Έρευνα για την πανδημία και τους εξαρτημένους χρήστες της Αθήνας (ΚΕΘΕΑ)

Ακρόαση άρθρου......

Την πρώτη έρευνα που επιχειρεί να αποτυπώσει τον τρόπο με τον οποίον βιώνουν οι εξαρτημένοι χρήστες ουσιών της Αθήνας την πανδημία covid-19, διενήργησε το ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ το καλοκαίρι του 2020.

Στην έρευνα συμμετείχαν 206 άτομα από τον πληθυσμό των πιο επιβαρυμένων και περιθωριοποιημένων εξαρτημένων χρηστών ουσιών της πρωτεύουσας, στους οποίους επικεντρώνεται η δουλειά του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ.

Oι 7 στους 10 συμμετέχοντες ήταν άνδρες με μέση ηλικία τα 42 έτη. Ελληνική υπηκοότητα είχε το 80%. Η επαφή μαζί τους έγινε στον δρόμο, στα δύο στέκια του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ που απευθύνονται σε ενεργούς χρήστες, και στον ξενώνα για άστεγους εξαρτημένους ΙONIS.

Τα προβλήματα επιβίωσης που δημιούργησε το Lockdown

Η έρευνα ανέδειξε τα προβλήματα καθημερινής επιβίωσης που δημιούργησε το πρώτο lockdown για ένα ποσοστό των συμμετεχόντων, τον βαθμό γνώσης και τήρησης από πλευράς τους των μέτρων ατομικής προφύλαξης, καθώς και τη στάση τους απέναντι στην απειλή υγείας και ζωής που αντιπροσωπεύει δυνητικά ο ιός.

Σύμφωνα με την έρευνα, αρκετοί αντιμετώπισαν την περίοδο του lockdown σειρά από προβλήματα επιβίωσης, όπως η πρόσβαση σε τροφή, στέγη και καθαρό νερό. Συγχρόνως μειώθηκε και η πρόσβασή τους στις ουσίες που χρησιμοποιούν. Οι συμμετέχοντες ιεράρχησαν τις δυσκολίες της περιόδου του lockdown ως εξής:

• θέματα σχετικά με τη χρήση (διαθεσιμότητα ουσίας κ.ά.): 27,2%
• σίτιση: 24,1%
• δυσκολίες μετακίνησης εξαιτίας των περιορισμών: 17,3%
• στέγαση: 12,3%
• πρόσβαση σε καθαρό νερό: 8%
• πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας: 8%

Πάντως, 1 στους 5 ερωτώμενους (21,4%) εμφανίζεται να μην αντιμετώπισε καμία δυσκολία την περίοδο του lockdown. Επιπλέον, σχεδόν οι μισοί (42,2%) δήλωσαν σταθερή στέγη κατά την ίδια περίοδο.

H έρευνα εξέτασε, επίσης, το κατά πόσο οι ερωτώμενοι γνώριζαν και τηρούσαν τα βασικά μέτρα προστασίας τόσο κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown όσο και κατά την επόμενη περίοδο.

Είναι ενθαρρυντικό, ιδίως για τους ανθρώπους που διαβιούν στον δρόμο, ότι το επίπεδο ενημέρωσης εμφανίζεται υψηλό όσον αφορά τα μέτρα ατομικής πρόληψης, γεγονός που μπορεί να συνδεθεί και με τις εντατικές ενημερωτικές προσπάθειες εξειδικευμένων υπηρεσιών, όπως η Μονάδα Street-Work του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ. Όπως είναι αναμενόμενο, μικρότερη είναι η συμμόρφωση στα μέτρα όσων δεν διαθέτουν στέγη.

Σύμφωνα με το 68% των ερωτηθέντων, η πανδημία COVID-19 δεν αποτελεί αντικείμενο καθημερινής συζήτησης στις πιάτσες και δεν υπάρχει ανησυχία ανάμεσα στους χρήστες για την εξέλιξη της νόσου.

Η πλειονότητα απάντησε ότι δεν φοβάται τη λοίμωξη, δηλαδή να νοσήσει (65%) ή να πεθάνει (78%). Συγχρόνως, οι μισοί συμμετέχοντες (50,2%) θεωρούν εξαιρετικά δύσκολο έως απίθανο να μολυνθούν μελλοντικά από covid-19.

To μεγαλύτερο μέρος των συμμετεχόντων της έρευνας (54,4%) δεν είχε υποβληθεί σε τεστ ανίχνευσης του covid-19. Από όσους είχαν εξεταστεί σχεδόν όλοι είχαν βρεθεί αρνητικοί (98,9%).

Η έρευνα διενεργήθηκε από τη Μονάδα Street-Work και το Τμήμα Έρευνας του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ με χρήση ημι-δομημένου ερωτηματολογίου που δημιουργήθηκε ειδικά για τον σκοπό αυτόν.

Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με την έρευνα

Εργαλείο μέτρησης
Το ερωτηματολόγιο που χορηγήθηκε δημιουργήθηκε από το Τμήμα Έρευνας και Τεκμηρίωσης του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ σε συνεργασία με την Κινητή Μονάδα Street-work του προγράμματος. Αποτελείται
από ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου και χορηγείται από το προσωπικό της Μονάδας με τη μορφή σύντομης συνέντευξης.

Η συνολική διάρκεια της συνέντευξης δεν ξεπερνά τα 10 λεπτά της ώρας.

Γενικά Στοιχεία

Το δείγμα αποτέλεσαν 206 άτομα, ενεργοί χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών. Το δείγμα μπορεί να χωριστεί σε 3 μικρότερα υπο-δείγματα, τα οποία αντιστοιχούν σε 3 βασικές ομάδες πληθυσμού:

• Χρήστες που προσεγγίστηκαν στον δρόμο κατά τη διάρκεια εξορμήσεων
• Χρήστες που προσεγγίστηκαν στα Κέντρα Άμεσης Πρόσβασης του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ
• Χρήστες που διέμεναν στον ξενώνα για άστεγους χρήστες «ΙΟΝΙΣ», κατά το χρονικό διάστημα διεξαγωγής της έρευνας

Αναφορικά με τα μέτρα κεντρικής τάσης, ο μέσος όρος της ηλικίας των ερωτώμενων ήταν τα 42,37 έτη και ως προς τις ακραίες τιμές ο μικρότερος ερωτώμενος ήταν 16 και ο μεγαλύτερος 68 ετών
(ηλικιακό εύρος).

Επιπρόσθετα, ελληνικής καταγωγής, δηλώνει το 80,6% του δείγματος (162 ερωτώμενοι).

Τα τεστ ανίχνευσης για Covid-19

Όσον αφορά την εξέταση για covid-19, απάντησε θετικά ότι έχει υποβληθεί σε τεστ ανίχνευσης του covid-19 το 46,3% του συνολικού δείγματος (94 άτομα, οι 58 προερχόμενοι από τον Ξενώνα),

Το 42,2% του δείγματος (σχεδόν οι μισοί) δηλώνει σταθερή στέγη, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό, εάν αναλογιστούμε ότι οι ερωτώμενοι είναι άνθρωποι που προσεγγίστηκαν στον δρόμο ή σε Κέντρα Άμεσης Πρόσβασης και θα περίμενε κανείς να αποτυπωθεί η επισφάλεια της στέγασης στις απαντήσεις τους.

Ο φόβος λοίμωξης COVID-19

Αναφορικά με τον φόβο για την λοίμωξη covid-19, αυτός μετρήθηκε με δύο διαφορετικές μεταβλητές:

α) τον φόβο να νοσήσει κάποιος από τον ιό και

β) τον φόβο να πεθάνει κάποιος από τον ιό.

Από τις απαντήσεις σχηματίζεται η εικόνα ότι η πλειονότητα των ερωτώμενων δεν εκφράζει φόβο για τη λοίμωξη covid-19, ούτε, δηλαδή, να νοσήσει και ούτε να πεθάνει από αυτήν.

Πιο συγκεκριμένα, το 65% των ερωτώμενων δεν φοβόταν μήπως νοσήσει από covid-19 και σχεδόν οι 8 στους 10 ερωτώμενους (78%) δεν έδειξαν να φοβούνται ότι ο ιός θα μπορούσε να καταστεί θανατηφόρος για αυτούς.

Στη συνέχεια διερευνήθηκε το κατά πόσο οι ερωτώμενοι καταρχήν γνώριζαν και κατά δεύτερον τηρούσαν τέσσερα από τα βασικά μέτρα προστασίας από τη λοίμωξη covid-19, όπως έχουν οριστεί
από τον ΕΟΔΥ και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:

α) την περίοδο του lockdown και β) σήμερα.

Συμπερασματικά, ο περιορισμός που δυσκόλεψε περισσότερο τους ερωτώμενους την περίοδο του lockdown ήταν η αποφυγή του αγγίγματος μύτης/στόματος, ενώ σήμερα τους δυσκολεύει περισσότερο το να κρατούν αποστάσεις, παρότι η συντριπτική πλειονότητα γνωρίζει τη σπουδαιότητα αυτού του μέτρου.

Έτσι, φαίνεται ότι σήμερα 6 στους 10 δεν κρατούν αποστάσεις και λίγο πάνω από τους μισούς αγγίζουν μύτη/στόμα, κάτι που συνέβαινε βέβαια και στην περίοδο του lockdown.

Στη συνέχεια, ζητήθηκε από το δείγμα να κάνει μια ιεράρχηση των βασικών αναγκών τις οποίες δυσκολεύτηκε να ικανοποιήσει την περίοδο του lockdown. Οι ερωτώμενοι επέλεξαν από μια λίστα
πιθανών απαντήσεων όσες τους αντιπροσώπευαν με ιεραρχική σειρά (ερώτηση πολλαπλών απαντήσεων).

Αναφορικά με την πρώτη ιεραρχικά ανάγκη τους προέκυψαν οι παρακάτω απαντήσεις:

1) Θέματα σχετικά με τη χρήση (διαθεσιμότητα ουσίας χρήσης κ.ά): 27,2%
2) Σίτιση: 24,1%
3) Δυσκολίες εξαιτίας του περιορισμού στις μετακινήσεις :17,3%
4) Στέγαση: 12,3%
5) Πρόσβαση σε καθαρό νερό: 8%
6) Πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας: 8%

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι και το 21,4% (1 στους 5) που εμφανίζεται να μην αντιμετώπισε καμία δυσκολία την περίοδο του γενικευμένου lockdown.

Σχεδόν οι 7 στους 10 (68%) αναφέρουν ότι το θέμα του covid-19 δεν συζητείται στους χώρους συνάθροισης των χρηστών (πιάτσες), ενώ σε ποσοστό 67,2% δεν εκφράζουν ανησυχία οι χρήστες στην «πιάτσα» για τη λοίμωξη covid-19.

Ενισχύεται έτσι η αίσθηση που επικρατεί ότι ο πληθυσμός των χρηστών ουσιών δεν φοβάται ιδιαίτερα ούτε συζητά στην καθημερινότητά του για το φαινόμενο της πανδημίας covid-19.

Η τελευταία μεταβλητή του ερωτηματολογίου διερευνά μέσω 5-βάθμιας κλίμακας Likert την πιθανότητα μελλοντικής μόλυνσης από τον ιό, όπως την αντιλαμβάνεται και την ορίζει ο ίδιος ο
ερωτώμενος. Να σημειωθεί ότι κατά την επεξεργασία η κλίμακα μετατράπηκε από 5-βάθμια σε 3- βάθμια μέσω recode, με ομαδοποίηση των ομοειδών απαντήσεων και δημιουργία ευρύτερων
κατηγοριών, καταλήγοντας στα παρακάτω αποτελέσματα:

Συμπεράσματα της έρευνας στους χρήστες ουσιών της Αθήνας

Συγκεντρώνοντας ό,τι αναλύσαμε παραπάνω, μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποιες βασικές παραδοχές, απαντώντας και στα ερευνητικά ερωτήματα που είχαν αρχικώς τεθεί:

1. To μεγαλύτερο μέρος του δείγματος (54,4%) δεν έχει υποβληθεί σε τεστ ανίχνευσης του covid-19. Αυτό ισχύει κυρίως για άτομα που προσεγγίστηκαν στον δρόμο, καθώς οι ερωτώμενοι από τον Ξενώνα «ΙΟΝΙΣ» είχαν στο σύνολό τους εξεταστεί.

Από αυτούς που έχουν εξεταστεί η συντριπτική τους πλειονότητα βρέθηκε αρνητική στο τεστ (98,9%).

2. Η πλειονότητα των ερωτώμενων δεν εκφράζει φόβο για τη λοίμωξη covid-19, ούτε ότι μπορεί να νοσήσει (65%) ούτε ότι μπορεί να πεθάνει (78%).

3. Ο περιορισμός που δυσκόλεψε περισσότερο τους ερωτώμενους την περίοδό του lockdown ήταν η αποφυγή αγγίγματος μύτης/στόματος, ενώ σήμερα τους δυσκολεύει περισσότερο
να κρατούν αποστάσεις, παρότι η συντριπτική πλειονότητα γνωρίζει τη σπουδαιότητα αυτού του μέτρου.

4. Θέματα σχετικά με τη χρήση (διαθεσιμότητα ουσίας, πρόσβαση στην αγορά κ.λπ.) και η σίτιση ήταν οι κύριες ανάγκες που το σύνολο του δείγματος δυσκολεύτηκε να ικανοποιήσει την περίοδο του lockdown, ενώ 1 στους 5 ερωτώμενους εμφανίζεται να μην αντιμετώπισε καμία δυσκολία την ίδια περίοδο. Στην ανά υπο-δείγμα ανάλυση προκύπτει ότι άτομα με σταθερή στέγη δυσκολεύτηκαν να καλύψουν ανάγκες σχετικές με τη χρήση (αγορά ουσίας, διαθεσιμότητα) και τη μετακίνηση, ενώ οι άστεγοι ή με επισφαλή στέγη ερωτώμενοι τοποθετούν στην κορυφή της λίστας ανάγκες, όπως η στέγη και η σίτιση, κάτι που εν πολλοίς είναι λογικό.

5. Φαίνεται ότι ο πληθυσμός των χρηστών δεν φοβάται ιδιαίτερα ούτε συζητά στην καθημερινότητά του στις πιάτσες για το φαινόμενο του lockdown από τον covid-19, ενώ παράλληλα το 50,2% των ερωτώμενων θεωρεί εξαιρετικά δύσκολο έως απίθανο να μολυνθεί μελλοντικά από τη λοίμωξη covid-19.

6. Εμφανίζεται υψηλό επίπεδο πληροφόρησης για τα περιοριστικά μέτρα σε όλες τις υποομάδες, γεγονός που δεν επιβεβαιώνει την επικρατούσα αντίληψη, ότι οι άνθρωποι που είναι άστεγοι και διανυκτερεύουν στον δρόμο δεν έχουν επαρκή πρόσβαση στην πληροφόρηση για θέματα επικαιρότητας. Κάτι δηλαδή που θα περίμενε κανείς να συμβαίνει και για τα άτομα που έχουν επισφαλείς συνθήκες στέγασης (διαμονή σε ακατοίκητα διαμερίσματα, εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα, χωρίς, μεταξύ άλλων, ηλεκτρικό ρεύμα και διαδίκτυο.

7. Αναφορικά με τη συμμόρφωση στα περιοριστικά μέτρα και τη συσχέτισή της με τις τρεις υπό εξέταση ομάδες πληθυσμού, διαπιστώθηκε πως η πληθυσμιακή ομάδα η οποία την περίοδο του lockdown τήρησε λιγότερο τα περιοριστικά μέτρα είναι -όπως αναμενόταν- οι άστεγοι χρήστες που διαμένουν στον δρόμο. Επίσης, οι μεγαλύτερης ηλικίας συμμετέχοντες στην έρευνα τήρησαν με μεγαλύτερη συνέπεια από τους νεότερους τα περιοριστικά μέτρα την περίοδο του lockdown.

8. Αυξημένο αίσθημα φόβου για να νοσήσει κάποιος από covid-19 συνεπάγεται και συνεπέστερη τήρηση των περιοριστικών μέτρων.

9. Αναδεικνύεται θετική γραμμική συσχέτιση (Linear Regression) μεταξύ του αισθήματος φόβου για μόλυνση και φόβου θανάτου από τους ερωτώμενους (Spearman’s rho=0,679, p=0,001). Συνεπώς αυξημένο αίσθημα φόβου για μόλυνση συνοδεύεται από παράλληλη αύξηση του αισθήματος φόβου για θάνατο από covid-19 και το αντίστροφο.

Τι είναι το ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ

Το ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ λειτουργεί από το 1995 και υποστηρίζει ενεργούς χρήστες, κυρίως άστεγους, κοινωνικά απομονωμένους και πάσχοντες από σοβαρές ασθένειες. Βασικός στόχος του είναι η μείωση των συνεπειών της ανεξέλεγκτης και επικίνδυνης χρήσης ουσιών, όπως η θνησιμότητα και η διάδοση μολυσματικών ασθενειών. Διαθέτει Μονάδα Street-Work, 2 Κέντρα Άμεσης Πρόσβασης (στέκια), στην Ομόνοια και τα Εξάρχεια, και Μονάδες Σωματικής και Ψυχικής Υγείας.