξή σου ως θύμα στη σχέση, θα πρέπει να απαλλαγείς από τις ενοχές. Να πιστέψεις ότι δεν είσαι εσύ ο υπεύθυνος για τα λάθη, τις πράξεις και τα συναισθήματα του άλλου. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και αυτά που επικοινωνεί. Για αυτό το λόγο πρέπει να καθορίσεις τα όρια με βάση τα οποία θα επιτρέπεις στον άλλον να σε προσβάλλει, να σε ελέγχει και να εξουσιάζει.

Εξωτερίκευση των συναισθημάτων στον σύντροφο

Αφού επεξεργαστούμε και κατανοήσουμε την εσωτερική μας κατάσταση και το τι θέλουμε πρέπει να εξωτερικεύσουμε τα συναισθήματά μας. Μόνο μέσω της επικοινωνίας με τρόπο ξεκάθαρο μπορούμε να επιλύσουμε τις διαφορές.

Αποστασιοποίηση

Εν τέλει, το τελευταίο βήμα είναι η αποστασιοποίηση. Εφόσον πέτυχες και διένυσες όλη αυτή τη διαδρομή, είναι καιρός να αλλάξεις την οπτική που βλέπεις τον εαυτό σου και τη λειτουργία του στις σχέσεις, να αποφεύγεις ότι αναπαράγει το προηγούμενο μοτίβο και να αρχίζεις να επενδύεις ποιοτικά στον εαυτό σου με τους ανθρώπους που σε αντιμετωπίζουν ως ίσο, που σε εμψυχώνουν, που σε κατανοούν, που μπορούν να σε αποδεχτούν και να σε αγαπήσουν τόσο για τα δυνατά σου στοιχεία όσο και για τα ελαττώματά σου.

Έτσι, οι ανάγκες, τα θέλω σου και τα όνειρά σου θα συγχρονίζονται με των άλλων σε μια διαδρομή που δεν θα είναι πια ετεροκατευθυνόμενη, αλλά κρατώντας εσύ το τιμόνι της επίγνωσης και της αυτοπεποίθησης.