Φύλα και γένη: ξεμπερδεύοντας βασικές έννοιες

Ακρόαση άρθρου......

«Όταν κοιτάζεις τους ανθρώπους κι απορείς, Τι να’ναι αυτό, Που αυτόν ‘αυτόν’ και αυτήν ‘αυτήν’ τους κάνει. Πρόσεχε είν’εύκολο να πλανηθείς. Και να χαθείς μέσα στην ίδια σου την πλάνη.» (απόσπασμα από ποίημα Judson, 2002, μτφ. Άρτεμις Αντωνίου)

Αυτό το σύντομο άρθρο απευθύνεται σε όσους/ες θέλουν να μάθουν περισσότερα για τις έννοιες των φύλων και του γένους στις μέρες μας, όπως τις βρίσκουμε να περιγράφονται μέσα από τις σύγχρονες ιατρικές και κοινωνικές επιστήμες (π.χ. ιατρική, βιολογία, ψυχολογία κοινωνιολογία, ανθρωπολογία].

Πιο συγκεκριμένα θα αναφερθώ συνοπτικά στο «βιολογικό φύλο», το «γένος» (ή αλλιώς κοινωνικό φύλο) και τη «ταυτότητα φύλου».

Συνήθως λόγω άγνοιας, ημιμάθειας ή κακής πληροφόρισης αυτές οι έννοιες συγχέονται και διαστρεβλώνονται με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να μπερδεύονται και να μη ξέρουν τι να σκεφτούν γύρω από τα θέματα αυτά.

Θέλω ως θεραπεύτρια και βασισμένη σε αξιόπιστες πηγές να συμβάλω στο να γίνει ένα ξεκαθάρισμα αυτών των εννοιών, πιστεύοντας ότι αυτό θα βοηθήσει όσους /ες ενδιαφέρονται να διευρύνουν το τρόπο που σκέφτονται, αισθάνονται και δρουν πάνω στα ζητήματα αυτά, εφ’οσον το επιλέξουν.

Ας δούμε, λοιπόν, τους βασικούς αυτούς ορισμούς.

Τι είναι το βιολογικό φύλο (sex);

Το βιολογικό φύλο είναι το φύλο που προσδιορίζεται μόνο με βάση το υλικό, το φυσικό μας σώμα.

Οι άνθρωποι, όπως και τα περισσότερα θηλαστικά, μπορούν να διαχωριστούν βιολογικά και ανατομικά σε αρσενικά και θηλυκά έχοντας ως βασικό κριτήριο τα γεννητικά τους όργανα, τις ορμόνες και τα χρωμοσώματά τους ή αλλιώς τα λεγόμενα γενετικά τους χαρακτηριστικά. Η βιολογική αναπαραγωγή προκύπτει από το συνδυασμό και τη μείξη των αρσενικών και θηλυκών γενετικών υλικών.

Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το βιολογικό φύλο δεν είναι ούτε ξεκάθαρα αρσενικό ούτε ξεκάθαρα θηλυκό, π.χ. όταν ένας οργανισμός άνθρωπινος ή άλλος διαθέτει γεννητικά όργανα και των δυο βιολογικών φύλων. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει το όνομα Ερμαφρόδιτος. Έτσι για την ιστορία, ο όρος προέρχεται από την Ελληνική μυθολογία, τον γιο του Ερμή και της Αφροδίτης, τον Ερμαφρόδιτο, ο οποίος διέθετε τα φυσικά χαρακτηριστικά και των δύο φύλων. Η λέξη ερμαφρόδιτος μπήκε στο αγγλικό λεξικό στα τέλη του 14ου αιώνα. Σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος intersex.

Τι είναι το γένος ή αλλιώς κοινωνικό φύλο (gender)

Το γένος αναφέρεται κυριότατα στους κοινωνικούς ρόλους που προσδίδονται σε έναν άνθρωπο με αφορμή το βιολογικό του φύλο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει το γένος ή κοινωνικό φύλο ως τα κοινωνικά κατασκευασμένα χαρακτηριστικά των ανδρών και των γυναικών (ρόλοι, νόρμες κ.ά.) που ποικίλουν ανά κοινωνία.

Για παράδειγμα, στο κοινωνικό φύλο περιλαμβάνονται κοινωνικές συμπεριφορές και χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν π.χ. με στάσεις και κινήσεις του σώματος, το τρόπο ομιλίας, το ντύσιμο και γενικά την εξωτερική εμφάνιση, τη συναισθηματική έκφραση, τη χρήση της γλώσσας κτλ.

Ωστόσο, το γένος μπορεί να ταυτίζεται αλλά και να μην ταυτίζεται με το βιολογικό φύλο.

Τα κοινωνικά κριτήρια, λοιπόν, που ορίζουν κάθε φορά την θηλυκότητα και την αρρενοπώτητα διαμορφώνονται μέσα στην εκάστοτε κοινωνία και επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες – ιστορικούς, πολιτισμικούς, κοινωνικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς, κτλ.

Σύμφωνα με τη θεωρητικό πάνω στις σπουδές φύλου Kate Bornstein, το κοινωνικό φύλο μπορεί να έχει ποικιλία, ασάφεια και ρευστότητα.

Αν και το βιολογικό φύλο είναι ένα πανομοιότυπο βιολογικό γεγονός σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, το τι ακριβώς σημαίνει το βιολογικό φύλο σε σχέση με τον κοινωνικό ρόλο ενός φύλου ποικίλλει πολιτισμικά ανάλογα με το τι θεωρείται "αρρενωπό" και τι "θηλυκό".

Τι είναι η ταυτότητα φύλου (gender identity);

Η ταυτότητα φύλου αναφέρεται στον προσωπικό αυτοπροσδιορισμό ενός ατόμου με βάση την εσωτερική του επίγνωση και ψυχισμό.

Οπως και με τα γένη, έτσι κι εδώ δεν είναι ικανοποιητική η δυαδική προσέγγιση, δηλ. αρσενικό /θηλυκό. Για παράδειγμα, σε Ασιατικούς πολιτισμούς αναγνωρίζεται το «τρίτο φυλο» ή ακόμη και η ύπαρξη πέντε φύλων.

Η Εκθεση Επιτροπής για τα Δικαιώματα του ανθρώπου αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Η ταυτότητα φύλου αναφέρεται σε αυτό που βιώνει βαθιά ο κάθε άνθρωπος ως εσωτερική και ατοµική εµπειρία φύλου, η οποία µπορεί να αντιστοιχεί ή και να µην αντιστοιχεί στο φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Περιλαµβάνει την προσωπική αίσθηση του σώµατος (η οποία µπορεί να συνεπάγεται, εφόσον επιλέγεται ελεύθερα, αλλαγή της σωµατικής εµφάνισης ή λειτουργίας µε ιατρικά, χειρουργικά ή άλλα µέσα) και άλλες εκφράσεις φύλου, όπως ο τρόπος ένδυσης και οµιλίας και η συµπεριφορά. Η ταυτότητα φύλου διαφέρει από το σεξουαλικό προσανατολισµό, ενώ ένα διεµφυλικό άτοµο µπορεί να έχει ταυτότητα ετεροφυλοφιλική, αµφιφυλόφιλη ή οµοφυλοφιλική» (ΕΕΔΑ, 2015).

Οι σεξουαλικοί προσανατολισμοί των ανθρώπων είναι μια άλλη, ξεχωριστη ενότητα η οποία δεν έχει απαραίτητα να κάνει με την ταυτότητα φύλου.

Κλείνοντας, θεωρώ χρήσιμο να πω ότι, σε ψυχικό επίπεδο, σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως βιολογικού φύλου, ενυπάρχουν τόσο θηλυκές όσο και αρσενικές ποιότητες.

Ωστόσο, οι συνδυασμοί, το βίωμα, οι εμπειρίες και η έκφραση φαίνεται να είναι τόσο πολυποίκιλα και μοναδικά όσο και οτιδήποτε μέσα στη Φύση!

Λίγη τροφή για σκέψη

Με την προϋπόθεση ότι διαφυλάσσονται τα διεθνή ατομικά, κοινωνικά, νομικά, ηθικά δικαιώματα του κάθε ανθρώπου, θέτω τα παρακάτω ερωτήματα απλά ως μια αφορμή για σκέψη και διερεύνηση!

Ποιά είναι συνήθως η στάση σου σε σχέση με την ποικιλομορφία και τη διαφορετικότητα;

Ποια είναι η εμπειρία σου από τη ζωή και το περιβάλλον σου;

Ποιοι παράγοντες θεωρείς ότι μπορεί να επηρεάζουν τη στάση σου; Από πού επιμορφώνεσαι για τέτοια ζητήματα;

Ποιές νομίζεις κι αισθάνεσαι ότι είναι οι καλύτερες δυνατές προσεγγίσεις που εσύ μπορείς να έχεις σε σχέση με με την ποικιλομορφία και τη διαφορετικότητα στους ανθρώπους αλλά και γενικότερα;

Τι νομίζεις ότι κάνει συνήθως αυτά τα ζητήματα – μεταξύ άλλων - δυσκολα στις μέρες μας, π.χ. στην κοινωνική ζωή, στην εκπαίδευση, γενικά στο δημόσιο διάλογο; Τι μπορεί/χρειάζεται να αλλάξει;

Πηγές / Βιβλιογραφία

1. Birke, Lynda. "Chapter 24, In Pursuit of Difference." The Gender and Science Reader. New York: Routledge, 2001. 309-22.
2. Bornstein, Kate (1995). Gender Outlaw – On Men, Women and the rest of us, Vintage, pp. 51–52.
3. Patricia J. Turner (1998). Βιολογικό φύλο, κοινωνικό φύλο και ταυτότητα του Εγώ. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
4. «Gender». World Health Organization. [Ανακτήθηκε στις 21-07-2017].
5. Εφη Κάννερ (2003). Βιολογικό φύλο / κοινωνικό φύλο: Η αποδόμηση ενός διπόλου, [στο βιβλίο Thomas Laqueur (2003) Κατασκευάζοντας το φύλο. Σώμα και κοινωνικό φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως το Φρόυντ. Αθήνα Πολύτροπον.]
6. Έκθεση Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου – ΕΕΔΑ (2015). «Διεµφυλικά άτοµα και νοµική αναγνώριση ταυτότητας φύλου», τευχ. Σεπτ. 2015 σελ. 8.
7. Haig, David (April 2004). The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social. Change in Academic Titles, 1945–2001. Archives of Sexual Behavior 33 (2): 87–96.
8. Judson, O. (2002). Dr Tatiana’s Sex Advice To All Creation – The Definitive Guide to the Evolutionary Biology of Sex. London: Chatto and Windus.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Άρτεμις Αντωνίου - Ψυχοθεραπευτής

Άρτεμις Αντωνίου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Άρτεμις Αντωνίου είναι Σύμβουλος, Ψυχολόγος και Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια.
Artemis Antoniou is a licensed counselling psychologist and integrative psychotherapist.

6944524879

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού