Πώς να θέσω όρια; Ένας πλήρης οδηγός για το πιο βασικό συστατικό επιτυχίας των σχέσεων

Ακρόαση άρθρου......

Τα όρια είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που διέπουν κάθε είδους σχέση. Τα όρια δεν είναι σημαντικά όμως μόνο για τις σχέσεις, αλλά και για το ίδιο το θεραπευτικό μας ταξίδι.

Τι είναι τα όρια;

Τα όρια μπορούμε να πούμε πως είναι οι «κανόνες» που επικοινωνούμε με τους άλλους στην προσπάθειά μας να τους δείξουμε τις «κόκκινες γραμμές» μας και το τι είναι εντάξει για εμάς και τι όχι. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αποτελούν το πώς θέλουμε να μας μιλάνε, τι είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε και τι όχι, καθώς και τι είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε και τι όχι.

Τα όρια δεν αποτελούν κάποιο είδος απειλής ή εκδίκησης. Αντιθέτως, τα όρια είναι ένας υγιής τρόπος συσχετισμού.

Το βασικό συστατικό επιτυχίας πολλών σχέσεων είναι τα όρια. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται μια ισορροπία ανάμεσα στα μέλη που αποτελούν μια σχέση.

Το people pleasing φαινόμενο

Πολύ συχνά μεγαλώνουμε με την νοοτροπία του «people pleasing». Έτσι χάνουμε την αυθενικότητά μας, ξεχνάμε τις ανάγκες μας, εύκολα μας προδίδουμε, βάζοντας προτεραιότητα τους άλλους διαρκώς και ικανοποιώντας τα δικά τους θέλω και τις ανάγκες τους, αφήνοντας στην άκρη δικά μας κομμάτια που θέλουν φροντίδα και μοίρασμα. Μπορεί να νιώθουμε ότι δεν ακουγόμαστε κι ότι οι ανάγκες μας μένουν ανικανοποίητες.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο που ξεκινά στο οικογενειακό πλαίσιο και είναι αναμφίβολα τοξικό και επιζήμιο το αποτέλεσμά του, καθώς μεταξύ πολλών άλλων μας οδηγεί συχνά στην αίσθηση «αδειάσματος» που προκύπτει από την προδοσία απέναντι στον εαυτό μας.

Σχέσεις συνεξάρτησης

Η (συν)εξάρτηση αποτελεί βασικό παράγοντα που κάποιος ενδεχομένως να μη μπορούσε μέχρι τώρα να θέσει όρια. Στις σχέσεις συνεξάρτησης το ένα πρόσωπο εξαρτάται από το άλλο, με ένα δυσλειτουργικό τρόπο, και προσδιορίζεται μέσα από αυτό. Η συνεχής αναζήτηση αποδοχής, επιβεβαίωσης και εκτίμησης ωθούν συχνά το εξαρτώμενο πρόσωπο σε πράξεις αυτοθυσίας, καθώς μόνο τότε αισθάνεται ότι είναι άξιο να αγαπηθεί.

Αυτή η συμπεριφορά καθιερώθηκε από το οικογενειακό περιβάλλον, όπου το παιδί αισθανόταν πως πρέπει να ικανοποιήσει ένα δύσκολο και απαιτητικό γονέα, παραμερίζοντας τα πραγματικά του θέλω και τις ανάγκες του, προκειμένου να κερδίσει την αγάπη του.

Παραβιάσεις ορίων

Σε αυτό το σημείο αξίζει να δούμε ορισμένα παραδείγματα και τρόπους με τους οποίους τα όρια τόσο τα δικά μας, όσο και των άλλων παραβιάζονται.

1. Παίρνουμε αποφάσεις για τους άλλους χωρίς να τους ρωτήσουμε.

2. Εμφανιζόμαστε στο σπίτι κάποιου χωρίς πρόσκληση.

3. Πιέζουμε τους άλλους να σκέφτονται όπως εμείς.

4. Παραβιάζουμε την ιδιωτικότητα κάποιου.

5. Χρησιμοποιούμε προσωπικά αντικείμενα άλλων χωρίς την άδειά τους.

6. Μοιραζόμαστε μυστικά άλλων.

7. Υποθέτουμε ότι ορισμένα πράγματα θα γίνουν χωρίς πρώτα να διευκρινίζουμε το τι ζητάμε.

8. Φέρνουμε στη συζήτηση θέματα που ο άλλος μας έχει δηλώσει ότι δεν είναι έτοιμος ακόμη να συζητήσει.

9. Μένουμε στο σπίτι κάποιου χωρίς να ρωτήσουμε.

10. Gaslighting: αρνούμαι και παραποιώ τα γεγονότα/την πραγματικότητα παρουσιάζοντάς τα αντίστροφα, αποπροσανατολίζοντας το άλλο πρόσωπο.

Δημιουργώντας τα όρια

Αρχικά, το πρώτο βήμα προκειμένου να θέσω ένα όριο έχει να κάνει με το να το δημιουργήσω.

Πώς δημιουργώ ένα όριο;

Χρειάζεται να σκεφτώ στις σχέσεις μου τι πάει καλά και τι όχι, τι με δυσκολεύει και τι χρειάζομαι. Πώς αισθάνομαι σε αυτή την κατάσταση; Νιώθω άγχος, θυμό, απειλή;

Αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο μπορώ να δω ποιες αλλαγές θα ήταν ωφέλιμες για εμένα. Οπότε σε αυτή την περίπτωση έρχομαι σε επαφή με το γιατί είναι σημαντικό για εμένα να αλλάξω τον τρόπο που σχετίζομαι σε αυτή τη σχέση.

Για παράδειγμα, σε οικογενειακές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από φαινόμενα εξάρτησης μπορεί να μας είναι σημαντικό να θέσουμε όρια προκειμένου να έχουμε περισσότερη αυτονομία κι ανεξαρτησία.

Επικοινωνώντας τα όρια με τους άλλους

Το επόμενο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να επικοινωνήσουμε με τους άλλους τα όριά μας. Εδώ χρειάζεται να είμαστε ξεκάθαροι, ευθείς και συνάμα ευγενικοί.

Να θυμάστε πως το «όχι» είναι μια πλήρης και ολοκληρωμένη πρόταση και δε χρειάζεται εξηγήσεις, αν δε θέλετε να μπείτε σε αυτό. 

Για παράδειγμα, ένας τρόπος σκέψης στις σχέσεις συνεξάρτησης μπορεί να είναι: «Θα σε βοηθήσω τώρα (και θα αφήσω τις δικές μου ανάγκες, τη δική μου δυσαρέσκεια ή κούραση για μετά)». Σε αυτές τις περιπτώσεις η οριοθετημένη συμπεριφορά μπορεί να έχει το μήνυμα: «Θέλω να σε βοηθήσω, αλλά μπορώ μέχρι ένα σημείο.» είτε αυτό αφορά το χρονικό όριο που μπορώ να αφιερώσω σε αυτό, είτε τον τρόπο βοήθειας, είτε τις γνώσεις μου.

Για τα όριά μας δε χρειάζεται να ζητάμε συγγνώμη.

Πολλές φορές χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε μέσα μας πρώτα το ρόλο μας απέναντι στους άλλους, για παράδειγμα δεν είμαι η θεραπεύτριά σου, είμαι η φίλη σου, η κόρη σου, η σύντροφός σου, η συνεργάτιδά σου κ.λπ.

Μας επιτρέπεται να λέμε όχι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όταν το κάνουμε δε νοιαζόμαστε ή δεν είμαστε άξιοι αγάπης.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα για το πώς μπορούμε με ευγενικό τρόπο να επικοινωνήσουμε τα όριά μας:

1. Ενδιαφέρομαι πραγματικά για εσένα, αλλά αισθάνομαι πως δε μπορώ να σε βοηθήσω σε αυτό το θέμα.

2. Δε μπορώ να σε στηρίξω οικονομικά, αλλά είμαι πρόθυμη/ος να σε στηρίξω με κάποιον άλλο τρόπο.

3. Χρειάζεται να επανεκτιμήσουμε τον τρόπο που επικοινωνούμε, γιατί φαίνεται πως δε λειτουργεί για κανέναν από τους δυο μας.

4. Σε ευχαριστώ για την πρόσκληση, αλλά δεν είμαι διαθέσιμος/η.

5. Ξέρω πως με αγαπάς και ότι θέλεις το καλό μου. Θα προτιμούσα να με στηρίζεις με το να με ακούς και όχι να μου δίνεις συμβουλές. Αυτό χρειάζομαι τώρα.

6. Αυτό που μου λες ακούγεται αρκετά δύσκολο. Θα ήθελα να σε βοηθήσω, αλλά νομίζω ότι το συγκεκριμένο ζήτημα είναι καλύτερα να το συζητήσεις με κάποιον ειδικό.

7. Δε νιώθω έτοιμος/η να μιλήσω για αυτό το θέμα ακόμη. Θέλω σε πρώτη φάση να το επεξεργαστώ μόνος/η μου.

8. Αυτό φαίνεται να είναι ένα θέμα πάνω στο οποίο διαφωνούμε. Θα ήταν καλύτερα να συμφωνήσουμε απλά στο ότι διαφωνούμε.

9. Αν αισθάνεσαι αναστατωμένος/η με κάτι, προτιμώ να μου μιλήσεις από το να το κρατάς μέσα σου.

10. Όταν μοιράζομαι κάτι μαζί σου, θέλω να μένει μεταξύ μας και όχι να το συζητάς με άλλους.

Οι αντιδράσεις στα όριά μας

Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να μην παίρνω προσωπικά την αντίδραση του άλλου μόλις θέσω ένα όριο. Εκείνη τη στιγμή χρειάζεται να διαχωρίσω τον εαυτό μου από την αντίδραση του άλλου ατόμου. Η αντίδραση κάποιου αφορά τον ίδιο. Υπάρχουν πολλές πιθανότητες αντιδράσεων σε ένα όριο. Μπορεί κάποιος να το κατανοήσει και να το αποδεχθεί, μπορεί και όχι.

Το άτομο αυτό είχε συνηθίσει να εισπράττει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από εμάς (π.χ. μεγάλη διαθεσιμότητα) και τώρα τέθηκε ένα όριο.

Τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις των άλλων, ωστόσο, δεν είναι δική μας ευθύνη.

Σίγουρα το να θέτουμε όρια, ειδικά όταν είμαστε αρχάριοι σε αυτό, μπορεί να μας είναι αρκετά δύσκολο, ειδικά όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το συναίσθημα των ενοχών. Είναι όμως απαραίτητο, αν σεβόμαστε τον εαυτό μας. Με τον καιρό θα γίνεται πιο εύκολο.

Τα όρια δεν είναι εγωιστικά, είναι ζήτημα αυτοφροντίδας.

Τα όριά μου χρειάζεται να είναι σταθερά

Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να είμαι σταθερή/ος στα όρια που θέτω. Όταν τα όρια μου δεν είναι σταθερά, αλλά μία τα θέτω, μία τα παίρνω πίσω, δίνω ένα μήνυμα στον άλλο ότι αφού παραβιάζω εγώ τα δικά μου όρια, μπορεί να το κάνει κι εκείνος. Υπάρχει μια ασυμφωνία εντός μου.

Με αυτό τον τρόπο ο άλλος καταλήγει να μην παίρνει στα σοβαρά τα όριά μου.

Τα όρια χρειάζονται σταθερότητα και συνέπεια.

Συναισθηματικά όρια

Μια πρώτη κατηγορία ορίων μπορούμε να πούμε πως είναι τα συναισθηματικά όρια.

Για παράδειγμα, δεν είναι ρεαλιστικό να είμαι διαθέσιμος/η 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Ή μπορεί να μη θέλω να απαντήσω σε ερωτήσεις φίλων/ συγγενών είτε επειδή τις θεωρώ πολύ προσωπικές, είτε επειδή απλά δε θέλω να μοιραστώ ορισμένα πράγματα.

Κι αυτό είναι εντάξει!

Όρια σχετικά με τα προσωπικά αντικείμενα

Στην κατηγορία των υλικών ορίων, έχουμε να κάνουμε με αντικείμενα που δε θέλουμε να μοιραστούμε.

Για παράδειγμα, δε χρειάζεται να μοιράζομαι τα ρούχα ή το αυτοκίνητό μου. Μπορώ να ορίσω όμως, αν το θέλω, κάποια πράγματα που είναι εντάξει για εμένα να τα μοιράζομαι, όπως αντίστοιχα και κάποια πράγματα που δεν επιθυμώ να μοιράζομαι.

Επίσης, όταν δανείζω αντικείμενα είναι σημαντικό να ορίζω στο εκάστοτε πρόσωπο ότι θέλω να μου επιστραφούν όπως τα δίνω.

Χρονικά όρια

Ο χρόνος κι η ενέργεια μας είναι επίσης τομείς που χρειάζονται οριοθέτηση.

Για παράδειγμα, δε χρειάζεται να παρευρίσκομαι σε όλα όσα με καλούν, ούτε να νιώθω υποχρεωμένη/ος να το κάνω. Επιπλέον, αν κάποιο άτομο καθυστερεί στις συναντήσεις μας διαρκώς, ή καθυστερεί χωρίς να ενημερώσει ή ακυρώνει τελευταία στιγμή συναντήσεις χρειάζεται να βάλουμε ένα όριο.

Το να συμβεί κάτι τέτοιο μία ή δυο φορές είναι ανθρώπινο αλλά μια συνεχής ασυνέπεια δε μπορεί να γίνει αποδεκτή.

Ακόμη, όταν κάποιο πρόσωπο μας πει ξεκάθαρα ότι δε θέλει πλέον να επικοινωνεί μαζί μας κι εμείς εξακολουθούμε να κάνουμε προσπάθειες επικοινωνίας, τότε παραβιάζουμε το όριο που μας έχει τεθεί.

Οριοθετώντας το πλαίσιο των προσωπικών μας αξιών

Ένα ακόμη πολύ σημαντικό πλαίσιο στο οποίο χρειάζεται να έχουμε ξεκάθαρα όρια, αφορά τις αξίες μας, τα πιστεύω μας και τις απόψεις μας.

Ο καθένας μας είναι διαφορετικός και έχει τη δική του οπτική κι αντίληψη για τον κόσμο. Μπορούμε να συνυπάρχουμε με τους συνανθρώπους μας, σεβόμενοι το πόσο διαφορετικοί είμαστε.

Αν βρισκόμαστε σε συσχετισμούς, όπου απορρίπτονται οι πεποιθήσεις μας και οι αξίες μας και οι άλλοι προσπαθούν να μας πείσουν ή να μας επιβάλλουν τις δικές τους θεωρώντας πως είναι πιο σωστές, τότε σε αυτή την περίπτωση είναι εξίσου σημαντικό να τεθούν όρια γιατί πρόκειται για παραβιαστική νοοτροπία.

Είναι εντάξει να διαφωνούμε. Έχει σημασία, ωστόσο, να μην ξεχνάμε να σεβόμαστε τον άνθρωπο απεναντί μας μέσα στη διαφωνία μας.

Σωματικά όρια

Ένας ακόμη σημαντικός τομέας που χρήζει ορίων είναι το σώμα μας.

Για παράδειγμα, πολλές φορές για να αισθανθούμε την οικειότητα χρειαζόμαστε χρόνο, οπότε το να έρθει κάποιος πολύ κοντά στον προσωπικό μας χώρο πριν προλάβουμε να αισθανθούμε αυτή την οικειότητα είναι άβολο.

Είναι σημαντικό να υπάρχει το περιθώριο του χρόνου σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως το ίδιο ισχύει και για το άγγιγμα.

Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν και τα μη επιθυμητά σεξουαλικά υπονοούμενα.

Τέλος, συμπεριλαμβάνονται και περιπτώσεις που κάποιος σχολιάζει το σώμα μας και τα χαρακτηριστικά μας με προσβλητικό/προκλητικό τρόπο.

Λόγοι που κάποιοι δε σέβονται τα όριά μας

Ακολουθούν ορισμένοι από τους λόγους που κάποιοι ενδεχομένως δε σέβονται τα όρια που θέτουμε.

Οι λόγοι αυτοί αφορούν το δικό μας μερίδιο ευθύνης σχετικά με το γιατί τα όριά μας μπορεί να μη γίνονται σεβαστά και μπορούν να μας βοηθήσουν στο να γινόμαστε πιο ακριβείς στη διαδικασία της οριοθέτησης.

1. Δεν παίρνουμε εμείς οι ίδιοι στα σοβαρά τον εαυτό μας και κατ' επέκταση τα όριά μας.

2. Είμαστε ασταθείς στα όρια μας.

3. Απολογούμαστε καθώς θέτουμε όρια.

4. Δεν έχουμε διατυπώσει λεκτικά τα όριά μας κι απλώς υπάρχουν σαν σκέψεις στο μυαλό μας.

5. Θεωρούμε ότι οι άλλοι θα καταλάβουν τα όριά μας από τη στάση μας χωρίς να τους τα επικοινωνήσουμε ανοιχτά και ξεκάθαρα.

6. Πιστεύουμε ότι θέτοντας μία φορά το όριό μας αρκεί.

Ίσως κάποιος δυσκολευτεί αρχικά να κατανοήσει ή να αποδεχθεί ένα όριό μας, ωστόσο, η επιμονή μας σε αυτό το όριο και η υπενθύμισή του θα βοηθήσει με τον καιρό στην προσαρμογή του. 

Να σημειωθεί πώς η περίπτωση των κακοποιητικών σχέσεων αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο κι εκεί τα όρια δεν αρκούν.

Τα οφέλη των ορίων

Τα όρια έχουν πολύ σημαντικά οφέλη, καθώς μας βοηθούν να είμαστε αυθεντικοί και ουσιαστικά παρόντες. Χάρη στα όρια αναπτύσσονται σχέσεις σεβασμού και εγγύτητας και μπορούμε να σχετιζόμαστε σε ένα πλαίσιο υγιές κι όχι χαοτικό. Τα όρια μας κάνουν πιο επικοινωνιακούς και βοηθούν να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση.

Μέσα από την αυτοπαρατήρησή μας θα γνωρίζουμε όλο και καλύτερα τι είναι σημαντικό για εμάς και μέσα από την εξάσκηση στα όρια με τον καιρό θα μάθουμε να τα θέτουμε την κατάλληλη στιγμή, με τον κατάλληλο τρόπο! Τα όρια είναι αυτοφροντίδα και σεβασμός τόσο απέναντι στον εαυτό μου, όσο απέναντι και στον άλλο!