Ιστορία της Ψυχολογίας (2ο μέρος)

Ακρόαση άρθρου......

Το ταξίδι της Ψυχολογίας ανά τους αιώνες (Μέρος 2ο) - Από τον λειτουργισμό ως την γνωστική ψυχολογία
Η δαρβινική επίδραση στη ψυχολογία οδήγησε στη γέννηση του λειτουργισμού και του συμπεριφορισμού. Η διαφορά που επήλθε ήταν ο διαχωρισμός της ψυχολογίας από τη θρησκεία. Ο James με το έργο του Αρχές(1890) έθεσε τις βάσεις του λειτουργισμού.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΣ

Ο λειτουργισμός εστίασε στη λειτουργία των νοητικών διαδικασιών απαλλαγμένος από τη στοιχειοκρατία μελετώντας τη συμπεριφορά από μια διαφορετική σκοπιά στο πλαίσιο ενός δαρβίνειου προτύπου και με επίκεντρο τα κίνητρα και περισσότερο τις διαφορές των προσωπικοτήτων παρά τις ομοιότητες. Ο James έδωσε στη ψυχολογία τόσο κοινωνιολογική βάση (κοινωνικός εαυτός), όσο και ψυχαναλυτική (το Εγώ της προσωπικότητας. Τυπολογικά η σύγχρονη ψυχολογία ταυτίζεται με την ψυχολογία που περιέγραψε ο James. Ένας από τους σημαντικότερους λειτουργιστές θεωρείται ο Thorndike, ο οποίος μελετώντας τα ζώα και μετά από απορρίψεις του ιδίου προς τις θεωρίες του κατέληξε στη σημασία των θετικών συνεπειών σε ένα συνειρμό και ότι η μάθηση μεταβιβάζεται από μια κατάσταση σε μία άλλη στο βαθμό που υπάρχουν κοινά στοιχεία.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ-ΝΕΟΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ

Ο Pavlov ανακάλυψε στη διάρκεια της μελέτης του τα ψυχικά αντανακλαστικά. Το πασίγνωστο πείραμα του Pavlov τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι κάθε συμπεριφορά είναι έμφυτη, είναι προϊόν μάθησης και λειτουργεί αντανακλαστικά. Συγκεκριμένα ο Pavlovπίστευε ότι κάποια ερεθίσματα προκαλούν διέγερση και άλλα συστολή. Όταν τα ίδια ερεθίσματα προκαλούν τόσο διέγερση ,όσο και συστολή τότε έχουμε την πειραματική νεύρωση. Αυτό σε συνδυασμό με τις λέξεις που λειτουργούν ως εξαρτημένα ερεθίσματα συμβάλλουν στην συμπεριφορά του ατόμου.

Ιδρυτής του συμπεριφορισμού θεωρείται ο Watson με μεγάλο του αντίπαλο τον McDougall, υποστηρικτή της σκόπιμης και της ενστικτώδους συμπεριφοράς. Από την άλλη, ο Watson αρνήθηκε την ύπαρξη νοητικών γεγονότων και των ενστίκτων στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Για τον Watson η σκέψη ταυτίζεται με τις μυϊκές κινήσεις. Ο νεοσυμπεριφορισμός δεν διαφοροποιήθηκε αρκετά από τον συμπεριφορισμό αλλά διαφώνησε ως προς την αποφυγή αφηρημένων οντοτήτων καθώς υπήρχε η άποψη ότι πρέπει να ελέγχεται οποιοσδήποτε όρος είναι σχετικός με την συμπεριφορά. Για παράδειγμα, ο Tolman δεν μελετούσε την αντανακλαστική συμπεριφορά αλλά τη στοχοκεντρική. Σημαντική συμβολή του στη ψυχολογία που τον έκανε ιδιαίτερα αποδεκτό από τη σημερινή ψυχολογία αποτέλεσε η άποψη ότι ένα σύνολο πεποιθήσεων συνιστούν ένα γνωστικό χάρτη.

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

Η ψυχολογία της μορφής του Kant άνοιξε το δρόμο για την Gestalt (ολότητα- μορφή). Οι θεμελιωτές της gestaltέδιναν ιδιαίτερη έμφαση στις συμπεριφορικές θεωρίες. Στην ψυχολογία της μορφής συναντάμε ως βάση την αισθητηριακή εμπειρία (Kant) εγκέφαλο κατανέμονται ομαλά και αλληλεπιδρούν με τις αισθητηριακές εμπειρίες με αποτέλεσμα την συνειδητή εμπειρία (ψυχοφυσικός ισομορφισμός). Στην Gestalt ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η αντίληψη με βασική την αλληλεπίδραση της μορφής και του υπόβαθρου και γίνεται διάκριση μεταξύ υλικού και υποκειμενικού περιβάλλοντος που το δεύτερο διέπει τη συμπεριφορά.

Αδιαμφισβήτητα, η σημασία της ψυχολογίας της μορφής έγκειται σε μια πιο ολιστική και εσωτερική θεώρηση της συμπεριφοράς και σε αυτό συνέβαλαν ιδιαίτερα ο Lewin και ο Ζeigarnik. Ο πρώτος τονίζει την επιρροή που έχει ένα ψυχολογικό γεγονός στη ζωή ενός ανθρώπου και πόσο μπορεί να καθορίσει όλες τις πτυχές της ζωής του τη δεδομένη στιγμή και ο δεύτερος παρατηρεί την αποφυγή ενός ανεπιθύμητου πράγματος όταν επιθυμεί ένα άλλο (σύγκρουση προθέσεων). Η ψυχολογία της μορφής διατηρείται και επηρεάζει ιδιαίτερα τη σύγχρονη ψυχολογία.

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ

Οι απαρχές της ψυχανάλυσης βρίσκονται στις μελέτες και πειραματισμούς του Freud σε συνεργασία με τον Breuer. Ο Freudαποτελεί μια σημαντική μορφή όχι μόνο για την παγίωση της ψυχανάλυσης αλλά και της ψυχολογίας γενικότερα. Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας πήρε για πρώτη φορά πνοή από τον Freud εστιαζόμενος κυρίως στους ελεύθερους συνειρμούς με σκοπό να εκμαιεύσει απωθημένες αναμνήσεις. Για πρώτη φορά μπαίνει στο μικροσκόπιο η σημασία της σεξουαλικής επιθυμίας (libido) στο ψυχισμό του ατόμου και αναλύονται τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ανάπτυξης.

Στα πλαίσια του ταξιδιού του Freud στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα έχουμε και την ανάλυση αλλά και τον σημαντικό ρόλο εννοιών όπως ο σαδισμός και ο μαζοχισμός. Παρά τις επικρίσεις που δέχθηκε το έργο του Freud δεν μπορεί να αναιρεθεί η συμβολή του στον ψυχισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, με κύριο παράδειγμα την εισαγωγή όρων ,όπως το ΕΓΩ, το ΥΠΕΡΕΓΩ και το ΑΥΤΟ. Δεν μπορούμε να μην κατατάξουμε στους μεγάλους εκφραστές της ψυχανάλυσης και τον Jung, ο οποίος αν και οπαδός του Freud διατύπωσε μια δική του θεωρία.

Η θεωρία του Jung είχε μια πιο μεταφυσική χροιά. Διαφοροποιήθηκε ως προς τη θεωρία του προσωπικού ασυνειδήτου χωρίς να το απορρίπτει αλλά προσθέτοντας το συλλογικό ασυνείδητο που στηρίζεται στην ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης και τα αρχέτυπα. Η απλή σεξουαλική ενέργεια, επίσης , του Freudγια τον Jung ήταν μια δεξαμενή ενέργειας που μπορεί να οδηγήσει σε μια θετική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Ακόμα o Freud έδωσε ερμηνεία στα όνειρα που θεωρούσε σημαντικά για το ταξίδι στο ασυνείδητο ενώ ο Jung ενθάρρυνε την ερμηνεία του ασθενή για το όνειρο του. Τέλος, ο Adler ακολουθώντας ένα τελείως διαφορετικό δρόμο εστίασε την προσοχή του στην παρεμπόδιση του ατόμου να εκπληρώσει το στόχο του από τα συμπλέγματα κατωτερότητας, τα οποία εντόπιζε στην αδυναμία της βρεφικής ηλικίας. Μέλημά του ήταν να αναπληρώσει το μειονέκτημα ενός ατόμου με άλλες ικανότητες ή να το μετατρέψει σε δύναμη.

Η 3η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ - ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Οι πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης που δεν συμπεριλήφθηκαν στις θεωρίες της ψυχανάλυσης και του συμπεριφορισμού οδήγησε στην ανάγκη για την γέννηση της ανθρωπιστικής ψυχολογίας που χαρακτηρίστηκε και ως 3η δύναμη. Μια στροφή προς την πιο συναισθηματική και δημιουργική πλευρά του ανθρώπου, η ανθρωπιστική ψυχολογία συνδυάζει την υπαρξιστική φιλοσοφία με τις ρομαντικές ιδέες για την ανθρώπινη ύπαρξη. Μολονότι έπαιξαν ρόλο στη γέννησή της ανθρωπιστικής ψυχολογίας οι υπαρξιστές είχαν μια διαφορετική οπτική από τους ανθρωπιστές.

Η υπαρξιστική ψυχολογία πήρε μορφή για πρώτη φορά στις ΗΠΑ από τον May που διαχώρισε το φυσιολογικό από το νευρωσικό άγχος. Για τον May η διαδικασία στην οποία καλείται ο άνθρωπος να ζήσει απαλλαγμένος από ενοχές και με αυθεντικότητα περιλαμβάνει την μια είσοδο στο άγνωστο, κάτι που γεννά ένα φυσιολογικό άγχος. Αν δεν μπορέσει να αυτό να το αποδεχτεί το άγχος αυτό θα μετατραπεί σε νευρωσικό. Σε αντίθεση με τους υπαρξιστές οι ανθρωπιστές στηρίχτηκαν σε μια αρχή, επηρεασμένοι από τον Rousseau, ότι η ανθρώπινη ύπαρξη έχει μία ροπή προς την καλοσύνη. Ο Maslow, βασικός ιδρυτής της 3ης δύναμης στηρίχθηκε σε μια θεωρία ιεραρχίας των αναγκών που χρειάζεται η ανθρώπινη ύπαρξη για να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση (το υπέρτατο σημείο ολοκλήρωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας), τη λεγόμενη πυραμίδα του Maslow. Ο Rogers ασπάστηκε την αυτοπραγμάτωση του Μaslow και πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα την ανθρωπιστική ψυχολογία εισήγαγε την σημασία της ανάγκης της ανθρώπινης ύπαρξης για άνευ όρων αποδοχή που αποτελεί σήμερα και βασική αρχή της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας στις περισσότερες προσεγγίσεις.

ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Η εξελικτική ψυχολογία ήρθε μέσα από την ψυχοβιολογία να δώσει μια πιο επιστημονική χροιά βιολογικής οπτικής αυτή τη φορά και εξελίχτηκε μέσα από μελέτες κοινωνιοβιολόγων. Ουσιαστικά, μελετώνται οι γενετικές επιδράσεις στην συμπεριφορά δίνοντας έναν σημαντικό αλλά και αμφιλεγόμενο πολλές φορές ρόλο στην κληρονομικότητα αλλά και στη δομή του εγκεφάλου γενικότερα ως προς τη συμπεριφορά αλλά και τις διαταραχές που μπορεί να παρουσιάσει ένα άτομο. Από την άλλη, η γνωστική ψυχολογία ενώ κινείται , επίσης, σε ένα επιστημονικό πλαίσιο ως προς τη συμπεριφορά εστιάζει κυρίως στην επεξεργασία μιας πληροφορίας από έναν εγκέφαλο και δίνει έμφαση σε στοιχεία όπως αυτά της μνήμης και της αντίληψης.

Οι ψυχολόγοι της θεωρίας της Μορφής, ο Rogers, oHebbκαι πολλοί άλλοι ήταν εκείνοι που άνοιξαν το δρόμο για την γνωστική ψυχολογία. Σημαντική τομή αποτέλεσε η τεχνητή νοημοσύνη του Turing για να αναλυθεί και να συγκριθεί με αυτήν η ανθρώπινη νοημοσύνη. Τόσο η εξελικτική όσο και η γνωστική ψυχολογία είναι ένα πολύ σημαντικό όπλο για την σύγχρονη ψυχολογία, αφού κάλυψαν επιστημονικά κενά για την ανθρώπινη ύπαρξη

Η σύγχρονη ψυχολογία υπάρχει μέσα από όλες αυτές τις θεωρίες και τις μελέτες που έγιναν ανά τους αιώνες συμπεριλαμβάνοντας όμως διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις για την ανθρώπινη ύπαρξη. Δεν μπορούμε ,όμως, να μην δεχτούμε τη συμβολή της ψυχολογίας στην ανθρωπότητα εφόσον φώτισε βασικά σημεία όπως είναι η μνήμη, η μάθηση η εγκεφαλική λειτουργία και γενικότερα η ψυχή και η σκέψη. Πολλά βέβαια κομμάτια της ανθρώπινης ψυχής είναι αμφιλεγόμενα και η ψυχολογία έχει να μας προσφέρει ακόμα πολλές αλήθειες για το πιο περίπλοκο πλάσμα πάνω στη γη, τον άνθρωπο.

Πηγή: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ HERGENHAHN B. R.

Διαβάστε ακόμη το 1ο μέρος του αφιερώματος στην Ιστορία της Ψυχολογίας: Το ταξίδι της Ψυχολογίας ανά τους αιώνες. Από τους Αρχαίους Έλληνες μέχρι τη δαρβίνεια επίδραση